Гистология кафедрасы
жүктеу/скачать 60,59 Kb.
|
Асылбек Айдын БӨЖ гистология
- Бұл бет үшін навигация:
- Оқытушы: Жанбырбаева Айнур Кайргалиевна 10 қараша 2023
Эссе Тақырыбы: Некроз бен апоптоздың морфологиялық айырмашылықтары Студент: Асылбек Айдын Курс: 1 Группа: М23-043к Оқытушы: Жанбырбаева Айнур Кайргалиевна 10 қараша 2023 Некроз Некроз - (грекше nekros-өлген) деп, тірі организмде жасушаның, тіннің немесе ағзаның бір бөлігінің бүтіндей өлуін айтады. Демек некроз тірі организмде болатын жергілікті асқазан ішекшырышты қабатының жасушалары, қан элементтері және т.б. болады. Әрдайым өліп, жаңа жасушалармен алмасып отырады, ол "регенерация" деген атауға ие.Ағзалар негізін құраушы жасушалар бірнеше сағаттан бірнеше жылдарға дейін өмір сүріп, кейін өз тіршілігін жояды. Бұл физиологиялық өлім. Егер жасушаның өлімі әртүрлі зақымдаушы әсерлер нәтижесінде болса оның патологиялық өлім дейді.Некроз өте күделі үрдіс, бірнеше сатылардан тұрады. Жасуша өлместен бұрын оның морфологиялық құрылысында көптеген өзгерістер болады. Егер осы кезенде зақымдаушы себептер жойылса, жасуша өзінің әуелгі қалпына келе алады, сол үшін бұл үрдістердің морфогенезін мұқият және түсіне білу қажет. Некроз даму сатылары: 1. Некроз алды кезеңі (паранекроз) бұған жасушалардағы ауыр дистрофиялық бірақ қайтымды өзгерістер кіреді. 2. Өлу алды кезеңінде (микробиос) жасушада қайтымсыз өзгерісттер пайда болады. 3. Өлу кезеңі (некроз, некрофанероз) жасуша тіршілігінің бүтіндей жойылуымен сипатталады. 4. Өлгеннен кейінгі өзгерістерге (некролиз, аутолиз) осы өлген жасушаның тін ферменттері әсерінде ыдырап, организмнен шығарылуы немесе олардың сау тіндерден шекаралануы кіреді. Морфологиялық өзгешіліктеріне қарап некроздың екі түрін ажыратады: • Коагуляциялық (құрғақ) некроз белокқа бай, бірақ құрамында су көп болмайтын ағзаларды: жүректе, көлденең жолақты бұлшықетте, бауырда, бүйректе, көкбауырда дамиды. Некроз болған аймақта белоктар ұйып қалып тін сусызданып, тығыздалып қалады. Кальций жиналып қалуы, осыған балынысты жасушаішілік ацидоз денатурация үрдісін күшейтетіні белгілі. • Колликвациялық (ылғалды) некроз құрамында су мол ағзаларда, мысалы, мида кездеседі. Зақымданған тін өзіне суды сіңіріп жұмсайды, сұйылады, ботқа ұқсаған затқа айналады. Кейінірек ол жерде киста пайда болады. Апоптоз - бұл бағдарламаланған жасуша өлімі, энергияға тәуелді, генетикалық бақыланатын процесс, ол арнайы сигналдар арқылы іске қосылады және денені әлсіреген, қажетсіз немесе зақымдалған жасушалардан тазартады. Күн сайын дене жасушаларының шамамен 5% апоптозға ұшырайды және олардың орнын жаңа жасушалар алады. Бағдарламаланған жасуша өлімі - ядролық ДНҚ-ны шағын фрагменттерге бөлетін лизосомалық емес эндогендік эндонуклеазалардың белсендірілуімен сипатталатын жасуша өлімінің биохимиялық ерекше түріАпоптоз - бұл организмдегі қажетсіз және ақаулы жасушалар жойылатын энергияға тәуелді процесс. Ол морфогенезде маңызды рөл атқарады және мүшелердің мөлшерін үнемі бақылау механизмі болып табылады. Апоптоз азайған кезде жасушалардың жинақталуы орын алады, мысалы, ісік өсуі. Апоптоздың жоғарылауымен тіндегі жасушалар санының үдемелі төмендеуі байқалады, мысалы атрофия.Апоптоздың жарық-оптикалық деңгейде де, ультрақұрылымдық деңгейде де өзіндік ерекше морфологиялық белгілері бар. Гематоксилинмен және эозинмен боялған кезде апоптоз жеке жасушаларда немесе жасушалардың шағын топтарында анықталады. Апоптотикалық жасушалар тығыз ядролық хроматин фрагменттері бар қарқынды эозинофильді цитоплазманың дөңгелек немесе сопақша жинақтары түрінде көрінеді. Жасушалардың қысылуы және апоптоздық денелердің түзілуі тез және олар фагоцитозға ұшырайтындықтан, ыдырайтын немесе органның люменіне шығарылатындықтан, оның маңызды ауырлық дәрежесінде гистологиялық препараттарда анықталады. Сонымен қатар, апоптоз, некроздан айырмашылығы, ешқашан қабыну реакциясымен бірге жүрмейді, бұл да оның гистологиялық анықталуын қиындатады. Морфологиялық белгілердің ең айқыны электронды микроскопия арқылы анықталады. Апоптозға ұшыраған жасуша келесі белгілермен сипатталады: 1. Жасушаның қысылуы. Жасуша мөлшері азаяды; цитоплазма тығызырақ болады; салыстырмалы түрде қалыпты болып көрінетін органоидтар ықшам орналасады. Жасушаның пішіні мен көлемінің бұзылуы апоптозды жасушаларда трансглютаминазаның белсендірілуі нәтижесінде болады деп болжанады. Бұл фермент цитоплазмалық ақуыздардағы кросс-байланыстардың үдемелі түзілуін тудырады, бұл жасуша қабықшасының астында кератинизациялаушы эпителий жасушаларына ұқсас мембрана түрінің пайда болуына әкеледі. 2. Хроматин конденсациясы. Бұл апоптоздың ең тән көрінісі. Хроматин шеткері бойымен, ядро қабықшасының астында конденсацияланып, әртүрлі пішіндегі және өлшемдегі анық анықталған тығыз массалар түзіледі. Өзек екі немесе одан да көп бөліктерге бөлінуі мүмкін. Хроматин конденсациясының механизмі өте жақсы зерттелген. Ол жеке нуклеосомаларды байланыстыратын учаскелердегі ядролық ДНҚ-ның ыдырауынан туындайды, бұл негізгі жұптардың саны 180-200-ге бөлінген фрагменттердің үлкен санының дамуына әкеледі. Электрофоризациялау кезінде фрагменттер баспалдақтың тән суретін береді. Бұл сурет ДНҚ фрагменттерінің ұзындығы әртүрлі болатын жасуша некрозындағыдан ерекшеленеді. 3. Цитоплазмада қуыстар мен апоптозды денелердің түзілуі. Апоптозды жасушада бетінің терең инвагинациялары бастапқыда қуыстардың пайда болуымен қалыптасады, бұл жасушаның фрагментациясына және ядро фрагменттері бар немесе онсыз цитоплазма мен тығыз орналасқан органеллалардан тұратын мембранамен қоршалған апоптотикалық денелердің түзілуіне әкеледі. 4. Апоптозды денелердің фагоцитозы. Апоптозды жасушалардың немесе денелердің фагоцитозын қоршаған сау жасушалар, не паренхималық жасушалар немесе макрофагтар жүзеге асырады. Апоптотикалық денелер лизосомаларда тез жойылады және қоршаған жасушалар жасуша өлімінен босаған кеңістікті толтыру үшін қоныс аударады немесе бөлінеді. Макрофагтар немесе басқа жасушалар арқылы апоптозды денелердің фагоцитозы осы жасушалардағы рецепторлармен белсендіріледі: олар апоптозды жасушаларды ұстап алады және жұтады. Макрофагтардағы осындай рецепторлардың бірі β3-интегрин болып табылатын және апоптозды нейтрофилдердің фагоцитозын белсендіретін витронетин рецепторы болып табылады. Қорытындылай келе, некроз жасушаның ісінуі, плазмалық мембрананың жарылуы, қабыну және тұрақты емес ядролық өзгерістермен байланысты, ал апоптозда жасушаның кішіреюі, қабықшалардың зақымдануы, қабынудың болмауы және жоғары деңгейде ұйымдастырылған ядролық өзгерістер болады, нәтижесінде апоптотикалық денелер пайда болады. Бұл морфологиялық айырмашылықтар жасуша өлімінің осы екі формасының түбегейлі әртүрлі механизмдері мен мақсаттарын көрсетеді. жүктеу/скачать 60,59 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||