ОУШЫ, ОСЫ ТАЫРЫПТЫ ОУ БАРЫСЫНДА СЕН

107
Айтыс — ауыз әдебиетінде ежелден қалыптасқан поэзиялық жанр, 
топ алдында қолма-қол суырып салып айтылатын сөз сайысы, жыр жа-
рысы.
• 
М. ‹уезовтіƒ пікірімен анытама а сйеніп, айтыса тсініктеме 
бер.
АЙТЫЛЫМ 
3
-тапсырма. 
Айтыс тақырыбына ассоциаграмма құрастыр.
ТІЛДІК БАДАР
Кезектес салалас сөйлем
Кезектес салалас құрмалас сөйлемдер тек жалғаулық шылаулардың 
қатысуымен жасалады. Сөйлемнің екі сыңарында да іс-әрекеттің жүзеге 
асуы кезектесіп келе береді.  
Мысалы:  Айтыса біресе бар ым келді, біресе бар ым келмеді. 
 
Аындар бірде жеƒеді, бірде жеƒіледі.
АЙТЫЛЫМ 
4
-тапсырма.  
Кезектес құрмалас сөйлемді анықта.
Ақын біресе қарапайым ұйқаспен айтысты, біресе  көркемсөзбен айтысты. 
Айтысқа бірде  тапқырлық қажет, бірде шешендік қажет болады. Ол не 
ұтқыр жауап айта алмады, не дәлел келтіре алмады.
ТЫҢДАЛЫМ.
 
ОҚЫЛЫМ
5
-тапсырма. 
Мәтінді түсініп оқы. Негізгі ойын анықта. Сөздікті пайдала-
нып, қою қаріппен жазылған сөздердің мағынасын анықта. 
Айтыс — ертеден келе жатқан қазақ әдебиетінің үлкен саласы. Айтыс 
«
к†ркемс†збен жарысу» дегенді білдіретін поэзияның күрделі жанры.
Айтыстың негізгі ерекшелігі — болған оқиға, шындық өткір тіл-
мен айтылады. Айтыс — нағыз 
аынды өнер, суырыпсалма  өнер. 
Ол — көркем ой мен 
әдеби тілдің ғасырлық даму жолын көрсетеді. 
Айтыстың қазақ тілінің сөздік қорын дамытуда 
маŒызы зор. Тілдегі сұлу 
теңеулер, мақал-мәтелдер айтыс өлеңдерінде жасалған. Айтыс адамды 
әдемі сөйлеуге, 
шешендікке, тапқырлыққа үйретеді. Айтысқа шынайы 
ақындар ғана барады. Айтыс — 
йасан өлең ғана емес, к†ркемс†з, 
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

12-тақырып
108
бейнелі ойға құрылған жауап. Айтыс тапырлыты қажет етеді. Себебі 
арсылас ақынның өлеңіне тыр жауап айтылмаса, ақын жеŒіліс та-
бады.
Нағыз айтыскер ақын домбырасыз  айтыспайды. Нағыз айтыскер ақын 
бірнеше өнерді меңгерген. Біріншіден, ол — сөз өнерін жақсы меңгерген 
шешен, екіншіден, әнші, үшіншіден, домбырада шебер ойнайтын әртіс. 
Кез келген ақын айтыскер ақын болмайды. Өлең жазатын ақын көп. Бірақ 
бәрі суырып салып өлең айта алмайды. Айтыскер ақын өлеңді ойдан тез 
шығаратын дарынды,  терең ойлы, ұтқыр жауап беретін, логикалық ой-
лауы күшті жан болуы керек. Айтыста
 әдептілік сақталады.
ОҚЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
 
6
-тапсырма. 
Мәтіннен айтыскер ақын қандай болуы керектігін оқы. Ассо-
циаграмма құрастыр.
АЙТЫЛЫМ 
 
7
-тапсырма. 
Айтыстың қазақ тілінің сөздік қорын дамытуға қосқан үш 
маңызды ерекшелігін айт.
1.______________.
2. ______________.
3. ______________.
АЙТЫЛЫМ 
 
8
-тапсырма. 
Нағыз айтыскер ақынның бойында болуы тиіс қасиетті анықта:
А. Домбырасыз  айтыспайды.
Ә. Әдемі киімсіз айтыспайды.
Б. Жанкүйерсіз айтыспайды.
В. Үйде отырып айтыспайды.
АЙТЫЛЫМ 
9
-тапсырма. 
Айтысқа қажет үш талапты жаз. 
1.______________.
2. ______________.
3. ______________.
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

