Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
§ 5. Саяси терпи (режим) Саяси тщшт деп саяси uwiitc, когамды баск,арудьщ edic-mocbidep жиынпшгын, азаматтардьщ кУКЩмарымен еркшдастериин, демократиялык дорежесш айтады. Кагярп саяси тертштерД! демократиялык жене демократияга карсы (антидемократиялык) деп улкен eKi топка беледь Демократиялык тэртткехшл\$ь\ билжтш. кайнар ке31 деп санап, оган мемлекетпк iCTepai шешугс кукыкберглген жене ол ушш кажстп жагдайлар жасалган бшиктш Typi, когамиын мемлекеттж-саяси курылысы жатады. Мундай тертште азаматгардын непзп кукыктары мен еркшджтерше кешлдж берьледь ор турл1 елеуметтж топтардын мудделерш кездеуап саяси партиялар, уйымдар, мекемелер кедерпаз жумыс (стейдк Саяси емф демократиялык непзле кенергс алады. Саясат меселелер» ашык талкыланады, бшиктш шектен тыс шогырлануына жол бершмей-т1ндей тстж жасалады, азаматгарга колайлы кукыктар мен еркш-джтер, олардын саяси коншн бицпру турлер! айкындалады, жал-пыга б(рдей сайлау кукыгы орнатылады. Сонымен катар демократиялыктертш мынадай белплермен сипатгалады: Адал, шыиайы сайыс аркылы, жуйел) турде егазшетш сайлау. Ол амал-айласыз, кулык-сумдыксыз журпзглсе жене оны шынайы етюзудш жолы табылганда гана адал болады. Егер мемлекетпк билк 6ip партиянын колында болса да сайлау адал-дыкка жатпайды. Шынайы сайыс аркылы дегенде езшш кандида-гурасын еркш усынуга мумквдт бар ер турл! топтар мен жеке тулгалар болуын айтады. Егер 6ip топтар катысып, cKinuiuiepi катыса адмайтынпай болса, ондай сайлау жарысаршлы отпегеш. Жуйел! турде деп сайлаудын белгш 6ip мерз^мде етюзшуш айтады. Угаметпн сайлау аркылы дуниеге келук Демократияиы камтамасыз ету ушш сайлаудын жуйел* турде xyprisinyi жеткшказ. Мысалы, Латын Амсрикасыша сайлау жш болып турады, 6ipaK содан кей1н кеп узамай ескери TOHKepic жасалып, билж басына баска 6ipey кел!п отырып алады. Бул дурыс емес. Ce6e6i ок1мет басына сайлау аркылы келу керек. 3. Демократия жеке тулгалар мен аз гана адамдардын да кукыгым коргайды. Эдетте, демократияга азшылыктьш кешш- лшке багынуын айтады. &ракол аз. Кепцнлжтщ yKiMCTi жеке тулгалар мен аз гана адамдардын кукыгьга коргагандд гана демок- рата ялы бола алады. Демократиялыктертш президентпк жене парламентпк болып eKire белшедк Олар туралы келеса гакырыпта арнайы сез болады. Антидемократиялык mopmin тоталитарлык жене авторитар-лык болып белшедь Тоталитарлык (яатыюшн буттдей, тутас, жалпы деген севшн) mepmin деп когам, адам ом'фшп барлык салалары тутасымен мемлекетпик бакылауга алынганмемлекетт\к-саяси кфылымды айтады. ОндаеиД1р!С, экономика, букаралыкакпарат куралдары, бипм, медениет, адамдардын жеке eMipi жене т.б. — 6epi тепе бакылаудын астында болады. Азаматгардын конституциялык кукыктары мен бостандыктарына, демократиялык уйымдардын жумыстарына тыйым салынады, жазалау, кугын-сурпн кушейед*, террорлык полициялык бакылау орнайды. Тоталитарлык тер*ппте жалгыз кепшиик партия калЪттаса-ды. Бшикт» сол журпзедк Ол партия оган юрген мушелердшез ерк1мен женедемократияльжжолмен уиымдаспайды. Кесемнш ыркымен, сонын айналасында(Гитлер, Сталин) курылады. Ондай когамда идеологиянын р©Л1 устемдж етед1 Ол барлык букаралыкакпарат куралдарын пайдаланады. Солардын куинмен журтшылыкты ез теориясынын "шындыгына" сешируге тырысады Идеологияны кесем аныктайды. Ол ез ерекеттерш 6hjk 6ip арман, муратка жету максатымен буркемелейдк Ол Гитлершнайт-Канындай, баскалармеи салыстырганда 6ip нес!л не ултгын (нем1стердщ) псшенес1не жазылган артыкшьшыгы, Франконьш христианок когамы, Сталинищбурмаланган социализм идеяла-ры сиякты болуы мумкш. Баскаша ойлауга мумк1нджбермсйд1. Авторитарлык mapmin деп куштеуге, жекеадамньщ билШне негЬделгенмемлекепитк-саяси курьмысты айтады. Мунда аткарушы билж усгемджстед!. Парламент жойылмайды, дегенмен, ол KCHCdui органга айпалады. Тоталитарлыкпен салыстырганда ав-торйтарлыктор'ппте б!рынгай идеология, кепишик партия болмайды. Экономика катал бакылауга алынбайды, куштеу eaicrepi де азыракколданылады. Эдетте, ол саяси процеске белсенд! ара-ласатыи ескер кушше суйенед1. Азаматтар мен когамдык уйымдардын саяси кукыктары мен бостандыктары шектелед1? оппозициям тыйым салынады. Сайланбалы мемлекет органдары азадды. Олардын жумыстары мемлекет басшысынын ыркына беЙмделедГ. Ангоритарлыктертшке, мысалы, Пиночет кезодеп Чилидд, Франко кезшдеп Испанияны, Ka3ipri Иорданияны, Индоиезияны, Морокко, Кувейтп. Саул Аравиясын жене т.б. жаткызуга болады. Мундай тортш, ecipcce, Латын Америкасында жж кездеседь Тоталитарлык, жене авторитарлык саяси тэртшлен демократиялык терппке кошу ер елде epTypjli етедк Екшшт дунисжузмк согыстан кейш Германия, Италия, Жапонияда буржуазиялык демократиялык терт!п АКШ-тын ескери кушшщкемегшшар-касындаорнады. Португалия, Испания, Грецияда мундай ауысу дамыган капиталист1келдерд1нкаржылык-экономикалык, саяси жене моральдык-психологиялык колдауынын, суйемелдеушш аркасында жузеге асты. I\a3ip Шыгыс Еуропа елдер! мен бурынгы Кенес Одагы республикаларыиын демократиялык тертшке eiy барысында Батыстын кемепне сенугс болады. EipaKол ушш бул елдер Батыстын. талабына сэйкес дамуы шарт. Сол елдердш катарына 6!здш Казакстан да косылады. Bi3 ушш либералдык демократияга ету косымшакиындыктартудырады. Себеб1,б1здс нарыктык экономика айтарлыктай калыптаспаган. Онынустше, ел1м1зД1Н саяси медениет! ел! жеткшкт! дамымаган. Сондыктан демократиялык жолга тусу узакта курдел! болмак. Сайып келгенде, саяси жуйе когамиын курдел1, сан кырлы курылымы болып табылады. Ол орасан зор уйлеслру жоне жи-нактау кызметж аткарады. Жалпы когамиын жэне онын елеуметпк топтары мен жеке адамдарынын ем1ршен, туракты дамуы саяси жуйешн каншалыкты орныкты, жаксы жумыс icTeyine байланысты. Оны толык тусшу ymiH саяси жуйепш кураадас элементгерш, ecipece мемлекетп окып бглу керек. Оны келес! такырыпта караймыз. Бакылау жэне оз!н-ез1 тексеруге арналган сурактар Когам бил!кс13 oMip суре ала ма? Неге? Бшлктш кандай аныктамаларын бшеаз? Саяси бшиктш экономикалык, идеологиялык, дши бшпктерден айырмасы неде? Бишктш корына нелср жатады? Неге? "Егеменд|к" деген не? Мемлекетпк бшик не себепт1 егемеши болуы керек? жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|