Ғалымдаар (М. А. Кастерн, В. В. Бартольд, В. В. Радлов, П. М. Мелиоранский,С. Е. Малов, Б. А. Владимирцов, Г. Й. Рамстедт, В. Л. Котвич, К. Гренбек, А. Жафарруғлы, Н. А. Баскаков, т б)
жүктеу/скачать 1,07 Mb.
|
Алтай тілі
- Бұл бет үшін навигация:
- «алтай дәуірі»
- – Петр
- Ф.Ю.фон
- Ф.Ю фон Стралнбергтің
- .(Е.Д.Поливанов, Г.Й.Рамстедт т.б)
| 1. Алтай дәуірі
2. Ғұн дәуірі 3. Көне дәуірі 4. Орта дәуірі 5. Жаңа дәуірі 6. Кеңес дәуірі Бұл – ғылымда айқындалып жетпеген, өмір сүрген дәуірі де нақты емес, өте көне дәуір.Бұл атауды қолданушылар біздің дәуірімізден көп бұрынғы көне заманда түркі тұқымдары моңғол, тұңғыс-манжұр, жапон, корей халықтарымен бірлікте болған, бұлардың тілдері де өзара туыстас, төркіндес тілдер.Бұл халықтардың ертедегі отаны Алтай өңірі болған дейді де, бұл мезгілді Алтай дәуірі, ал Алтай дәуіріндегі тілді шартты түрде «Алтай тілі» деп атайды.Алтай дәуірінде аталған халықтар және олардың тілдері бір – бірінен жекеленбей бірлікте өмір сүрген деп есептеледі. Қазіргі тұрғыдан алғанда , Алтай – ТМД мен Моңғол халық республиасы және Қытай жеріндеді Азияның ірі таулар жүйесі. Ол – Солтүстік батыстан Оңтүстік Шығысқа қарай, Батыс Сібірден Гоби жазығына дейінгі әр түрлі бағытта созылып жатқан қыраттар мен жоталар. Түркологияда «алтай дәуірі» теориясы өткен ғасырдың орта кезінен бастап қалыптасты.Оны қалыптастырушылар неміс ғалымдары В.Шотт және М.А.Кастерн. Бірақ бұл екеуінің теориясына түрткі болған тұжырым әріректен, 18 ғасырдан басталады. І – Петр заманында болған Швед соғысында тұтқындалып, ұзақ жылдар Сібір өлкесінде Швед армиясының офицері Ф.Ю.Страленберг 1970 жылы Стокгольмде Еуропа мен Азияның солтүстік және шығыс бөлігі атты еңбек жариялайды. Осы еңбегінде Ф.Ю.фон Страленберг түркі, моңғол, тұңғыс-манчжұр тілдері о баста бір негізден тараған туыстас,төркіндес тілдер дейді де, оларды «Алтай тілдері» деген атаумен атайды. Алтай тілінің екі дәуірі болғанын тұспалдап айтуға болады: Орал-алтай тілдерінің ортақ дәуірі, бұл – көптеген ру мен тайпа тілдерінің бөлінбеген кезеңі; Орал және алтай тілдерінің бір-бірінен бөліну кезеңі, бұдан соң түркі, моңғол, тұңғыс-маньчжур және корей-жапон тілдерінің тармақтарға бөліну дәуірі. Барлығы 40-тан аса тілден тұратын, 180 млн. адамның ана тілі боп табылатын түркі тілдері Алтай тілдері әулетіндегі ең үлкен тіл тобы болып табылады. Қолданылу аясы бойынша: Алтай тілі 75.000 Ресей Жоғарыда аталған неміс ғалымдары Ф.Ю фон Стралнбергтің осы пікірін теориялық жақтан тереңдете түсіп және аталған тілдер құрамына угро – фин, самоди тілдерін де қосып, оларға «Орал – алтай тілдері» деген ат береді.Кейініректегі зерттеушілеер бұл топқа, семьяға жататын тілдер үстіне корей, жапон тілдерін де қосып жүр.(Е.Д.Поливанов, Г.Й.Рамстедт т.б) Өз дәуірінде де, қазірде де бұл теорияға қарсы шығушылар да оны жақтаушылар да біраз бар.Әсіресе «Орал - Алтай» теориясын мақұлдамаушылар тым көп. Алтай дәуірінің тілдік сипатынн мәлімет берелік дерек жоқ, ол заманнан ешқандай жазба нұсқа біздің заманға жетпеген. Ғалымдар бұл топқа енген, қазірде де бар тілдер фактілерін бір – біріне салыстыра қарау арқылы ғана олар арасындағы ұқсастықтарды сөз етіп жүр. Әрине, ондай фактілер арқылы Алтай дәуірінің тілі мындай болған деп тап басып айту мүмкін емес. Алтай тілі - алтай халқының тілі. Түркі тілдеріне жатады. Ресей мен Моңғолия шекарасында орналасқан ресейлік Таулы Алтайда кең тараған. Алтай теориясын жақтаушылар бұл тілдер арасындағы төменде келтірілген ұқсастықтарға сүйенеді: жүктеу/скачать 1,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|