329
Шелтірейтіп орысың
Шенді шекпен жапқанға (I, 84), –
деген шумақ егер инверсиясыз былайша берілсе (бұдан ұйқас
та, өлшем де бұзылмас еді):
Арқаға ұлық қаққанға
Мәз болады болысың.
Шенді шекпен жапқанға
Шелтірейтіп орысың.
Бұл құрылыста логикалық ой болыстың өзі емес, қалайша
орындалған іс-әрекетіне түсер еді. Ал автордың көздегені,
негізгі айтпағы – арқаға ұлықтың қағуы туралы емес, сол
ұлық арқасына қағып, болыс қойған адамның өзі туралы,
оның надандығы, ар-ұятын сатып, «бойының қасиетін бекер
төккендігі» туралы.
Бұл өз замандасы – болыстың ішкі портреті болса, лири-
калық геройдың, өзінің ішкі жан дүниесінің портретін бер-
ген «Жүрегім менің қырық жамау» деген өлеңі де – осындай:
бірінші тармақтарда ішкі күйдің өзі
баяндалады, ал ол күйдің
неден, қайтіп, неге байланысты екені екінші планда, екінші
тармақта:
Жүрегім менің қырық жамау
Қиянатшыл дүниеден.
Қайтіп аман қалсын сау
Қайтқаннан соң әрнеден (I, 229).
Бұл жерде де айтылмақ негізгі ой – «қырық жамау жүректің»
өзі туралы, сондықтан ақын, біздіңше, инверсияны әдейі, ар-
найы қолданған. Осы типтес өлеңге тағы бір тамаша мысал
бола алатын – «Қор болды жаным». Мұнда алты тармақтың
алғашқы төртеуінде лирикалық геройдың ішкі жан дүниесі
статикалық түрде баяндалған да соңғы екеуінде сол күйден
шығатын қорытынды пікір айтылған. Бұл өлеңнің синтаксистік
құрылысы да осыған орай екіге бөлінеді: алдыңғы төрт жол
Достарыңызбен бөлісу: