Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
§ 2. Орта гасыр мен Кайта ерлеу дэу!р1кдеп саяси угымдар
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
§ 2. Орта гасыр мен Кайта ерлеу дэу!р1кдеп саяси угымдар Саяси ой гарихында орта гасырлардагы феодаддык когамиыц орны ерекше. Батые Еуропада феодализм мын жылдан артыкка созылды (V—XVI гасырлар). Бул дэу^рдс рухани омдрде дштугел-дей устемдж erri. Христиан дпп фсодалдыккогам козкарасынын, озеп, 6ipTyTiic христиан моденистшщ Heri3i болды. Орта гасырдагы Батые Еуропанын саясат гарихында римдк-католики к ш1ркеуд|ц, папалыктынжене аксуйек феодалдардан арасында когамдагы баскарушы рел ушш киян-кеск! курес болып турды. Уюметбасындадш иелер! меелдеакеуйекгер болуы керек пс деген сурак сол кездеп саяси бшмтн непзп меселелершш 6ipi болды. ЛИркеудщ саяси талабыи дурыска шыгару максатымен оны жактаушылар патшага кущрегп влркеу берш, ал оган мундай абы-рой, беделд1 бергеи кудай. Сондыктан христиан патшалары циркеу басшыларына багынуы керек деп уагыздады. Буган ак-суйсктср кенпс! келмей, билисп ез колдарында устагысы келдз. Бул заманда христиан ддн1нс кап сцбек анхрген Аврелии Августин (354—430) ед1. Ол христиан фелсафасынын непзп кагидала-рын зерттеп, жетшцрдь Оныц саяси козкарастары41 Кудай кала-сы туралы" деген еабепнде баяндалган. Августин барлык елеуметпк, мемлекегпк жене кукыктык мекемелер мен зандарды адамнын кунеашн, нетижест деп санады. Оныцойынша, кудай адамга ср^тщеркшдичн бередц ягни ол оз бет)меи (кунеЬар болып) немесе кудай жолымен eMip суруге мумкшдт бар. Соган орай ол адамдарды кудай жолымен жене адам жолымен ем!р сурушшер деи cki ту pre бвлдк Бул тоитарды рем13 рет!нде eKi кала деп атайды. BipiHiiiicin, болашакта кудай-мен менгшк патшалык куратын, cKinmiciH, жын-шайтандармсн 6ipre менгипк жапа luerin, сазайыи тартатын адамдардын eKi когамы деп туешдцрдь Христиан дшшщ саяси тсориясын жасан, шьщына жетюзген монах Фома Аквинскии (! 225—1274) болды. Онын саяси козкарастары "Билеуцнлердш баскаруы туралы", "Теологияньщжиын-тыгы" деген енбектервде каралды. Аквинский ез шыгармаларында Аристотельд1нкезкарасгарын католик дшш in кагидаларына бешмдепа кешп. Атап айткдгша, ол Аристотельдш адам когамдык жэне саяси Tipi жендж деген niicipiH пайдаланды. Жалгыз адам ез муктаждыгын, кажеттпн жеке-дара кднагатглндыра алмайды. Сондыктан мемлекет болып 6ipirin eMip суру адамдардын пешенесше еуел бастан жазылган деп туацщрд]. Мемлекегпк билпетщмаксата—"ортакигшкке" жету, адамдарга лайыкты, акылга сыйымды eMip суруге жагдай жасау. Ол ушш феодаддык-сословиелж Ж1ктелуддн сакталуы шарт. Жогаргы сословие re 6epi багынуы тшс. Фоманы и ойынша, билис кудайдыц кущревмен орнайды. Сондыктан патшалык бил к жогары дши билиже багынуы керек, онын TyciFinipyiHiiie, аспанда кудай, жерде Рим папасыбилеу^тше. Осыган уксас саяси кезкарас мусылман дшпще де орын алды. Ислам саяси бшнк дш басыларынын