Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
қолда- ныстары көркемдік мақсатты көздемейді, яғни -лық
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
|
қолда- ныстары көркемдік мақсатты көздемейді, яғни -лық жұрнақты абстракт есімдер көріктеуіштік емес, атауыштық қызметте келеді. Ал - мақ жұрнағымен келген сөздерді актив қолдану – Абай тіліндегі ерекшеліктердің бірі. Бұл тұлға өлең тексінде екі-үш түрлі қызметте келеді: бірі таза етістік қызметінде жұмсалуы, мұндайда ол көбінесе ұйқасқа шығарылады. Мы- салы, «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек» деп баста- 19 Сыздықова Р. Абай шығармаларының тілі. - Алматы, 1968. - 231-238-б. 54 латын философиялық толғау-өлеңінің барлық шумағы -мақ жұрнақты етістікке ұйқастырылған: Жас қартаймақ, жоқ тумақ, туған өлмек, Тағдыр жоқ өткен өмір қайта келмек. Басқан із, көрген қызық артта қалмақ, Бір Құдайдан басқаның, бәрі өзгермек... Бұл реттегі жұмсалған - мақ жұрнақты тұлға шаққа бейта- рап, әрдайым болып жататын, қалыпты қимылды білдіретін қызмет атқарады, яғни жас қартаяды, жоқ туады, туған өледі деген сияқты ауыспалы шақ деп аталатын тұлғамен қызметтес. Философия шындықты баяндайды, ал шындық қалыптағы, әдеттегі құбылыстардан құралады, демек, өмірде әрдайым бо- лып жататын шындықты сөз ету үшін етістіктің шаққа бейта- рап тұлғасын қолдануды ақын құдіреті жақсы сезген. Абай және бір өлеңіңде -мақ жұрнақты тұлғаны бастан-аяқ ұйқасқа алады, ол – «Тоты құс түсті көбелек» деген өлеңі: Тоты құс түсті көбелек Жаз сайларда гулемек. Бәйшешек солмақ, күйремек, Көбелек өлмек, сиремек... Осы өлеңнің екінші шумағында -мақ тұлғалы етістік қимыл есімі мағынасында келеді: Адамзатқа не керек: Сүймек, сез - бек, кейімек. Харекет қылмақ, жүгірмек, Ақылмен ойлап сөйлемек. Мұндағы етістіктер – сүю, сезу, кею, харекет қылу, жүгіру, ақылмен ойлап сөйлеу деген қимыл есімдерінің екінші варианттары. Ал соңғы шумағында жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|