Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
§ 3. Элеуметпк б!рлеспктер жуйеандеп ултгац орны
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
§ 3. Элеуметпк б!рлеспктер жуйеандеп ултгац орны XX facup едеттен тыс гажайып жагдайларга толы. Сонын. 6ipi — этникалык жанару, кайта еркендеу моселеа (этнос деген грек co3i, тайпа, халыкдеген магынаны б!лд!редО. Bip жагынан, б!здш заманымыз дуние жуз!ндеп барлык адамдардын тагдыры 6ip, ортак, езара тыгыз байланысты жене теуелд! ексьтппн туешш-бшу, сезжумен сипапалады. Екшил жагынан, барлык континенггсрде адамдардын ыкыласы кенетген озшш этникалык жене аймактык курамына деген умтылыспен, езшщ туп тамы-рын, шыгу тарихын зерттел, биугс тырысушылыкпен ерекше-ленеш. Муны немен тусшд!руге болады? Г ылыми-техникалыкрево-люиияиын салдарында пайда болган 8м1рдш б1ркелкшк пен 6ip улгшкке еткен жауабы ма? Элдеб|р кездеп кор болган тарихи жене елеуметпк ддклетшнкп калпына келт!руд! кексеу ме? 0з ултына, оныцтагдырына ортактастыкты сезшу аркылы жалгыз-дыктан кутылуга, емгрден кагажу калмауга тырысу ма? Элдс оз халкынын музыка тип мен ашнедеген ум1т, сешм бс? Bip кезде баянды, берж мызгымастай болып турган мемлекет-терде карулы кактыгыстар бурк етш, олардын тугастыгына не себептен кдуш теиед)? Бул жагдай экономикалыкжене олеумегпк куйзел^сгерд! басынан Kcuiipin отырган бурынгы Кецестер Одагы, Югославия, Чехословакия сиякты елдерде гана емес, сонымен ка rap Бельгия, Канада, Улыбритания сиякты бул жагынан ебден CrVi'i i дамып, еркендеп келе жаткан елдергеде тен. Муны немен, мйтш туаначругеболады? К,оя берсек, сурак кеп. Мунын6epi бул такырыптын ел! толык зертгелмегендтн жене де езек жар-ды, шешуш кутш турган курдел* меселеекендтнбшддред!. Улт деп жер, ти, экономикалык к,атынистар, модениет tpeKiueii/cinepiмен психологиялык. к\рьтымыныц ертактыгы негтнде к,алыптаскан адамдардыц тарихи а/геуметт/к-этникалык, бщеепйгхн айтады. Элеуметпк аспект ултгы ещиркгпк катынастармсн бай-лапыекан когамдык таптардан туратын олеумегпк-экономика-лыктутастык стш танытады. Ол белгш6ip жуйен!н улттарында кандай ортактыкбар, оларды озара, шын мэжнде, не жакындас-| ырып, туыстастыратындыгын биипредь Улттык курамында тш, жер, улттык саиа-сез1м, медениет этникалык аспекпн! керсетедь Ол аркылы 6i3 улттардын 6ip-6ipineH кандай е&екшелт бар скснд1пн, ка!айшаажыратылатындыгын б»лем13. Улттык, саясат деп адамдардын, улттык.мщтаждыгын етеуге, улттык, катынастардыреттеуге багыттапган к.огамдык;, ец алды-мсн олеуметт1К-к,уг^ык.тык эрекеттерЫц ерекше mypiit айтады. Бул муктаждыктардынтабигатын тану ушш ел) зертгеулер журпзу керек. Дсгеимен, оган азаматтыкар-намыскатырысу, этнопсихо-логиялык б|рлжт!, табиги-тарихи ортактыкты сезшу KipeTiHi аник. Сонгы онжылдыктарда Батые саясатгануында этникалык, саясат деген жанабагыт пайда болды. Ол—дуние жуз1ндеп болып жагкан этникалык дау-жанжалларды, ултгык шиелен1стерд1 lychmipyrc, оларды тешу жолдарын аныкгап, сондай-акбелпл! 6ip аймактарда мундай дау-дамайлардын болуын алдын ала бол-жай бкпуге арналган жалпы теория. Бул теория этникалыкдау-жанжалдарга плюралист когамда ердайым кездес!п туратын едеттсп жагдай сиякты карайды. Улттык саясат ер елде ер кезенде ер турл» болуы мумк!н. Бупнг! танда бул салада ассимиляция, сегрегация, геноцид сиякты саясаттар белгш. Ассимиляция деп 6ip халыктын ез тиин, медениетж, ултгык Giuin-ce3iMiH жогалтыи, екшш! халыкка cinin кету!н айтады. Бул сияет* оны зан жуз!нде андскен халыкпен тен деп санайды, 6ipaK 0пыцвз1нд!керекшел!пнтанып, мойындамайды. Сегрегация деп елд!н халкын несш бойынша ер1кс!зтоптарга Подушиикп айтады. Бул адамдар арасындагы айырмашылыкты 6cKirin, "еюншГ хачыкты теЩик жемнде кандай болмасын меселе кетеруге мумйншипкбермейдк Сонгы кезге дейш сегрегация Онтуспк Африка Республикасында бой керсетп. Эде1те, ултгык топты алалау нас1лд1н тснд!к принципа формальды турде мо-йыццаумен катар жури. Геноцид деп адамдарды шыгу теп не, 6ip ултгынекш болуы-на байланысты кыруды немесе кудалауды айтады. Баска созбен айтканда, бул белгип 6ip элеуметпк, мэдени немесе биология-лык топтын кдтарына жатуын юнелаудын жасырын Typi. Мундд ултгык немесе нес!дшк топка енуд! желеу erin, 6ip халыкш тугел-дей жауапкершинкке тарту жатыр. Мысалы, мувдай саясатка 1915 жылытурж мемлекелжнар-мяндарды, фашист Гсрманиянын еврейлер мен иыгандарды кыруы, екшии дуниежузшксогыс кез!нде imiHapa славян халык-гарын кыргынга ушырату (онда бсларусь хал кынын твргген 6ipi кырылды) жатады. Бурынгы Кенес мемлскетшштарихындажап-пай жауапка тарту репрессияга ушыраган халыктарга колданыл* ды. Оган Поволжьеде турган кенеепк немютср, кырымдык тл-тарлар, MecxerriKTypiKTcp, шешендер, ингуштер, карашайлык-тар, кдлмактар, корейлжтер жэне т.б. халыктардынтагдыры мы-сал бола алады. Ka3ipri кезде мемлекетаралыкжэне мемлекет iiiHHaeri каты-настардын демократияланьт, адамгернлл!к кезкарастарын бас-шылыкка алган шакта улттардынтендш мен ездерн-пн мемлекетпк курылысын ездер1 шешу кукыгына, ултгык автономия мен федерация кагидаларына непзделген саясатты кепшшк он кабылдап,дурысдепТауыпотыр. Улттардьщезшщ мемлекетпк курылымын 03i шешу меселес! алгашында Европада буржуазия-лык-демократия.1ыкреволю[диялардын женуше байланысты пайда бодды. Ен 6ipiHUji бул niKip 1776 жылы Америка Курама Штат-тарынынтэуелс[зд!г1 туралы Хартиясында жарык керд1*. Ултгардын езшш. мемлекетпк курылысын 03i шешу прин-UMniHiH зандык жене саяси жагы бар. Зан жузаде кай хашкпен улт болмасын ез мемлекетпк курылысын 63i шешуге тжс. Бул кукыктын кавдай турде шеиплу! (халык не ултболшш шыга ма, федерация кура ма, елде баска жол таба ма) меселенщ саяси жа-гына жатады. Ka3ipri кезде федерализм принцип ре*пнде, федерация мемлекетпкеюметтщ уйымдастырылу Typi ретщде саясат-шылардын, фолсафашылардын (философтардын), социологгар-дын, мемлекетганушылардын жене т.б. ипмшн ер турл1 сала-дагы галымдарынтолгандьфып журген меселе. XX гасырдын 6ipiHiiii жартысында барлык елдердщ дамуы вк1мстпн, бшпюш 6ip ортага багынып, шогырлануымен сипат-галады. Ал 60 жылдардын аягынан бастап, керкшше, улкен ор-тадыктар ыдырап, жергшк-п жерлер бшикп ездер! алуга тыры-су, автономия, федераииялар курушылык кебейд!. Федерализм деп авпюномиялык, тдуелазк$рылымдар одагын айтады. Мунда 6ipey б!реуд1 багындыру аркылы емес, мемлекетаралык одактардыц курылуы меселелерд! уйлеспру аркылы шешуд1 басты максат депсанайды. Федерация мушелершщарасындабершщмумкш-шииктер! б1рдей,тепе-тенД1К болганы, алаланбаганы жен. Кейде арасалмактын уакытша бузылуы мумкш. BipaK6ipeyiHiH шектен тыс кушеки барлык одактынтутастыгына нуксан келт!редь Булай болмауы ушш жогаргы жене жергипетч ею еюметтш аракатына-сы, олардын М1ндетгер1 женет.б. конституииясындаайкынаалуы керек. EKi бшиктщ кайсысы болмасын шектен тыс басымдыкка ие болмауга тше, олай болса, еюнин жактын конституциялык кукыгы бузылады, арада кикшжш пайда болады. жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|