Государственного педагогического

Творчество учителя необходимо поставить на службу делу обучения и воспитания детей, поскольку творчество педагога и креативность его питомцев находятся в прямой пропорциональной зависимости. Чем более творчески подходит к своей работе учитель, тем большая степень  креативности проявляется у его учеников.

Исходя из вышеизложенного, возможно определить пути повышения уровня творческой самореализации педагога: формирование устойчивых профессиональных интересов; создание системы профессионально-личностного самообразования; формирование  устойчивой потребности в интеграции и гармонизации себя; обучение  рефлексии.

Таким образом, готовность педагога к инновационной деятельности является внутренним условием его профессиональной творческой самореализации.

Творчески и гуманистически ориентированная индивидуальность может опережать требования профессии и видеть перспективы её развития, характеризоваться способностью к внутренней социальной ответственности, к индивидуальному самостоятельному выбору. Творческий учитель не просто реализует себя, смысл своей жизни, совершая выбор между репродуктивным способом педагогической деятельности и творчеством, он качественно преобразует себя, снимает свои психологические барьеры, переосмысливает свои профессиональные ожидания, ищет возможности для развития профессионально-значимых качеств, вырабатывает свою педагогическую концепцию. В целом, для творческой индивидуальности учителя характерны, во-первых, инновационная направленность, во-вторых, направленность на развитие себя как индивидуальности в процессе творческой деятельности. Творческий учитель осознает, что без самосовершенствования, саморазвития индивидуальности невозможны рост, достижения в профессиональной деятельности. Поэтому овладение новейшими технологиями и их разработка  немыслимы без развития профессионально важных качеств как целей жизнедеятельности. Эти  направления можно рассматривать как важнейшие критерии творческой индивидуальности педагога.

Из вышеизложенного вытекает, что главным фактором в инновационной деятельности  учителя является осознание и решение  множества учебно-воспитательных задач, при решении которых педагогом вырабатываются и воплощаются в общении с детьми оптимальные, не стандартизированные педагогические решения. Это возможно лишь тогда, когда у учителя сформирован творческий стиль деятельности.

Проявлением индивидуального стиля  педагогического творчества в инновационных воспитательно-образовательных концепциях является высокий уровень педагогической культуры.

Индивидуальный стиль педагогического творчества  в инновационных  воспитательно-образовательных концепциях  является проявлением умений педагога выстраивать образовательный процесс, ставить цель, выделять необходимые для ее достижения принципы, определять адекватные целям и принципам педагогические задачи, выстраивать гипотезу их решения, применять необходимые для решения задачи и проверки гипотезы методы. В этом выражается методологическая культура творческого педагога. Её проявлением является также овладение учителями аппаратом научной деятельности, где вышеуказанные умения проявляются в осознании, формулировании, творческом решении педагогических задач, использовании методической рефлексии.

Особое место в инновационной деятельности учителя  отводится  его информационной компетенции, формирующей умение самостоятельно искать, анализировать и отбирать необходимую информацию, организовывать, преобразовывать, сохранять и передавать её.

Под основным содержанием информационной компетентности творческого учителя мы понимаем: умение рационально работать с информацией: знать особенности информационных потоков в своей предметной области, владеть основами аналитико-синтетической переработки поступающего материала; освоение технологий подготовки педагогической информационной продукции; использование новых информационно-коммуникативных технологий и владение конкретными навыками по использованию технических средств как непосредственно в образовательном процессе, так и в самостоятельной работе по повышению профессионального уровня.

Учителю, владеющему индивидуальным стилем педагогического творчества, в инновационном режиме приходится выполнять множество видов деятельности: технологически разрабатывать и процессуально моделировать образовательный процесс в целом; технологически разрабатывать информационные структуры в виде монологического изложения и в задачном исполнении, преобразовывать учебную информацию, составлять  структурные схемы; составлять диагностические программы, методики, выявляющие состояние образовательного процесса в его различных характеристиках; прослеживать учебные продвижения учащихся; анализировать опыт коллег, свой инновационный опыт; разрабатывать новые технологии обучения, учебные программы.

Конечным итогом  этой многообразной деятельности являются новые информационные продукты: перспективные планы, концептуальные модели, учебные и учебно-методические пособия, рекомендации, аналитические отчеты, обобщения опыта работы, проекты, модели педагогического эксперимента, лекции и др. Их качественная подготовка невозможна, если учитель не обладает высоким уровнем информационной компетентности – главным проявлением информационной культуры.

Индивидуальный стиль педагогического творчества педагога, обладающего информационной культурой,  проявляется в профессиональных качествах учителя, выражением которых являются: инновационное мышление и способы деятельности, соответствующие высокому уровню информационной компетентности; деятельностная направленность профессионального образования и самообразования, проявляющаяся в освоении и создании новых инновационных продуктов и инновационных технологий, апробированных на практике; способность к культуротворчеству, выражающемуся в создании творческих информационных педагогических разработок.

Опыт творческой преобразующей деятельности педагога оценивается по личным творческим достижениям учителя в обучении и воспитании детей: обоснованно собственной дидактической или воспитательной системе, наличию авторских методических разработок, в т.ч. авторских программ, индивидуальному почерку. Высшим проявлением индивидуального стиля педагогического творчества является создание авторской педагогической лаборатории, в которой обучаются учителя-коллеги.

Особое внимание должно быть обращено на инновационную культуру педагога как высшее проявление творческих, профессиональных и личностных качеств. Это связано с тем, что творчество, специфика профессии и личность – три главных источника информации, идей и вдохновения, дающих возможность педагогу и определяющих необходимость изобретать, экспериментировать, применять новое, полезное, эффективное.

Исходной базой инновационной культуры педагога, обладающего индивидуальным стилем педагогического творчества, являются общекультурные качества личности: духовность, гражданственность, эрудиция, а также  профессиональные качества: знание предмета, технологическая, психологическая культура.

Литература:

1. Дудченко В.С. Основы инновационной методологии.  – Институт социологии РАН, на Воробьевых горах,  2001.

2.  Долгоруков Ю.М. Развитие образования в условиях информатизации общества. Вестник Московского университета. Серия 18. Социология и политология.  1999.  

3. Инновационные процессы в профессионально-педагогическом образовании. Материалы международной конференции. М., 2005.

4. Красноженова Г.Ф. Высшая школа России: Проблемы сохранения интеллектуального потенциала. М., 2008. 

5. Колесникова В.И. Индивидуальный стиль педагогического творчества в отечественных инновационных воспитательно-образовательных концепциях 1960-1980-х гг. Пятигорск. 2006.

6. Сорокина Н.Д. Образование в современном мире (социологический аспект). М., 2004.  

12 жылдық білім беру жүйесіне көшу –әлемдік білім кеңістігіне еркін енуді көздейтін заман талабынан туындаған мәселе. Қазақстанның білім беру саласында мазмұны жағынан да, ұйымдастырушылық жағынан да айрықша жағымды өзгерістер болуда.

Сапалы білім – ел экономикасын, саясатын әлем алдында бәсекеге қабілетті болуға апаратын бірден – бір жол. Сондықтан заман талабына сай жаңа мазмұнда білім беруді ұйымдастыру 12 жылдық білім кеңістігіне шығудағы Қазақстанның жаңа ұлттық білім моделін қалыптастырудың тиімді жолдарын қарастыруында.

Қазіргі таңда қоғам алдына қойылған басты міндеттердің бірі- бүкіл білім жүйесін түбегейлі жаңартып, дүниежүзілік деңгейге сәйкес келетін, жастарға сапалы білім беруге жағдай жасайтын және олардың үйлесімді дамуына, жеке бастың тұлға ретінде қалыптасуына бағытталған жаңа үлгідегі мектеп құру болып отыр. Бұл мақсатты орындау білімнің 12 жылдық мерзімге өтуімен астасып жатыр. Еліміз 12 жылдық орта білім беруге көшу мәселесін шешуде шетелдердің іс –тәжірибелеріне және соңғы кездегі педагогика мен психология ғылымдарының алдыңғы қатарлы зерттеу, нәтижелеріне сүйенуде. 12 жылдық орта білімге көшу жеңіл түрде іске аса қоятын мәселе емес. Бұл білім беру орындарының үйлесімді дайындығы, әрбір мұғалімнің өз ісін қайта қарауын, білімнің теориялық және әдістемелік тұстарын жетілдіруді талап ететін мәселе.

12 жылдық білім берудің негізгі мақсаты – еліміздегі білім беру жүйесінің құрылымы мен мазмұнын толықтай өзгерте отырып, заманына сай мектеп құру. 12 жылдық мектепкп көшу жағдайында оның құрылымы оқытудың мақсаты мен міндеттерінің арасындағы байланысты, әрбір жас сатыларында оқушылырды тәрбиелеу мен дамытуды олардың психологиялық, физиологиялық және жас ерекшеліктеріне қарай қамтамасыз етуге тиіс.

12 жылдық білім беру жүйесіне көшу тұсында мұғалімнің кәсіптік жетілуі мен дамуы тұрғысында көп мәселелер қалыптасуы қалыпты жағдай. , барлық күш мұғалімге түседі. Ойы жүйрік, ақылы жетік, бәсекеге қабілетті, өзгерістерге бейім жеке тұлғаны тек ғана жаңңа тұрпатты педагог қалыптастыра алады

Біздің болашақ түлектеріміз еңбек ететін жеке тұлғаны дамытуға бағытталған 12 жылдық мектеп оқушыға ғылым негіздерін үйретіп қана қоймай, әр оқушының бейімділігін анықтап, тұлғалық ерекшеліктерін зерттеуді басты мақсат деп санайды. Мұғалімнің педагогикалық кәсіби даярлығы жеткілікті болып, алған біліміне сай жаңа технологияларды сабақта шебер қолдана алатын болса, алдына қойылған мақсаты айқын, дүниетанымы кең. Соған орай алдында отырған шәкіртіне ақпараттар әлемінен қажетті білімді таңдай алуға үйрете білсе ғана тиімді нәтижеге жеткізе алады. Ақпараттар ағынынан қазіргі мектеп партасында отырған оқушылыа өз бетімен өздеріне қажетті мәліметтердің жиынтығын алып, күнделікті өмірде пайдалана алады деу – жаңсақ пікір. Күнделікті оқу үрдісінде келешек ұрпаққа қажетті білімді ой елегінен өткізіп, сараптап, саралап тек мұғалім бере алады.

12 жылдық білім беру жүйесіне көшу тұсында мұғалімнің кәсіптік жетілуі мен дамуы тұрғысында көп мәселелер қалыптасуы қалыпты жағдай. , барлық күш мұғалімге түседі. Ойы жүйрік, ақылы жетік, бәсекеге қабілетті, өзгерістерге бейім жеке тұлғаны тек ғана жаңңа тұрпатты педагог қалыптастыра алады. Қазіргі мұғалім жоғары білімді, дене еңбегіне де, ой еңбегіне де дайын, ғылым мен мәдениет салаларынан хабардар, жаңа типті оқу орындарының кез –келген саласында қызмет етуге оңтайлы, ортамен қарым-қатысы, этикалық, адамгершілік сапалары жетілген тұлға болуға тиіс. Мұғалім тұлғасының қалыптасуында ең бірінші мәселе оның кәсіби дайындығының жоғарылығы, оқу үрдісін ұйымдастыра білу шеберлігі.

12 жылдық білім беру жағдайында мұғалім қызметі жаңа мазмұнға ие. Ол оқу ақпаратын хабарлаушы, оларды қайта айтып беруге жаттықтырушы емес, ол бағыт беруші, басқарушы, оқушының ізденіс қызметінің көмекшісі, сараптаушысы. Қазіргі уақытта 12 жылдық білім беру жүйесінде оқытудың озық технологияларын меңгермейінше, сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Яғни қазіргі заманда білім беру жүйесіндегі бірінші міндет – ол дүние жүзі елдерінде жастарды бейбітшілік рухта ынтымақтастыққа, руханилыққа тәрбиелеу.

12 жылдық білім беру жүйесіне көшу –әлемдік білім кеңістігіне еркін енуді көздейтін заман талабынан туындаған мәселе. Шет тілдік білім беру жалпы орта білім беру жүйесі компоненттерінің бірі болып табылатындықтан, оны дамып және қызмет етіп отырған ортасынан тыс қарастыру мүмкін емес. Кеңінен дамып келе жатқан интеграциялық үдерістер, кәсіби және ғылыми тәжірибелердің өсуі, халықаралық өзара әрекеттестік пен серіктестіктің тереңдеуі соңғы онжылдықта шетелдік білім берудің дамуына айрықша басымдылық беруде. Осы сала бойынша Қазақстанның білім беру саласында мазмұны жағынан да, ұйымдастырушылық жағынан да айрықша жағымды өзгерістер болуда.

Қазіргі таңдағы болашақ мұғалім тұлғасын қалыптастыруға жаңаша көзғараспен қарауға тиіспіз. Білім беруді ізгілендіре отырып, болашақ маманнның өз іс – әрекетіне өзі жауап беріп, оған ұқыптылықпен қарап, өз ойын, білімі мен білігін жалтақтамай жүзеге асыруына мүмкіндік туып отыр. Сондықтан да,неғұрлым шығармашылықпен жұмыс істеуге мүмкіндік берілсе, соғұрлым болашақ маманның тұлға ретінде жетілуіне жағдай жасалады. Білім беруді игілендіру мұғалім мен оқушылардың қарым – қатынасына өзгеріс енгізіп, болашақ маманның адамгершілігі мол, икемді де, инабатты, кішіпейіл, әдепті тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік тудырып отыр. Қазіргі оқушы тек мұғалімнің айтқанын тыңдаушы ғана емес, ол пікір айтушы, өзінің талабын орындауға, қызығушылығын қанағаттандыруға, білімін кеңейтуге талпынатын субъект болып отыр. Мұндай талап мұғалімнен үлкен дайындықты, терең білім мен ұстамдылықты талап етеді. Кез – келген типтегі мектептерде жұмыс істеуге дайын болу – болашақ мұғалімдерге жүктелетін міндеттердің бірі. Қазіргі қоғамда мұғалім тұлғасына қойылатын талап жоғары.

XXI ғасырдың ұстазы қандай деңгейде болуы қажет деген сауал жиі қойылады. Өскелең жас мемлекетімізге білікті маман қажет. Әр мұғалім білім беру саласындағы заңдылықтарды білгені абзал. Қазіргі уақыттағы педагог негізіндегі, білім беру, яғни ақпарат ұсыну көзі болып келеді. Оқушы білімге қатысты мәліметті мұғалімнен алады. Бұдан былай педагог оқу ісін ұйымдастырушыға айналады. Ол әр баланың жеке қабілеттерін ескере отырып, танымдық қызығушылығын ынталандыру арқылы дамытуға, оқуға деген қызығушылығын қалыптастыруға міндетті. 12 жылдық білім беруге көшу жағдайында мұғалім еңбегі үздіксіз ізденісті, өз білімі мен тәжірибесін жетілдіріп отыруды талап етеді.

Қазіргі уақытта 12 жылдық білім беру жүйесінде оқытудың озық технологияларын меңгермейінше, сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Яғни қазіргі заманда білім беру жүйесіндегі бірінші міндет – ол дүние жүзі елдерінде жастарды бейбітшілік рухта ынтымақтастыққа, руханилыққа тәрбиелеу.

Қорыта айтқанда, оқушылардың коммуникативті және кәсіби құзіреттілігін арттыру мақсатында сабақтарда түрлі әдістер арқылы білім беру тиімділігін артқан жөн. Әр сабақты түрлендіріп өткізу оқушылардың білім деңгейін көтереді, қажетті білім алуға, біліктерді қалыптастыруға жағдай жасалынады. 12 жылдық білім берудің басты мақсаты- бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Әр баланы қайталанбас тұлға деп қарастырып, дүниені біртұтас қабылдай білуге үйрету,,, жан-жақты дамытып, заман талабына сай тұлғаларды рухани- адамгершілік білім бере отырып оқыту мен тәрбиелеу міндетіміз.

1. 
   Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы // «Егемен Қазақстан» 2004ж
   
2. 
   12 жылдық мектеп журналы. 2008 №5, 2009 №2.
   
3. 
   А.Райымбекова. 12 жылдық білім беру мектебінің берері көп. 12 жылдық білім 2006. № 5.
   

Motivation is the key to all learning. Lack of motivation is perhaps the biggest obstacle faced by teachers, counselors, school administrators, and parents. Be­havioral problems in the classroom often, or always, seem to be linked to the lack of motivation. Intelligent students are often out-performed by less bright students with high motivation.

Intrinsic moti­vation is motivation from within the student. An intrinsically motivated student studies because he/she wants to study.

An extrinsically motivated student studies and learns for other reasons. Such a student performs in order to receive a reward, like graduating or passing a test or getting a new shirt from his or her mother, or to avoid a penalty like a failing grade. Here is a description of one of extrinsically motivated students. She is a very good student, and actually shows signs of being intrinsically motivated, but in general she is inclined to put forth the minimal effort necessary to get the maximal reward. When she is given an assignment in class, she often tries to chat with her friends or fails to get started, but if the teacher says this will be taken up and graded, she is often the first one to finish. Her intrinsic motivation shows when the material is of great interest to her, or something she feels strongly about. Also, if the teacher can get her curious about something, without her being distracted, she works hard at it. She performs well if she is given a task where she has control, the task is very clear, and she is in­volved in the dynamics of the class. It seems that when intrinsic motivation is low or absent, extrinsic motivation must be used. Although extrinsic motivation can, and should, be used with intrinsically motivated students, too. If students aren’t given a reward or credit for their efforts, and no feedback is given to the student, then most students’ intrinsic motivation would begin to decrease.

There are many ways teachers can help their students become intrinsically motivated:

There should be a mild level of anxiety, or “low affective filter” in the classroom and in the whole learning environment. The attitude the student has towards the learning environment, the teacher, the material, and towards him, herself all affect this level of anxiety. A student will find it difficult to per­form in a stressful environment.

- Proper classroom explanation is needed by the teacher, so the students can well understand what is expected of them. In the EFL classroom it is more apt to create anxiety because the explanations are given in another language that takes even more effort by the students to comprehend than their own language. A well-planned lesson is essential. The teacher must be creative and flexible. De­pending on the nature of the class and the students’ levels, the dynamics of the class must be appropriate. The lessons must be very simple, yet funny and interesting with a lot of changes from a writing exercise, to speaking, listening, back to writing, and so on, all in the same class.

- The material must also be relevant to the students. Try to use vocabulary that the students can relate to and material they would find interesting.

- Another important aspect of improving the intrinsic motivation of the stu­dents is to be a caring teacher. Although guidelines and rules must be set and understood by the students, and if they cross the guidelines and punishment fol­lows, the teacher must be approachable and understanding. Students must feel the teacher is genuine and supportive, and the students’ values and opinions will be respected. Teachers must be kind and listen fairly to the students, and be pa­tient when they don’t understand. A caring teacher tries to develop a relationship with the students. If the teacher sees potential in all students, and communicates this well to the students, they will in return build a desire to learn and participate.

A teacher’s positive energy could lead to the students be­coming more motivated. If the students see that the teacher is happy to be in the classroom and excited to teach them, then the students can learn by example. A smile is essential. Positive attitude is a must for a successful learning atmos­phere. To promote self-confidence, it helps if the teacher is self-confident. Posi­tive approval and praise for student efforts is very effective, even if the student is wrong. Let the students know that you’re glad they tried and being wrong isn’t such a big problem, and the students won’t be so reluctant the next time they’re called on to participate. Positive energy affirming a belief in the students’ ability develops a comfortable atmosphere for the students in the classroom.

- Increased parental awareness is also crucial to a child’s motivation. To support motivation, parents must participate actively in the student’s life. The same set of goals and practices at school that promote motivation should be fol­lowed at home. If they are not followed at home, it could dilute classroom ef­forts.

The following suggestions of motivating students may also be helpful in any language classroom:

If the above principles are taken into account and implemented with care, teachers will be able to have lively English lessons.

The students' success in their studies depends upon their motivation. This need or desire to achieve a certain goal can make the difference between success and failure. Motivation can come from two sources from inside and outside the students. To motivate means to make somebody want to do something, especially something that involves hard work and effort (Oxford Advanced Learners Dictionary). In teaching a language, motivation refers to the ability to arouse in the students the desire to learn the language and a feeling that the language they are learning is useful. Whatever level of motivation your students bring to the classroom will be transformed, for better or worse, by what happens in that classroom. Many factors affect a given student's motivation to work and to learn: interest in the subject matter, perception of its usefulness, general desire to achieve, self-confidence and self-esteem, as well as patience and persistence. The important thing here is to know how you, as a teacher, can help your students to be highly motivated to learn the language. In order to do that you should give them clear and detailed information why they should learn English and relate that to their own needs. In addition, you should give frequent, early, positive feedback that supports students' beliefs that they can do well. Show genuine interest in your students and their achievements. Whenever you identify a student's weakness, make it clear that your comments relate to a particular task or performance, not to the student as a person. Finally, here are some tips for the teachers to try:

1. Know your students and use their names as often as possible.

In conclusion, teachers cannot depend completely on students' interests and desires for learning English. Consequently, external motives are the most important elements in successful foreign language learning. Also, in the classroom, if a student's behavior is rewarded, the positive reinforcement stimulates the student to repeat the desirable behavior. Conversely, if a student's behavior receives a response with a negative undertone, de-motivation results.

1. Чирков В.И. Мотивация учебной деятельности. - Ярославль, 1991

3.Lee Su Kim. Creative Games for the language . Class Forum Vol.33 №1, January- March 1995

Жер бетіндегі әр халықтың ғасырлар бойы жинаған асыл мұралары бар. Ол – халықтың рухани қазынасы. Рухани қазына ата-бабамыздың мұрасы, тәрбиесі, бір сөзбен айтқанда жан дүниесіндегі адамгершілік құндылықтары. Халықтың мақсат-мүддесінен, арман-тілегінен, ізгі ойларынан, талап-тілектерінен пайда болған тәрбие нақыштары барша халыққа ортақ, оларды тәрбиелеудегі бірден-бір баға жетпес құрал болмақ. Соның ішінде біз қарастырып отырған мәселе отбасы тәрбиесіндегі салт-дәстүр, әдет-ғұрыптардың даму үрдісі, яғни қалыптасқан ата-баба тәлімінің бүгінге дейінгі даму сатысы болмақ. Қазақ халқының өмір салтындағы әдет-ғұрыптары мен рухани үрдісіндегі сан қилы болмыстары қайран қалдыратын құбылыстарға толы. Қазақ халқының түркі заманынан күні бүгінге дейін келе жатқан мұрасы ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрыптары деп толықтай айта аламыз. Ол қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан тәлім-тәрбие құралы, болашағының қалыптасуын қамтамсыз етуі іспеттес тәлімдік жүйе болды десек артық айтқандық емес.

Қазақстан Республикасының жаһандану сипатын дамыту жолында, қоғам алдында ұрпақты заман талабына сай интеллектуалды, жоғары мәдениеттілігі имандылықпен ұштасқан ұлтжанды етіп тәрбиелеу жолын дұрыс жолға қою міндеті тұр. Елбасы Н.Назарбаев «Кешегі бабамызбен ғана емес, бүгінгі бағамызбен, ертеңгі шамамызбен де мақтана алатын ұлт болуды ойлауымыз керек» - деп нақтылағанындай, ата-бабамыздан қалған ұлттық тәлім-тәрбиені болашақ ұрпаққа ұғындырып, түсіндіруді мақсат тұтқанымыз жөн. Әрбір тұлғаның тәрбиесі отбасынан басталады. Ондағы тәрбие ұлттық іс-әрекеттер арқылы әдет-ғұрыпқа айналады. Ә.Табылдиевтің сөзімен айтсақ: «Ұлттық тәрбие ұлттық мәдениетті өркендетудің қайнар көзі болып табылады. Ұлттық салт-сананың үрдістері рәсім, рәміз, кәде, жөн-жоралғы, ырым, тыйым тағы басқа өмір қолданыстары арқылы іске асырылады да, ұлттық болмыс пен ұлттық мәртебенің мәдени-рухани деңгейі өмірден көрініс табады. Ұлттық тәрбие осылай өз нәтижесін береді», – деп, ұлттық тәрбиенің қажеттілігіне түсінік береді.Қазақ халқы баланы отбасының және жеке өмірінің жалғасы мен болашағы деп есептегендіктен, оның тәрбиесіне үлкен мән беріп, ерекше көңіл бөлген. Жалпы, тәрбие мәселесіне, әсіресе, жақсы тәрбиенің игі ықпалына қазақ халқы өте-мөте үлкен мән береді: «Ата көрген оқ жонар, ана көрген тон пішер», «Баланы туады екенсің, мінезді тумайды екенсің», «Ата-ана, үлкендер! Көргенділікті әуелі көп алдыңда өзің көрсет. Балаңды да бетімен жіберме. Бесіктен белі шықпаған бөбек кезінен жақсылыққа үйрет, жамандықтан жирент», «Бас мүлгісе, аяқ сүрінеді», «Әуелі, өзің үлгілі бол, ұрпағың сонда ғана өнегелі тәрбие алады. Әйтпесе, ертең опық жейсің» деп жан-жақты талдаған және де отбасындағы әр мүшенің өзіндік орнын даралап, үлкенді аға, кішіні іні деп бір-біріне деген сыйласымдық үлгісін дарыта білген. Осы тұрғыда халық отбасындағы тәрбиеге әрбір жанұя мүшесінің тәрбиелік міндетін дәстүрлі түрде қасиеттермен қалыптастырған. «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі», «Ағасы бардың жағасы бар», «Інісі бардың тынысы бар» деп айтқан. Отбасындағы тәрбие жеке тұлғалар тәрбие ісінде отбасының өзінің орнына, ұлттық тәжірибеге (халық педагогикасына), туыстық қатынастарына, әлеуметтік дәстүрлерге т.б. сүйенеді. Қазақтың ұлттық дүниетанымы, салт-дәстүр, әдет-ғұрыптары туралы бұған дейін көптеген еңбектер жарық көрді. Дегенмен де, аталмыш бұл ғылыми жобаның өзіндік ерекшеліктері бар. «Салт-дәстүр» оқу-әдістемелік құралы қазақ мәдениетіне, ғылымына мол қазына қоса отырып, жан-жақты зерделенген. Оқи отырып атадан балаға сан ғасырлар бойы мұра болып жеткен салт-дәстүрлеріміздің халық педагогикасында жастарға саналы тәрбие беруде таптырмас құрал болатынына ешкім де шүбә келтіре алмайтыны анық. Өйткені, туған халқының ғасырлар бойы қалыптасқан тіршіліктің сан алуан қағидалары, салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарынан алыстап бара жатқан кейбір бүгінгі ұрпақ үшін маңызы айрықша болмақ.

