Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
§4. Билжтщ турлер! Билжтщ жузеге асырылу тесшне жене курылысына карай бпекару Typi жене мемлекетпк курылысы болып белше;п. ■ 4 Баскару Typi жогаргы ек1мет бил1п к1мн1нколындаекенд1пн корсетедь Соган байланысты мемлекетмонархиялык жене рес-публикалык болып eKire белшедь Монархия деп мемлекетпн жогаргы еюметбил1п жске-дара, 6ip билеушшщ колында болып, ол океден балага мура репнде кдлатын турш айтады. Оны хан, патша, император, король деп итауы MYMKiH. (Монарх мемлекет басшысы болган кезде оган сол ОДШН король, император, улы герцог сиякты курметп атагы 6ipre 0ер1леД1). Монархия оз кезепнде абсолютпк (шеказ) жэне конститу-циялык болып GKire белшсдь Абсолют/тк монархия деп жогаргы еюметбшпп бутвдей, тугае, формальды турде де шсктелместен Dip адамнын (монархтын) колында турган когамдык курылысты айтады. Ертеде баскарудын мундай Typi кентараган, сонын iujinae Ресейде де (Романовтар династиясы баекдрган шакта) болатын. Ka3ipri дамы-ган елдердш ешкайсысында баскарудын мундай тур! жок. Конституциялык,монархияда монархтын бшпп белгш дэре-жеде заншыгаратынбшик парламентпен шектеле/ц. Баекдрудын мундай Typi алгаш рет Англияда пайда бодды жэне каз1рд1н ез1нде ойдагыдай кызмет етуде. Каз1р конституциялык монархиялык курылыс Бельгия, Голландия, Дания, Иордания, Испания, Норвегия, Непал, Люксембург, Морокко, Сауд Аравиясы, Швеция, Жапония жэне т. б. елдерде сакталган. Республика деп мемлекетпк бшиктш барлык жогары органдары белгш 6ip уакьггка сайланатын немесе екшнк мекемелер (Парламент) аркылы калылтасатын мемлекетпк баскарудын тур1н айтады. Республика президентппк, парламентпик жоне аралас (немесе жартылайпрезиденттт) болып ушке белшед!. Президентт1кбяс- каруда, эдетге, мемлекетпнде, уюметн де басшысы президент болып саналады. Оны парламент немесе халык сайлауы мумкш. Егер президент парламент немесе сонын негЫнде курылган кол- легия сайдаса, оны "парламентпк президент" дейдь Ол—салта- натгы екшпп бар символдык кайраткер. Конституция бойынша оган бел run 6ip кукыктарбершедк Ыракол кукыктарды жузеге асыру ушш тшеп кужатка премьер-министр немесе министр- лердщ GipeyiHiH койылган колы керек. Онсыз куш! болмайды. Баска сезбен айтканда, ондай президентпн бкшп шамалы бола- ды. Мысалы, Ундкланда, Италияда солай. \ Ал егер президент! жалпыга б!рлей, тжелей, кукия сайлау аркылы халык Сайласа, ондай мемлекетп президентпк республика дейД!. Ондай президентш бшип зор. Мысалы, АКШ, Франция т. 6. елдерде. Мунда аткарушы бшпк шелей парламентке багынбайды. Президент уюметп e3i тагайындап, ез\ баскарады. Мундай 6ИЛ1К алгаш рет АКШ-та орнады. Бул слд1н баскаруы презндентпк демократиянын шинде ен улплкане жататындык-тан оган толыгырак токтал айык. А KJJJ-та л резиденг 4 жыл га сай-лаиады. Онда премьер-министр болмайды. Президент мемлекетп де, ук^метп де баскарады. Ол департаментгердпЦминистсрстволардынаты) басшыларын, министрлер кабинетш жэне уюметп тдгайындайды. Олар тек Презилентке гана есеп береш. Онын кыл-мыскерге KcuiipiM жасауга, марапатгауга, халыкаралык кел!ссез-дерд! журпзуге кукыгы бар. Аткарушы бшпк шенбершдеп шеинмдердж бэрш президент кабыллайды. Ол саясаттьщ \шк\ жэне сырткы басты багыттарын айкындайды, турактылыкты бейнелейд!. Ал уюмет бул кезде кундел1кпктермен, елд1 баскару мэселелер|менайналысады Президентпк билж терелж ететш ещл казы сиякты редщ аткарады. Мысалы, экономикалык багыт киыншылыктартудырса, yki'mct алмасуы мумюн. Жана уюмет баска саясат журпзед!, ал мемлекетпк бастыгы баягы орнында кала бередь Будан 6i3 президентпк баскарудын бшип зор екенш корем1з. Б1рак бул бшиктщ де шеп бар. Ен алдымен президентпн зан шыгаруга экшетпп жок. Ол бюджета де шеше алмайды (оны Конгресс шешедО. Парламент президентпн кай тагай&кдауын болса да буза алады (оны "право вето" деп атайды). Конгресс президент орнынан ала алады (оны "импичмент'дейд[). Мысалы, АКШ-тыц бурынгы президентш!n6ipi Р. Никсон "уотергейт ici" уипн ("Уогергейт" конак уй!нде орналаскан демократгардын пггаб-петерше жасырын тындау курылгысьш коймак болганы ушш) отставкага кетуге мэжбур болды. Егер президент конституциями бузса, не мемлекетке опасьвдык жасаса, Конгресс оны жумыстан босата алады. BipaK ол президентпн саясатымен кешепесе, ол ушш оны босата алмайды. Президентпк республика Латан Америкасы еддершде кентараган. Ондай бшпк Ресейде, Казакстан жэне ТМД елдершщ баска республикаларында да ор-науда. жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|