Ғылым тарихы және философиясы
«метафизика туралы ой-толғаулар»
жүктеу/скачать 1,74 Mb.
|
Ғылым тарихы және философиясы-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- Құдай шындығы – теодицейге
«метафизика туралы ой-толғаулар».Онтологиялық ой-пікірлерінде ол жаңа көзқарастарды, жаңа әдістерді іздейді, өйткені оның алдындағы философтардың идеялары оны қанағаттандырмады. Р.Декарттың екі түпнегізі әлемді қақ бөлді, ал оларды біріктіру үшін, ол Құдай идеясына келуге мәжбүр болды; ал Б.Спиноза бір түпнегізді ғана мойындаса да, оның: ұзындық және ойлау деген екі қисыны бұрынғыша бір-біріне байланыссыз, тәуелсіз қалып отыр. Олардың екеуі де дүниенің шексіз түрленуінің себебін аша алмады. Г.Лейбництің ойы бойынша, бір түпнегізден қайталанбайтын заттардың шексіз көп саны пайда бола алмайды. Демек, сапалы, көпқырлы түпнегіз табу керек. болмыстың терең негіздемелерінің өздері көпсапалы болып шығуға тиіс. Сол себепті әлемнің негіздемесінде әртүрлі сапалардағы түпнегіздердің шексіз көп саны болуға тиіс. Өйткені әлем – ол бейберекеттік емес, бұл түпнегіздер де белгілі бір тәртіпке келтірілуге тиіс. Осындай ой желісі Г.Лейбницті өте ұсақ, өзіндік жеткілікті, ішкі күштерге толы монадаларды – жалғыздарды (грекше monos – жалғыз) мойындауға келтірді. Монадалардың өте ұсақ дене бөлшектері емес екенін айтқан жөн, әйтпесе олар Демокриттің атомдарына ұқсап кетер еді. Олар кеңістікте ешқандай орын алмайды. Монадалар әрекет етеді, яғни олар көреді не- месе қабылдайды, екіншіден, мақсаты бар. Олар – рухы мен жаны бар, тәнсіз құрылымдар, сапалы нүктелер, әрқайсысы өзінше даму сатысында тұр. Олардың ортақтығы – олардың мәңгілігі және бөлінбестігі. Шамасы, монадалар идеясы ойшылдың ба- сына ол Левенгук микроскопы арқылы микроорганизмдерді көргенде сезінген әсерінен кейін келген-ау. Монадалардың тіршілік күші мол, олар өне бойы өзгерісте болады, жетіледі және осы жолда олар материалдық физикалық үдерістерді туғызып жатады. Әрбір жеке монада – өзінше құпия Ғалам. Оларда терезе жоқ, сол себепті олардың әлеміне ештеңе кіре де, шыға да алмайды, демек, олар бір-біріне ықпал ете алмайды. Олардың әрқайсысы өздігінен жетілген және өз-өзін шектейді. Ал енді осы жерде өзгеше қиын сұрақ туады: егер монадалар бір- бірлеріне ықпал етпесе, онда неге Әлем бейберекеттікке (хаос) ай- налып кетпейді? Себебі, монадалар алдын ала белгіленіп қойған үйлесім негізінде өмір сүреді. Сондықтан, ойшылдың мәлімдеуінше, біз ықтимал әлемдердің ішіндегі ең жақсысында өмір сүріп жатырмыз. Осындай ой желісі оны Құдай шындығы – теодицейге (грекше teos – Құдай, dike – шындық) келтіреді. Монадалардың ішкі дамуын көрнекі түрде көрсету үшін, Г.Лейбниц оларды адамның жанымен салыстырады. Сезіну, қабылдау, аңғару, ойлау, сана-сезім – осылардың барлығы адамның рухани жетілуінің кезеңдері. Монадалар да өздерінің даму кезеңдерінде осындай саты- лардан өтеді. Ең төменгі монадалар тастарды, тауларды, шөп және басқаларын құрайды, олардың рухани жетілуі тым төмен, олар тіпті «түс көрмей ұйықтайтын» сияқты. Жоғарырақ тұрған монадалардың сезім-түйсіктері бар, олар аңғарымды. Олардың жетілген санасы жоқ, ал әрекеттері белгілі бір мақсатты көздемейді. Оларға жан-жануарлар жатады. Адам жанының монадалары олардың даму кезеңінде үшінші саты- ны құрайды. Олардың зердесі, санасы мен ой-түйсігі бар. Төменгі сатылардағы монадалар жоғарғы сатыға ұмтылады, ал жоғарғылардың бойында төменгілер сақталған. Солай болған соң: «Ең жоғарғы монадалар қандай болуы мүмкін? Олар адам монадалары- нан қаншалықты қашық?» – деген сұрақ туады. Қазіргі заман тілімен біз: «Ғарышта адамдардан жоғары тұратын тіршілік иелері бар ма?» – деп сұрар едік. Ғұламаның ойынша, бұл сұраққа жауап беру мүмкін емес, өйткені жоғарғы монадалар төмен тұрған монадаларға мәлім емес. Бірақ ғарышта адам монадаларынан жоғары тұратын монада- лар болуы мүмкін деген жорамал жасауға неге болмайды? Олардың дамуы мәңгілік емес пе? Ал егер шексіздіктің өзін шектеп, шар деп қарастырсақ, онда біз монадалардың монадасы болып табылатын Құдай идеясына келіп тірелеміз. Осы аталып өткен идеялардың негізінде Г.Лейбниц қоғамды біртіндеп жетілдіре беру идеясына келеді. жүктеу/скачать 1,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|