109
АЙТЫЛЫМ 
10
-тапсырма. 
Мәтінде: «Айтыскер ақын өлеңді ойдан тез шығаратын да-
рынды,  терең ойлы, ұтқыр жауап беретін, логикалық ойлауы күшті 
жан болуы керек», — делінген. Ол нені білдіреді?
1. Оның батыр ақын болуы керектігін білдіреді.
2. Оның суырыпсалма ақын болуы керектігін білдіреді.
3. «Қарсыласының кемшіліктерін ғана білуі керек» дегенді білдіреді.
ЖАЗЫЛЫМ
11
-тапсырма. 
Тірек сөздерді қатыстырып, үш-төрт кезектес салалас 
құрмалас сөйлем құра. 
Тірек сздер: к ркемс з, суырыпсалма, бейнелі, йас, арсылас, тыр, 
жеіліс.
МӘТІНСОҢЫ ЖҰМЫС
АЙТЫЛЫМ
12
-тапсырма. 
Сұрақтарға жауап бер.
1. Айтыстың негізгі ерекшелігі қандай? 
2. Айтыстың маңызы неде?
3. Айтыс адамды неге үйретеді?
4.  Айтыскер ақын қандай болуы керек? 
ОҚЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
 
13
-тапсырма. 
Диалог. Сұрақтарға жауап беріп диалог ұйымдастырыңдар.
1. Сен өлең жазып көрдің бе?
2. Егер жазсаң, қандай тақырыпта жаздың?
3. Кімге арнап өлең шығарар едің?
ЕСТЕ САТА!
Айтыстың негізгі ерекшелігі — болған 
оқиға, шындық өткір тілмен айтылады. 
Айтыс — нағыз ақындық өнер, суырыпсалма 
өнер.
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

12-тақырып
110
Х—ХІ 
САБА
3-4- 
cабатар
ЖАА СЗДЕР
жп, сынайды, тыдарман, ойын-
тойда, б л, б ленеді, Тәірі, ыз 
зату, айы-асірет, ыылас-
ілтипат
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Топтық жұмыс. Әр топ бір затты қара сөзбен суреттеп, 
жұмбақ құрастырсын. Басқа топтар жұмбақты шешсін.
 
Жұмбақтың өзі де, жауабы да өлеңмен берілсе, ол айтыстың қай түріне 
жатады?
ОҚЫЛЫМ.
 
ЖАЗЫЛЫМ
2
-тапсырма.  
Айтыстың түрлерімен таныс. Айтыс туралы білетініңді айт. 
Сызбаны дәптерге жаз.
Айтыстың 
түрлері
Ақындар 
айтысы
Бәдік айтыс
Жар-жар 
айтысы
Жануарлар 
мен адам 
айтысы
Жұмбақ 
айтыс
Өлі мен 
тірінің 
айтысы
Қыз бен жігіт 
айтысы
Айтысты… трлері
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

111
ТЫҢДАЛЫМ. 
ОҚЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Мәтінді түсініп оқы. Сөздікті пайдаланып, қою қаріппен 
жазылған сөздердің мағынасын анықта.
Қазақтың ауыз әдебиетінде айтыстың бірнеше түрі бар (жоғарыда 
сызбада берілді). Айтыс түрлерінің өзіндік ерекшеліктер бар.
Бәдік айтысы — айтыстың көне түрі. Адам «Табиғаттағы барлық 
заттың 
Тәңірі бар» деп түсінген.  Соларға құлшылық еткен.
Өлі мен тірінің айтысы адамның 
қайғы-қасіретіне құрылған. Онда 
жақын адамынан айырылған адамның ішкі сезімі суреттеледі. Бұл айтыс 
қазір айтылмайды. 
Жануарлар мен адамның айтысында адамдардың тұрмысы-тіршілігі 
туралы айтылады. Онда адамды ерінбей еңбек етуге шақырады.
Адам табиғаттың сырын білгісі келеді. Өмірде бар ұсақ нәрселерді 
жұмбақ етеді. Жұмбақ айтысқа түсу үшін білімді болу керек. Сондықтан 
жұмбақпен айтысушылар өте аз болған. 
Жар-жар айтысы 
ұзату тойында айтылады. Қыздар мен жігіттер екі-
ге 
бөлініп айтысады. Жар-жар әуенмен айтылады. Ұзатылатын қызға 
жақсы тілек айтылады. Жар-жар қазір де айтылады. 
Қыз бен жігіт айтысы тойда айтылады. Әлеуметтік мәселелер айтыл-
майды. Ақын болу міндетті емес. 
Жұп болып ойын-тойда айтады. Айты-
ста әзіл, күлкі көп болады. Айтыс тапқырлыққа құрылады. 
Ақындар айтысының тақырыбы алуан түрлі. Мұнда халықтың тұр мыс-
жағдайы, тарихы және т.б. әлеуметтік мәселелер айтылады. Ақындар  
қоғамдағы жағымсыз нәрселерді 
сынайды.  Осылай  тыңдарманның 
ықылас-ілтипатына бөленеді. Ақындар айтысы мазмұнымен ғана емес, 
көркем
 