колында болуын кездедь Кураннынталабы бойынша кдй мусылман болмасьш Аллага, онын окыпне жене бшпк иееше багынуы тше. Алтшкы исламнын уйретушшедши бюпкте, аксуйскпкбшнк щ пайгамбардьш колында болу керек, ал ол кэйтыс болган сон i глйюмбл рдмм. орыибасарлары—халифтарга кешуге тшс. Басын-дп шлай Солды М- Tirni мемлекет мулю де куддйдикк деп есептелди BipaK 945 жылдан бастап имамдар непзшен дши беделмен шектелш, нагыз билкаксуйск-султандаргаауыеты. XX гасырда феодализм ыдырап, капиталист катынастар пайда бола баетады. Жас буржуазияны жактаушылар католик цлркеужшозбырлыгына, онын дши каткдн кагидаларына карсы шыгып, адам кукыгын, ар-намысын коргауга шакырды. Бул дуниедеп кызыкглм бастартудыуагыздайтын католик кезкарас-гарына акььт мен теж1рибен!н,куд|рет1не сенудд карсы койды. Адам меселес!, онын.мемлекетпсн аракатынасы саяси ш1мде манызды орын алады. Когамдык санада бул багыт "гуманизм" деп аталады. Жана буржуазиял ык идеологияны жасау уш1н антакалыкдеу4рд!н улплерш, вдеалын пайдалангавдыктан, бул багьпты Кэйта ерлеу деп тс атайды. Алдынгы катарлы окымыстьь'шр ш!ркеу мекемелерш сол кездеп феодализмге, католик дшшс карсы багы ггаль ран елеуметпк-саяси козгалыс — реформация нын тургысынан сынга алынды. Олардын талабы ертсдел христиан дпнне свйкес плркеуд! озгерту жэне демократияландыру болды. Сонымен катар гуманистерлш кепшиип халыкка сенбедг, букаранын революция-шылдыгыиан корыкты. Осы нын 6opi гуман истер козкарасында карама-кайшылыктартудырды. Муны Ыз олардын енбектершен де керсм)з. Канта ерлсу дэу!рпин кврнекп екин буржуазиялык саяси гылымнын непзш салушы Пикколо Макиавелли (1469— 1527) болды. Онын атакты шыгармалары "Патша", "ТитЛивийд]н 6ipiHuii онкундт жешндеойлар", "Фдоренциянынгарихы". Макиавелли дши кезкараска карсы болды. Шындыктын белпа сетм емес, теж1рибе деп бщш. Ол мемлекет деген атауды гылым-га, эдебиетке 6ipiHiiii боп Kipmai. Мемлекетп бшик журпзуои мен оган багыныштылардынкдрым-катынасыдсп укты. Ол республикам ык мемлекетп, ерК1ЦШКТ1, тецщкп кал ад ы. Мемлекет cpiKTi болса гана куатты, абыройлы бола алады. Патша ракым-сыз, саран, опасыз, каЬарболмай, кайырымды, адал, камкоршыл, мырза болуга тырысуы керек. BipaK едшн 6ipJiiri мен кол астын-дагы адамдарды нбершгенадп не келгенде, Макиавелли ошлщк пен адамгершшж емес, алга койган саяси максаттургысынан карады. Ол максатка жету уиин амал, айланын кай TypiH болса да колда-нуга кенес берд1. Мемлекетпн басын косып, жацарту yuiin сезге туешбейтш кертартпалармен курестежауыздыкпен купгп пайда-лануга болады. Каталлык езше багыныштылардын пайдасы ушш 6ip-aK рет колданылуы керек. BipaK Макиавеллидшбул ескертпес! кеп жагдайда ескеалынбай, "макдатэдгс, тэсиш актайды" деген кагида кейш макиавеллизм деген атпен тарап кетп. Kau6ip жауыз патшалар Макиавелли де каталдыкты колдаган деп, ездерщщ кара ниеттерш актагылары келед^. жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|