Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
| BuxeettopucmiK аныктама бойынша бшнк деп баска адамдардын жур1с-турысын, 03iH-e3i устауыи озгерту мумкшдтне непзделген ic-эрскетпн ерекше Typi.
Инструменталист1къпъ\к\ъш бшикт1 белп'л! 6ip курапдар-ды, амалдарды (зорлык-зомбылык, куштеу сиякты шараларды) пайяалану,коддану мумюшпп деп б1лед1. Мвселен, Американын бел mi саясаттану шысы R Даль{ J9J5 жылы туган) бил ue 6ip адам-га екшип адамды ез ерюмен жасамайтын ic-ерекетп жасауга мэжбур ету мумкшдтн беред1 дейль Структуралиста аныктама бил!кт1 баскарушы мен башну-шынын арасындагы катынастын ерекше тур! деп угады. Олар Keu6ip адамдарды туганынан. табигатынан eMipuiui, баскаргысы келпт туратын болады, ал баскалары кенбгс, кенпш, баска 6ipey ез ыркын билеп, баскарып, жол керсетш турганын уиатады, калайды дейш. Солардын арасында, олардын ойынша, бил не кяты-настарытуады. Конфликтам аныктама 6ил!к11 дау-жанжал жагдайында нпл1КТ1 бэлуд! ретгейтш мумюшик, шиелешет» шешудщ куралы деп туенциредк Bipas галымдар 6ИЛ1КТ1 кен магынасывда баскаларга тиг Ылетш жалпы ыкпал репнде карайды. П. Моррис, А. Гидденссияктылар, жогзрыдагы кезкарас-пен кел1спей, билжт1 6ipeyre немесе б1рдеисге типзетшжай гана ыкпал, есер емес, оларды езгертугс багытталган ic-эрекет дейд». Америка саясатганушылары Г. Лассуэлл мен А. Каштан "Би/нк жене когам" деген к»табындабил1кт! шеилм кабылдауга катысу мумк!нд!п рет1ндесипатгайды. Сонымен, 6i3 бшик туралы галымлардын арасында ортак пйф, аныктама жок екенж байкадык. Батыстын елеуметтанушысы Р. Мартин билпе махаббат сиякты, кунделжт! т1лш>зде жш пай-даланылады, штей сезьледи 6ipaK сирек аныкталады деп бекер айтпаган. Оньш^себебцфраицуздынсаясаттанушысыЖ. К. Шевалье айткандай, адамларды бил1К*пн жалпы ушмынынайнала-сындагы айтыс-тартыстан гор! нактылы, шын мешндеп бшиктш 03i кеб!рекойландыргаи, магнитшетарткан. Дегенмен, гылым болгандыктан аныктама берьаеди Мысалы, "Философиялык энциклопедиялык создаете" бшик туралы бы-лайделшген: "Сездш жалпы магынасындабил1кезерк1нде жузеге асыруга кабшетгшк пен мумюнд*к, адамдардын жур»с-турысы, ic-ерекетше кайсыб1р амал-ед1стср — бедел, кукык, куштеу аркылы шешуш! ыклал жасау" ("Философскийэнциклопедическийсловарь " М., 1983,85-бет). Б1зд1нше, бшик деп б^реудщекшшигсрте oMipiH журпзш, олардьпис-ерекетт, кызмстше ыкпал етуш айтады. Бишк адамзат когамымен бтрге пайда болады жене онын даму барысынла бола бермек. Ол ен алдымен когамдык enaipicTi уйымдастыру ушш керек. Онсыз барлык катысушы адамдарды бзртутас epiKKe багындыру ШЫН. Бил!к адамдар арасындаты карьш-катынастарды, адамдар, котам жене мемлекетпк саяси ин-ституттар арасындагы катынастарды ретгеуге мшлетп. Ол когамнын тутастыш мен бфл!пн колдау ушш керек. Алгашкы кауымдык когамда бил!к когамдык сипатга болды. Ол кезде бшпкп кауым бастыгынсайлайтынру-ру ментайпалар-дын. барлык мушелер16ipirin ioce асыратын. Элеуметпк белшек-тену epicTen. мемлекетпц пайда болуы на байланысты ру басшы-ларынын адамгершшк бeдeлi темеидеп, оныцорнына аксуйек-тер бюйгшщ бедел1 улгайды. Бшнкпц аппараты дуниеге келди адамдарды еркшен тыс, ыктиярсыз еркше кещцрген мекемелср пайда болды. Олар мемлекет ретгнде когамнан дараланып, окшау-ланып, онын, устшен карайтын органгаайналды. Кулдык когамда саясат, саяси бшпк пайда болды. Сондыктан саяси бшлкпц пайда болуын Ka3ipri саясатган уда мемлекетпн лайда болуымен байла-ныстырады. Эдетте, "бшпк" деген сез ер турл! машиадд кодданылады. Оны ыкпал ету багытына, объекпсше байланысты былай етш белед!: ата-аналарбилш, мемлекетпк, экономикалык, саяси, елеуметпк, кукыктык, ескери, рухани бшпк жене т.т. EipaK бшиктш толык магынасы мемлекетт!к-саяси салада гана айкындалады. Сондыктан саяси бшпк билжт!н ен басты Typi не жатады. Бшиктш баска турлepi мен салыстарганда саяси бшпктщ мы-надай epeKUic.niKTepi бар: онын ектемддк си паты (ол баска бщнктерден жогары турады, оныншеиимдерж кал Гайдары орын-дайды), онын букш когамнын атынам бил!к журпзу!, баскару-мен кеаби айналысатын адамдардыц ерекше тобынын болуы, онын, кешшл\к адамдардын муддесш козгауы, баска мекемелерге Караганда бил^органдарынын тэуелазд1п, котам eMipiHiH жумыс repTi6iH белллеуде жеке-дара кукыгы, мемлекет шенбершле ашык куш колдаиа алуы жене т.б. Саяси бшпк бар жерде тецазд1к бар. Мунда б1реулер бил!к етуге кукыкты да, eKiHUiurepi оларга багыиуга мждетп. Бул геназдк неде и туады? Ол ушш саяси бшиктщ карамагында ген,с!зд1КТ1 камтамасызететш ед!с-кураддары бар. Оган жататын-дар: I. Экоиамикальщ^ар. Кавдай саяси бил!к болмасын оган кдржы-каражат керек. Мысалы, сайлау науканын етюзу yiuiH ондагаи миллион акша жумсалады. Мемлекет тарапынан бел\ыген кара-жат жеиспегешпктен шет елдерде умпкерлер жеке бай адамдардын, б!рлест!ктердщкемегше суйенсд!. Билеуш! аппарат™ устау уилн кдншама каржы кетедь Оныц устше, здетте, бишк басына келген топ езшш экономикалык багдарламасымен келед!. Мысалы, АКШ-тын кернект! президенттерк Ф. Рузвельт "Жана ба-гыт", Дж. Кеннеди "Жана шел", Л. Джонсон "Кедейлпске карсы согыс" жене т.с.с. багдарламаларды алгатарткан. Оларды жузеге асыруга кыруар акша гзяесируге тура келед!. Экономикалык корга когамдык emn'pic пен тутынуга керек баска да материалдык кундыл ыктар, кунарлы, шурайлы жерлер, пайдалы казба байлыктары жене т.б. юред!. длеуметтжодк-^уралдар. Устемднс етш отырган билж езш колдайтын, онын одан epi eMip суру i не м^ддел! адамдар гздейж Ондай ре.щц ец алдымен онын мертебел1, абыройлы. жалакысы мол кызметтерд! аткаратын, кептеген жешлдштермсн пайдала-натын кызметкерлер! орындайды. Ka3ipri Батые елдершде устемдж erin отырган саяси бшйкт! сактауга халыктыц кепшшп муддел!. Ce6e6i, оларда орта дедгейде туратын адамдар кеп, саяси бил!к басына келгендер соларга арка суйеШп, кепш!л!кт! муктаждык жагдайга ж1бермеШц, елдершде елеуметпк едыст-тшк, халыкты сактандыру кен дамыган. Мысалы, зейнеткер жумыс 1степ жургенде алган жалакысынын, 90%-га дейшпеш ала алады, неше турл» кайырымдылыккорлары жумыс icTeftai жене т.сх. Куш жумсау щуралдары. Олар мемлекет коргайды, iuiKi Tepi inTi сактайды, саяси билнеп кулатуга ерекет жасаушыларга мумкшдпе бермейдь Оган жататындар: ескер, полиция, кауш-аздж органдары, сот, прокуратура жене т.т. Тарихи теж^рибеге суйенсек, саяси бил!к оларды ез максаттарына ecipece экономикалык жене саяси дагдарыстар кез!нде жи! пайдаланады. Оныц арнайы дайындалган адамдары болады. Аппарат куралдары* Когамдык niKip тудырып, саяси ем!рге ыкпал ету жагынан оны тертшии бшпк деп те атайды. Кейб1р саяси кайраткерлер к»м телсдидарды бакыласа, сол бук!л елд! 6а-кылай алады деп санайды. Шынында да, олардыц мумюншшктер! мол. Ocipece, ep6ip уйдс радио, теледидар бар кезде адамдар ез елдер!ндеп жагдайды гана емес, дуние жузшде не болып, некрйып жатканын керш-бшп отырады. Аклараткуралдарынын манызы шын межнде сез, баспасез бостандыгы бершген, оппозициялык партиялар бар елдерде арта гуседа. 46 47 5. Акпарат куралдарымен кагар бшнк-п журпзуде информа-щялык, кордын да манызы зор. ЫлЫ мен гылыми маглуматгы аду, оларды тарату 6yi 1нп ганда аддынгы катарлы орындарга шыгуда. Keii6ip галымдардын (жапондыкшрдыц) айтуынша, информация юмшн колында болса, XXI гасырдабшпк соиыц колында болады лейдк Саяси бшпк элеуметпк институттар аркылы жумыс icTeftaj. Ол уйымдар, мекемелер, техникалык, информациялык, адамдык жайтгар, когамшк катынастарды уйымдастыру мен ретгеуд1 кам-тамасыз ететш ережелер аркылы icKe асады. Бшпктш кайнар кези бастауына бсдел, куш, байлык, зан, адамныц когамдагы алатын орны, уйым, мудде. бшм жэне хабар-лама зкпаратгар жатады. Бил1кт1 жузеге асырганда кукык, бедел, сегуцру» едет-гурып, дестур, амал-айла, кулык, куштеу, зорлау, cpiKci3 кеашру сиякты едю-амалдар пайлаланылады. Оныжузсге асырудынтурлерше устемд!к журпзу, басшылык ету, уйлеспру, уйымдастыру, ба-кылау жатады. жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|