Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
§ 3, Саяси бшнк пен мемлекетпк бшик. Бшиктш легитимд!п
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
§ 3, Саяси бшнк пен мемлекетпк бшик. Бшиктш легитимд!п Бшик саяси жене мемлекетпк болып сюге бел1не;п\ Бул мэселенш улкен астары бар. Ce6e6i, бурынгы кснеепк дэу!рдс бул угымдарды TcnecTipin, б!рынгайлау саяси жуйснш барлык курылымын мемлекеггенд1руиинтас!ддсмел1кнег131 болды. Саяси билж таптык, топтык жеке адамнын саясатта тужырым-далган ез ерюн журпзу мумкшл1пн бшпред!. Ал мемлекетпк бюикке барлык адамдарга Miwierri зандарды шыгаруга жеке-дара кукыгы бар зандар мен уйымдарды сактау ушш ерскше куштеу ашшратына суйенетш саяси бшпктштур! жатады. Будан б»з саяси бшпктщ магынасынын мемлекетпк бшпктен кен екендшн бай-каймыз. Себебц б1р)ншщен, саяси бшпк адамзаттарихынын барлык кезендершде болган. Мысалы, алгашкы адамдык кауым кез1нде акракаллар кенесшпч, веченщ(Ежелп Русьтсп азаматтар жиналысынын Typi), веме сотгарынын жене т. б. бшйп болды. Екшшщен, саяси билпстек мемлекетпк аппарат аркылы рана емес, сонымен 6iprc партиялар, кесшодакгар, халыкаралык уйымдар (Б¥¥: НАТО жене т. б.) сиякгы саяси жуйснш баска элементтер! аркылы да бшйпн журпзедь Ушшшщен, мемлекетпк билж, жо-гарыда керсетитгешндей, ерекше куштеу аппаратына суйенсд* жэне онынбилтне когамнын барлык мушелер! тепе багынады. Мемлекетпк бшиксаяск битиктшец жогары, ецтолык, ецдамы-ган Typi, онын взеп болып табылады. Мемлекетпк бшикли зандылыгы онынлегитимд1г1нсн бьтнедк Легитимдж (латын тшнде зандылык, шындыкдеген магынаны б1лдзред1) дегентЬ халыктыц ycmmdiKemin отыргансаяси бил\кт1 мойындауы, онын, зандылыгы мен шешшдфшрастауы. Демократиялык жагдайда мемлекетпк бшик легитимд! болуы уш!н мынандай ею шарт кджет: 1) ол халыктын калауы бойынша калыптасуы жене кепшшжтщ еркше карай орындалуы керек. Ягни, мемлеке тпк бшикпн иесш тура немесе жанама турде белгш 6ip мезплге халык сайлауы керек жене онынжумысын бакылап отыруга мумкшдж болуы тшс; 2) мемлекетпк бшик конститу-циялык кагидаларга сейкес жузеге асырылуы керек. HeMicri к кернекп галымы Макс Вебер бил!к басына келудеп легитмшктщ мшаз турлер! релнде уш улпеш керсетп. Ен 6ipiHinici — вдет-гурыптык,легитамд1к. Ол сонау ерте заманнан бастап халыктын санасына сшген, ебден бойлары уйренш, дурыс дептапкан салт-десгурлерге суйецщ. Сондыктан, мысалы, (кейб1р елдерде каз1р де) хан, султан, патша, шах, eMip жене т. б. бшппн халык дурыс, занды деп тусиш, Бшпк экеден балата мирас болып калып KCMi, оны журтата-салтымыз деп мойындап отырдк. Екшшт TypiHe харизматикалык легитимд'нс жатады. Мунда езшш ерекше батырлыгымен, ададдылыгымен немесе баска улпл! каб1лет-касиетгср1мен кезге пускен адамды басшы етш жариялап, сонын соиынан еред». Халык тек сол кесемге бершп, соган гана сснед!. Мысалы, Мухаммед пайгамбар, Ганди, аятолла Хомейни жене т. б. Ол адамдар жеке баска табыну дзрежесше жетп. Харизма деген сездщ ез1'де кесемге, мемлекетпк баскарушынын жеке басына табыну деген магынаны бициредк YuitHiui Typine Вебер акыл-парасаттьщ, к,ук,ых,тыц легитимдтп жаткызады. Онда саяси бшик салт-дэстурге немесе тарихи тулгага байланысты емес, Kaaipri саяси курылым орнаткан кукыктык ере-же;|ергс,терппт!,накьгл-ойгасыйымдььпыгьшанепзделсд1. Мундай легитимдипксаяси би.шкпн пайда болуы жене OMip cypyi демократиялык талапгарга сейкес келе ме, жок, па сонымен аныкта-лады. Л$птамдакгщ аддынгы CKiTypi куддыкжене феодалдык когам-д;фгатен болса, yuiiHuii тур! Ka3ipri дамыганеддергетен. Шыгыс елдер1н1и саяси кайратксрлер1 бшпкпн легитимдиипне зор назар ау^шрады. Ce6e6i, халык кдз!рп устемдас erin турган саяси тертшке ceiiyi керек. Сонда гана оны журчшылыккоддайды жене ол тшмш Ki-пмет аткарады. Мемлекетпк кукыктык тертштщ легитимд!гкн1н ен, бипс до[>сжес1не конституция жатады. 1995 жылгы 30 тамызда Респуб-JHlKШlыкpeфepeндамцaкaбьIлдaнгaнKдзжcтaнPecn^ жана Конституииясы саяси билжке нактылы легитимдж берш. Онда Казакстан Республикасын демократиялык, зайырлы, кукыктык жене елеуметпк мемлекет деп жариялады. Онын ен кымбат казынасы — адам жене адамнын eMipi, кукыктары мен бостандыктары. Казаксган Республикасы—президенте баскару нысанындагы бгртугас мемлекет. Мемлекетпк билжтш йрден-6ip бастауы — халык. Республикада мемлекетпк билж б1ртутас, ол Конституция мен зандар непзцаде зан шыгарушы, аткарушы жене сот тармакхарына белшу, олардынтежемелж epi тепе-тендж жуйесш пайдалану аркылы, езара ic-кимыл жасау приншшше сейкес жузегеасырылалы. Республика Президент! мемлекетбас-шысы, онын ен жогары лауазымды тулгасы болып табылады. Ол —халык пен мемлекетпк билж 61рл1пнш, Коне гитуциянын мыз-гымастыгынын, адам жене азамат кукыктары мен бостандыкта-рынын peMJ3i epi кепш. Парламент — зан шыгару функциясын жузеге асыратын рсспубликанын ен жогары еюдаи органы. Сот бил1п азаматгардын кукыктарын, бостандыктары мен занды мудделер1н коргауды жузеге асыруга арналган. Конституциялык Кенес республиканын бугал аумагында Казакстан Республикасынын Коиституциясы устшен караулы камтамасыз ететш мемлекетпк орган болып саналалы. Саяси билж меселесш сез еткендс онын принциптерше ток-талмауга болмайды. Олар когамдык ом1рдщ колайлы, орныкты калпын камтамасыз ету ymiH кажет. Оган мыиалар жатады: легатимшк принцип* (ягни, бшик занга, заншыгаруга суйенгенде гана езш сешмдь еркш сезше алады), коргау принииш (билжтш сантурл! едктермен колда устай 6uiy жене оны артгыра бшу керек), утымдылыкприниига (билж батымды, ет!мд1, ыкдалды, та-банды болганы жен. онсыз билж билж бола алмайды^ сыр бер-меу принцип* (билж ушш ен каушт! нерсе—шындыкты уакыты-нан бурын айтып кою). Колдагы билпеп аткара да бшу керек. Бул онай шаруа емес: xinri ен киыны десе де болады. Ce6e6i, кеминлжтш Ko6i билжт1 колдану барысында ж1бери1ед!. Билпеп аткару TcririHe зан жузшде руксат етзлген елеуметпк ic-эрекетгер жатады. Онын да оз1ндж принциптер! бар. Оларга жататындар: 'нитей ержаздак (екиршшш ез бил!Г1 езшде бола бермейдО, сактык (саяси ic-ерекстп алдын ала парасатты турде делме-дел есептеп алган дурыс), кызметтеепк (бншктж мыктылыгы б[рлес1П ic баскара бьлуде), шыдамаылык (эм1рш! тез1мд1, плектес, мей1рбанды болуга тше), ымырага келушшк (билжтш кисыны жаглдйга байланысты болуы мумкш; сондыктан ек!м журпзуипге кел!амге, ымырага келуге, б1рлес-TiKTepre, блоктарга енуге немесе олардан ipreHi аулаксалуга тура келедО. жауапкершшк (eMipmi шекс!з билжке кызыкпай, жауапкершшпн сезшгеш абзал), улылык (билж журпзуил озшш iLHKi манызлылыгымен, улылыгымен, айбындылыгымен багалана-ды). мелениетплж. табандылык, туракталык, езара сындылык женет. с. с. Бшпк — дейектшпмен, ю-ерекстшш кисындылыгы-мен кад!рл1. Керек кезвде сошы корытынды сезд! айта бшгеннт де манызы зор. Когамдык ем!рд1 билж аркылы реттеп, женге келт^рудщ 6ipHeiue Typi бар. Мысалы, бурынгы Кенес eKiMeri кезшде билж тугелдей топтастырылган болатын. Элеуметпк бастамалар шыгару. шеидмдер кабылдау жене т. б. 6epi катал орталыксанган ед(. Бул билж когамиын прогреет! дамуына жол бермейдь Ал ксйб1реулер билжтш кай турше болмасын карсы шыгып, анархизмд1 уагыздайды. Бул жолдын даболашагы жок. Сондыктан алдынгы катарлы дамыган елдер билжтш орталыктануы мен шогырлануынан саналы турде бас тартып, барлык адамдардын еюметшецдмдерш кабылдауга, билжке катысуын калайды. Солай да болар когамнын каркындап дамуына жагдай жасап, халык-тынтыные-прндлтнежайлы саналатынказ1рп еркениетп елдер деп аталып журген мемлекеттердеп демократияльж республика, конституциялык монархия женет. б. сиякты билжтердштурлер! дурыс деп саналуда. жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|