дігімен де жоғары болуы керек. Қазір қолданып жүрген нақылдар 
мен шешендік сөздер осы айтыста туған.
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

12-тақырып
112
ОҚЫЛЫМ. 
АЙТЫЛЫМ 
4
-тапсырма. 
Суреттерді қарап, айтыстың қай түріне сәйкес келетінін 
анықта. 
ОҚЫЛЫМ.
 
ЖАЗЫЛЫМ
7
-тапсырма. 
Айтыс түрлерінің негізгі белгілерін анықтап, кестеге жаз.
Бәдік 
айтысы
Жануарлар 
мен адам ай-
тысы
Жұмбақ 
айтысы
Өлі мен 
тірінің 
айтысы
Қыз бен 
жігіт ай-
тысы
Ақындар 
айтысы
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

113
ОҚЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ 
6
-тапсырма. 
Берілген нұсқалардан 
айтыстың барлық түріне тән 
ерекшелікті анықта. 
1. Әзілге құрылады.
2. Тапқырлыққа құрылады. 
3. Тілек айтылады.
4. Жұмбаққа құрылады.
5. Әлеуметтік мәселеге құрылады.
ОҚЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ 
7
-тапсырма. 
Айтыстың қай түрінде 
ел басқаратын адамдар әділ 
сыналады?
1. Қыз бен жігіт айтысы
2. Бәдік айтыс
3. Жар-жар айтысы
4. Ақындар айтысы
5. Өлі мен тірінің айтысы
АЙТЫЛЫМ 
8
-тапсырма. 
Ақындар айтысында халықтың тұрмыс-жағдайы, тарихы және 
т.б. әлеуметтік мәселелер айтылады. Ендеше, онда не туралы сөз бола-
ды? 
А. Ақын өз отбасындағы  мәселелер туралы айтады.
Ә. Ақын қоғамдағы шешімін таппаған мәселелер туралы айтады.
Б. Ақын басшыларға жақсы  тілек айтады.
В. Ақын адамдардың өміріндегі шешімін таппаған мәселелер туралы айта-
ды.
ОҚЫЛЫМ.
 АЙТЫЛЫМ 
9
-тапсырма. 
Ойланып, жауап бер.
1. Сені қазіргі уақытта не толғандырады?
2. Сен айтыскер ақын болсаң, қандай мәселелерді көтерер едің?
3. Қалай ойлайсың, ақын болу оңай ма? Ойыңды дәйекте.
ЖАЗЫЛЫМ
10
-тапсырма. 
Сөйлемдерді  кезектес салалас құрмалас сөйлемге айнал-
дыр. Не, біресе, кейде шылауларын қолдан.
1. Қойылымда қыз бен жігіт айтысы мен ақындар айтысы болады.  
2. Айтыста әлеуметтік мәселелер мен экономикалық мәселелер сөз бол-
ды. 3. Ақын болу — міндет емес, шындықты айту — міндет. 4. Айтыста 
сатира, күлкі көп болады. 
МӘТІНСОҢЫ ЖҰМЫС
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

12-тақырып
114
11
-тапсырма. 
1. Айтыстың қандай түрлері бар?
2. Жар-жар айтысы қай кезде айтылған? Қазір айтыла ма?
3. Айтыстың қай түрінде адамдардың тұрмыс-тіршілігі туралы айтылады?
4. Жұмбақ айтысы қандай тілектен туған?
5. Қыз бен жігіт айтысында не  мақсат етіледі?
6. Ақындар айтысында қандай мәселелер көтеріледі?
ЕСТЕ САТА!
Жар-жар айтысы ескірген жоқ. Қазіргі уақытты тойда үйленіп жатқан 
қыз бен жігітке тілек ретінде айтылады. Ақындар айтысында халықтың 
тұрмыс-жағдайы, тарихы және т.б. әлеуметтік мәселелер сөз болады. 
5-6-
cабатар
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
азіргі кездегі айтыс 
ЖАА СЗДЕР
майталман, ділмар, т релік, ой 
тйеді, сынасатын, кемшіліктер,  
дәлелі, жаымсыз, нәрсе
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Сұрақтарға жауап бер.
1. Қалай ойлайсың, айтыс қазақ халқынан басқа халықтарда бар ма?
2. Қазіргі кезде айтыста қандай мәселелер көтеріледі?
3. Қазіргі кездегі қандай айтыскер ақынды білесің?
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

115
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
ТЫҢДАЛЫМ. 
ОҚЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Мәтінді түсініп оқы. Негізгі ойын анықта. Сөздікті пайдала-
нып, қою қаріппен жазылған сөздердің мағынасын анықта.
Қазіргі айтыстардың тақырыптары алуан түрлі. Сондықтан ақын 
айтысқа түсу үшін көп іздененеді. Материал жинайды. Сол уақыттың 
жақсы-жаман жаңалықтарын меңгереді, 
ой тйеді. Айтыскер ақын өз 
елінің, туған жерінің тарихын, географиялық және этнографиялық ере-
кшеліктерін, атақты адамдарын, салт-дәстүрін білуі тиіс. Өзімен айты-
сатын ақынның 
кемшіліктерін, ұнамсыз мінезін білгені тиімді болады. 
Оны қарсыласына қарсы қолданған. 
Майталман айтыскерге қойылатын 
талап бұрынғыдан күшеймесе, азайған жоқ. Себебі ақындардың сөзі 
қашан да халықтың сөзі болған. Ринат Зайытов, Дәулеткерей Кәпұлы, 
Айбек Қалиев сынды ақындар әлеуметтік мәселелерді көтеріп, көрер-
мендердің ықылас-ілтипатына бөленіп жүр. 
Қазіргі кезде қазақтың айтыс өнері өте жақсы дамыған. Еліміз-
де жақсы айтыс мектебі бар. Оның 
дәлелі
 
ретінде айтыс мектебінің 
өкілдері — Аманжол Әлтаев, Айнұр Тұрсынбаева, Рүстем Қайыртайұлы, 
Сара Тоқтамысқызы, Балғынбек Имашев, Бекарыс Шойбеков және т.б. 
өнерлі, 
ділмар айтыскер ақындарды атауға болады.  
Қазіргі кезде ақындар айтысы, қыз бен жігіт айтысы жиі болады. 
Ақындар қоғамдағы жағымсыз нәрселерді өткір сынап, сатирамен жет-
кізеді. Айтыста арнайы қазылар 
т†релік етеді.
Мәтіндегі талаптарға қоса, айтыскер ақын тағы қандай болу ке-
рек деп ойлайсың?
АЙТЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Мәтіннен айтыскер 
ақынға қойылатын үш та-
лапты жаз.
1.______________,
2.______________,
3.______________.
АЙТЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Ақындар не себепті сол 
талапқа лайық болуы керек?
А. Ақын өз имиджін сақтауы керек.
Ә. Ақынның сөзі — халықтың сөзі.
Б. Орын алуы керек болады.  
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

12-тақырып
116
АЙТЫЛЫМ
5
-тапсырма. 
Мәтінде «Ақындар қоғамдағы жағымсыз нәрселерді өткір 
сынап, сатирамен жеткізеді» делінген. Ендеше, онда не туралы сөз 
болады? 
А. Адамдарды қоғамда жақсы киінуге шақырады.
Ә. Тәртіпке құрылған қоғам орнатуға шақырады.
Б. Барлығын айтыскер ақын болуға тәрбиелейді. 
В. Адамдарды көңілді болуға шақырады.
ОҚЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
 
6
-тапсырма. 
Ойланып, жауап бер.
1. Айтыскер ақын болу үшін қандай болу керек?
2. Айтысқа түсетін ақын қалай дайындалады? 
АЙТЫЛЫМ
7
-тапсырма. 
Айтыс не үшін қажет екенін дәлелде. 
А. Жағымсыз көріністерді қалжыңмен өткір сынап, түзету үшін қажет.
Ә. Айтыскер ақындарды жақсы тәрбиелеу үшін қажет. 
Б. Функционалдық сауаттылық деңгейін көтеру үшін қажет. 
В. Балаларға мақал-мәтелдерді үйрету үшін қажет.
ЖАЗЫЛЫМ
8
-тапсырма. 
Мәтінде келтірілген айтыскер ақындардың бірін таңда. 
Ғаламтордан ол туралы ақпарат тауып, қысқаша хабарлама дайында. 
ЕСТЕ САТА!
Ақындар қоғамдағы жағымсыз нәрселерді өткір сынап, сатирамен 
жеткізеді.
Қазіргі айтыстардың тақырыптары алуан түрлі. Сондықтан ақын айтысқа 
түсу үшін көп іздененеді.
МӘТІНСОҢЫ ЖҰМЫС
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

117
Р. Зайытов пен 
А. Кәріпжановты… 
айтысы
7-8- 
cабатар
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Сұрақтарға жауап бер.
1. Қазіргі заманғы айтыскер ақындарды білесің бе?
2. Ақын болсаң, еліміздегі қандай жақсы жаңалықтарды жырға қосар 
едің?
АЙТЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Мәтінді оқып, сұрақтарға жауап бер.
Айтыс кез келген жерде, кез келген уақытта өзекті проблемаларды ай-
тады. Қоғамның кемшілігін сынайды. Халықтың, мемлекеттің болашағы үшін 
күреседі. Елдегі елеулі, жақсы жаңалықтарды жырлайды.  
Айтыскер ақындар — Ринат Заитов пен Аманғазы Кәріпжанов айтыста 
қазақ елінің тәуелсіздігін жырлады. Ринат қазақ елінің тәуелсіздігін Абылай 
ханның дәуірімен байланыстырды. Тәуелсіздік идеясы екі ғасырдан астам 
уақыттан бері, сонау Абылай хан дәуірінен келе жатқан ұлы мұрат екенін айта-
ды.  
І. «Айтыс халықтың, мемлекеттің болашағы үшін күреседі» деген 
ойды негіздейтін сөйлемді анықта.
а. Айтыста халықтың киімі туралы айтылады.
ә. Айтыста халықтың әлеуметік жағдайы туралы айтылады.
б. Айтыста қоршаған ортаны қорғау туралы ғана айтылады. 
ІІ. Айтыс не үшін қажет?
а. Ол мамандарды дайындау үшін таласады.
ә. Ол ғылым жаңалықтарын бірінші болып жеткізеді.
б. Ол мемлекеттің болашағы үшін күреседі.
ІІІ. Р.Зайытов пен А.Кәріпжановтың айтысында елдің тәуелсіздігі 
жырланды. Айтыс қай жылдары өткен еді? 
а. 1991-2001 ж.
ә. 1985-1990 ж.
б.1980-1985 ж. 
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
ЖАА СЗДЕР
зекті, елеулі, мрат, астам, 
айбыны асан, дара тла, баыт 
беріп, асылдар, дана туан, айта 
келдім, киелі ел
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

12-тақырып
118
ОҚЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Өлеңнен Ринат пен Аманғазының амандасқан шумақтарын 
тауып, оқы. Айтыста қандай мереке туралы сөз болады?
ОҚЫЛЫМ. 
АЙТЫЛЫМ
5
-тапсырма. 
Ринат айтыста:
«Ардақты айбын асқан алашымнан 
Ақылды азаматтар жаратылған», — дейді.
Ақын «ақылды азаматтар» ретінде кімдерді айтып тұр?
АЙТЫЛЫМ
6
-тапсырма. 
Сен қазіргі заманның ақылды азаматтары (адамдары) ретін-
де кімдерді атар едің? Ойыңды дәйекте. 
Үлгі: Меніңше, ... ақылды азаматқа жатады. Себебі ... .
АЙТЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Өлеңді мәнерлеп оқыңдар. 
Ринат:
Аманғазы:
Ардақты айбын асқан алашымнан 
Ақылды азаматтар жаратылған. 
Ақ тулы Абылайлар — дара тұлғаң.
Бұқар жырау байламды бағыт беріп, 
Бірлігімен қазақтың бағы ашылған, 
Төле би, Әйтеке мен Қазыбектер 
Ой түйінін қопарған нақ асылдан. 
Қабанбай, Бөгенбай мен Наурызбайлар –
Қазақты алып шыққан нақ асылдар.
Кеңгірбай, Алшынбай мен Құнанбайлар 
Ақ сұңқардай аспанда аласұрған. 
Ұлы Абай, Мұхтар менен Шәкәрімдей 
Семейдің даласында дана туған. 
Бас иіп, бақ тіледім бар анаға, 
Ардақты асылдарды ана туған. 
Сырлы сөзді сарала санаңдағы, 
Құдіретті өнер дарыған саған-дағы. 
Арқырап келіп қалған аманбысың, 
Азуы алты қарыс Аманғазы?!
Ассалаумағалейкүм, «Қазақ» деген 
Тарихтың тамшылаған бұршақтары! 
Келеді мен де сырды айта бергім, 
Әйтеуір бір ұлы едім байтақ елдің. 
Ал бүгін — «Тәуелсіздік айтысы», — деп, 
Сонан соң жан сырымды айта келдім. 
Жәнібек, Қабанбай мен Ақтамберді, 
Боранбай, Ырғызбайдың ұрпақтары 
Абай мен Мұхтар болып күллі әлемге, 
Тұтанды киелі елдің бір шақпағы. 
Мерекең құтты болсын «Қазақ» деген 
Тарихтың мұң көтерген бөлшектері!
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

119
АЙТЫЛЫМ
7
-тапсырма. 
Айтыста аты аталған тұлғалардың қайсысын білесің? Олар 
туралы не айтар едің? 
АЙТЫЛЫМ
8
-тапсырма. 
Ақын кімді «дара тұлға» деп айтады? Мәтіннен тауып оқы. 
Ақынның пікірімен келісетініңді не келіспейтініңді айт. 
Ақынның ...-ды дара тұлға ретінде атауы дұрыс. Себебі ... .
Ақынның ...-ды дара тұлға ретінде атауы дұрыс емес. Себебі ... .
ЖАЗЫЛЫМ.
 АЙТЫЛЫМ
8
-тапсырма. 
Төменде берілген қазақтың асылдары мен дара тұлғалары 
туралы тезис дайындадар. 
Абылай,  Бұқар жырау,  Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би, Жәнібек, Қабанбай, 
Бөгенбай, Наурызбай, Ақтамберді, Кеңгірбай, Алшынбай, Құнанбай, Абай, 
Мұхтар, Шәкәрім.
МӘТІНСОҢЫ ЖҰМЫС
ЕСТЕ САТА!
Ақ тулы Абылайлар — дара тұлғаң.
Бұқар жырау байламды бағыт беріп, 
Бірлігімен қазақтың бағы ашылған, 
Төле би, Әйтеке мен Қазыбектер 
Ой түйінін қопарған нақ асылдан. 
Қабанбай, Бөгенбай мен Наурызбайлар –
Қазақты алып шыққан нақ асылдар.
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

12-тақырып
120
9-10-
cабатар
азаты… тіліне 
 ашы болдым
ОҚЫЛЫМ.
 АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Мәтінді оқып, сұрақтарға жау-
ап бер.
Айтыскер ақын Надежда Луш 
никова 
1940 жылы Алматы облысы Қас ке лең ауда-
нында дүниеге келген. Қазақ мек 
те 
бінде 
білім алып, филолог мамандығын мең 
гер-
ген. Мектепте «Қазақ тілі», «Қазақ  әдебиеті» 
пәндерінен 27 жыл сабақ берген ұстаз. 
«Орыс елі — өз жұртым, Қазағым — туған 
ағайым», — деп жыр лаған Н. Лушникова 
жастайынан домбыра тартып, ән салған. 
Қазақтың ұлттық салт-дәстүрін 
жетік  мең гер ген. Ол жазба әрі суырыпсалма ақындығымен танылған. Алматы 
облыс тық, аудандық айтыс тарға қатысып, қарсыластарын жеңген. 
1. Н. Лушникова халыққа қалай танылған?
2. Н. Лушникованың ақындығынан басқа тағы қандай өнері бар?
3. Ол кісі неге қатысқан?
4. Ақын қыздың негізгі мамандығы қандай? 
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
ЖАА СЗДЕР
ке жрегін, пейілін, наттым, 
бауырмалдыын, жаын тарттым, 
ар-ят, тәнті болдым, ашы 
болдым, длдл, зиянды жатарын, 
ашы айтады, талыа салып
АЙТЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
«Жебе» газетінің тілшісі Н. Лушниковадан сұхбат алады. 
Егер сен тілші болып сұхбат алсаң, қандай сұрақ қояр едің?

жүктеу/скачать 12,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: