Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
| HmumuemiK магынада кукыктар тандау, галгау ерк! \щ пн, ен бастысы адамнын ез максатына жете алушылыкты, жеке дамуга кабшетшдпн керсете б!луд1 бшпреди Негативтж кукыктармен салыстыргандамунда мемлекетпн, уйымдардын, адамдардын аза-маттарды кайсыбкр игшктермен камтамасыз ету, белгш эрекетгерд! icKe асыруга муммндш жасауды керсетеди Мысалы, буган елеуметпк кемек керсетуге, бшмге, денсаулыкты коргауга, лайыкты TipmuiiK дережеанде ем!р суруге кукыктылык жене т. б. жатады. Негативт кукыкпен салыстырганда позитивт кукыкты камтамасызетт, юке асыру киын. Ce6e6i, б»ршипс1нде мемлекет тарапынан ешкандай к>ерекегпнкереп жок. Тек кана ол табиги кукыкка араласып, бегет жасамаса болганы. Ал позитивлк кукыкта, кер(сшше, мемлекет жогарыда керсетшген жене т. б. кукыктарды icKe асыру ушш кыруар жумыс аткаруына тура келедь Ондай мемлекетге жеткшкт! жагдай, каражаты, мумк(нш1л1ктер1 болуы керек.
Сонымен негатквлк кукыкта 6i3 мемлекетпн "не [стемеу KepeKTiri" жон^нде б!лсек, позитивт кукыкта онын "не icTey керект1пне" кез!м!з жетедк Негативтж кукыкты жактаушылар позитив™ кукыкка адамдардын арасындаш "табиги" карым-катынастардыбурмалаудеп карайды. Адамдардын кукыктары мен бостандыктары ер турл! болады. Орындаду, юке асырылу ортасына карай олар азаматтык (жеке, дербес), саяси, экономикалык, елеуметпк жене модели кукыктар мен бостандыктар болып белшедк Азаматтык кщыкты сез еткенде оны азаматгардын кукыгы -мен араластырмаган жен. Азаматгардын кукыгы на мемлекетпн кол астындагы азаматгардын барлыккукыктарынын жиынтыгы жатады. Азаматть[К кукыкка табиги, адамнан ажыратылмайтын, нелзшен, негативпк кукыкка жататын адамдардын кукыктары к!ред1. Оган ем»р суруге, еркшлдкке, жеке адамнын дербес К¥кылыгы, ар-намысты жене iartolKTi аты мен атагын, кздр-касиетш сактауга, айыпталушыны коргауга багытгалган адш, теуелс!з жэне ашык сотка жазылган хат жене телефон аркылы сойлескен сездшкупиялылыгына, 6ip жердей екшип жергееркш барып келуше, туракты коныс тандауына, онын iiuiHfle кандай мемлекетген болмасын б1ржолага кетуше немесе келпн келген-де кайтып оралу бостандыгы жене т. б. кукыктар жатады. Саяси кукыктар азаматгардын мемлекетп баскаруга жене когам ем!рше белсецщ катысуын белплеЩд. Оган сайлауга жэне сайлануга кукыктык; одактар мен ассоциацияларга, демонстра-циялар мен шерулерге, жиналыстар мен жиындарга, митинллер мен пикеттерге ерюндж; акпаратхабарлар кую.1, сез, niKip, онын шпиле баспасез. радио, теледидар аркылы айтылатын сез, дшге сену бостандыгы жене т. б. жатады. Эрине, будан ауызга ксл гещц айта беруге болады деген уп>ш тумайды. Ен алдымен, конститу-циялык зандылыкты, когамдык тартшт! сактау керек. Елдщ прогресс дамуы, жалпыхалыктык гуманист тургыдан ерекет жасау керек. Б1ракбурьшгы Кенес Одагы кезвде адамдардын саяси кукыктары езшп, жаншылды, еркгн дамуына мумюншшк сол елщн философы Ш. Монтескье (1689—1755). Онын ойынша, географиялыкорта. ecipece климатхалыктынрухын, мемлекетпц курылыс тур1н, когамдык курылыстын сыр-сипатын айкындап, саясатында meinyuii рел аткарады. Ал Оксфорд университепнш профессоры Маккиндер XX гасырдын басында тенгзге шыгар жолы жок мемлекетгер даму жагынан артта калады дед). Ол луниен! курьшыктык жене теш зд!к куштердеп еюге белдд. Калай болса да, бупнп танда елдщ географиялык жагдайы онык сырт-кы саясатын калылтастыруга эсер стспщип даусыз. Саясатты биологиялык себептермсн тусшд1рупилер (нем1с галымы П. Майер, австриялык К. Лоренц) саяси npouecTi адамныц туа б1ткен физиологиялыккасиеттер!мен байланыстырады. Буларга адамдардыц саяси саладдгы ic-epeKerrepiH зерттеуд! алга тартатын бихевиористерд1 де жаткызуга болады (амсрикандык галымдар Ч. Мерриам, Г. Лассуэлл). Натуралист1к парадигмага психологиялыкбагыт та жатады. Ол саяси даму процесш адамныц психологиялык касиетгер^мен тусищредь Бул багытгыц непзш калагандар Г. Тард, Г, Лсбон, Э. Дюркгейм, Б. Рассел жэне т.б. Мысалы, Б. Рассел билнспцменш бшу ушш адам eMipiimeri коркыныш, урей, Topbffy, камыгу, ужым-дык долылык (ашу-ыза) сиякты психологиялык кубылыстарды зерттеп 61л у кажет дсйд*. вйжеге, оныц ойынша, саяси лидерлер-ге ездерш диктатор епизетш осы касиетгер, олар ектемд1к.терш журпзу ушш халыктыц осы касиеггерш утымды пайдаланады. Сондыктан, дейд1 ол, диктаторлыктертнгп болдырмаудыцедю! — ел шшде жогарьшааталган кубылыстарды тудырмайтындай жагдай жасау. длеумегпк парадигма саясатгыц табигаты мен пайда болуын элеуметтк факторлар аркылы туйшйредь Мысалы, марксизм саясаттыц мешн экономикалык катынастардан шыгарды, Ол когамныц ep6ip экономикалык базис» (курылысы) кажетп турде езше сейкес кондырма тудырады дед!. Ягни белгш 6ip экономикалык базис непзвде саяси, кукыктык, философиялык, дши, эти-калык, эстетикалык, т.с.с. кезкдрастармен идеялар пайда болып, дамвды. Батые саясаттануында кец тараган тага 6ip тужырымдамага *Чукык устемдзп" теориясын жаткызуга болады. Онын непзш салушылар Р. Моор, Дж, Гудмен, Г. Макдональд жене т.б. саясатты кукык тудырады деп санайды. Олардыц ойынша 6ip занныц орнына жаца ем1рталабына сай келетш скшпп зацкелед!. Сейтш ландардынб]рш-б!р] ал мае i ыруы когаадды жетширед!, алга жыл-жытады. Ягни зацдардыц алмасуы когамныц козгаушы куш]не жатады дейдь Сондыктан саяси ем1рд| сараптап, тадцау ушш, олардын пайымдауынша, зерттеуол кукыктык нормаларды зерделеу) керек. Элеуметпк парадигманьщ 6ip ту pi рсинде медениеттанулык кезкарасты карауга болады. Ол саясаттын мешн, саяси про-цестердш мазмунын адамдардыц медени даму денгешмен, устана-тын, басшылыкка алатын кундылыктарымен туЫШиредк Адам соган байланысты саяси ем1рде ic-ерекет жасайды деп карайды. Тшмдо (рационалды) - сыни парадигма. Ол саясатгыц табига-тын оныцез iiniaueri себептермен, касиеттермен, элсментгермен 4 тус1нд»ред]. Оны жанжалдык жене момшеге келу парадигмалары деп eKire белуге болады. Жанжалдык парадигма ХГХ гасырда пайда бодцы. Онын непзш калагандар К. Маркс, А. Бентли, Земмель, Козер жене т.б. Олар саяси eMtpre дау-жанжал, шислешетер шешуии рел аткарады дейаг Кдз1р бул теорияны колдаушыларга Р. Дарендорф, Дж. Бер-тон, К. Ледерер жене т.б. жатады. BipaK олар К. Маркс сиякты саяси дау-жанжалды тап KypeciHe, когамдык курылыстыц тубегешп езгеруню апармайды, когамдагы билж корлары ушш босекелестжн, елеумегпк тапшылыктан туатын мэселелсрд1 шешу саяси организмншезш-оз1 жетшд1рш, дамьпуынаекедед1 дей1«. Мемтсгс келу (консенсус) парадигмасыныц еюлдерше М. Вебер, Дьюи, Э. Дюркгейм, Т. Парсонстар жатады. Олар саяси ем!рдеп дау-жанжал, кайшылыктарды жоккд шыгармайды. Алайла оларды мемшеге келудсн кейшп eKJHiui орьшга кояды. Халыктыц арман-ацеарыныц, непзп елеумегпк жене медени кундылыкта-рыныц, багдарларыныцб1рл!п адамдар арасында туатын кайшы-лыктарды саналы турде реттеп, шешуге, когамда турактылыкпен ынтымактастыкты орнатуга кемектеседь-Олар саяси меселелерд1 шешуге куш колдануга, когамныц революциялыкжолмен дамуьь на карсы. Бул багытты устанушылар орта топ санынын кебекм аркасында Батые елдер1цде таптык карсыласу жойылды лей келш, оныц когамдагы рел же улкен ум it артады. Саясаттанудыц непзп парадигмалары мен олардын турлер1 осындай. жасалмааы. Коммунисте партия ofaH муддел! болмады да. Себей, адамдар вздершщ саяси кукыктарын бшсе, онын opicTcyiHe жаг-дай жасалса, бурынгы Одакта орын алган кептеген жауыздыкка жол 6ер1лмеген болар ед1. жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|