Қазіргі қарқынды даму үстіндегі ақпараттық қоғамда ұлттық құндылықтарымыз көмескілене бастаған тұста ұрпақ санасына салт-дәстүрімізді сіңіру – кезек күттірмейтін өте маңызды іс.

Қазақи қасиеттеріміз бен салт-дәстүр, әдет-ғұрпымыз арқылы жастардың жүрегін тербей отырып, ой-санасын адамгершілікке, парасаттылыққа, адалдыққа, рухани ізгі қасиеттерге баулып өсіруге бағыт-бағдар беретін осы ғылыми жобаның жоғары оқу орындарында тәрбиелік орны ерекше болатыны даусыз. Жастар – Қазақстанның болашағы десек, яғни, бізді басқа халықтардан ерекшелейтін тектілігін, дарындылығын, дархандығын, қонақжайлығын ары қарай қалыптастыра отырып, жоғарыда талданған салт-дәстүр, әдет-ғұрыптар арқылы сол құндылықтарды құрметтеуге, өз ана тілінің мәртебесін арттыруға, тарихын тереңнен біліп, дінін, ділін берік ұстануға тәрбиелеуде және осы тәріздес халқымыздың асыл қазыналарын сақтауға, сонымен бірге қорғауға үйретуді біз тек сәби, мектеп кезінде ғана оқытып қоймай, ары қарай жоғары оқу орындарында да оқытуды негізге алуы мақсат тұтылған. Мұндай қолға алынып отырған салт-дәстүр, әдет-ғұрыптар арқылы тәрбиелеу шараларының нәтижесі – қоғамда қазір кең етек алатын әр түрлі кінәраттарға тосқауыл жасап, дөрекіліктер мен қатыгездіктен тиылуға және әдептіліктің бойға даруына ынталандыратын тиімді тәсілі болмақ. Ұлттық тәрбиедегі адам баласын тәрбиелеудегі маңызы мен мәні салт-дәстүрлік нақыш тұрғысынан сараланып, тәжірбиелік қырымен байланыстыра талданылады. Ата-баба мұрасындағы салт-дәстүрдің қолданылу аясы мен пайда болу негізін, тәрбиелік мәнін білу жастарды өз елінің ұлттық қадір қасиетін терең меңгеруге септігін тигізеді.

Ұлттық тәрбиенің міндеті – мәдени-әлеуметтік өзгермелі жағдайдағы ұлттық тәрбиенің діңгегі – ана тілі болып қалатынын негіздеу, қазақ тілі мен тарихын, мәдениеті мен ділін, салт-дәстүрі мен дінін құрметтеуде жастардың ұлттық интеллектуалдық мінез-құлқын қалыптастыру, бүгінгі қазақ елінің индустриалық-иннова-циялық жүйесінің дамуын қамтамасыз ететін парасатты, ұлттық сипаттағы белсенді іс-әрекетке тәрбиелеу, білім және мәдени-рухани тұрғыда басқа өркениеттермен бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету, қоғам мен адам, адам мен табиғат қарым-қатынасының өркениеттілік сана-сезімін ұлттық рухта қалыптастыру.

«Қазіргі қоғамның жаңаруында 2030 бағытына сәйкес әрбір ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуында ұлттық тәрбие шешуші фактор болуы заңдылық», - деп, Елбасы өз жолдауында нақтылағанындай, қазіргі заманның жаһандану сипатымен үйлестіре адамның ұлттық қасиетін қалыптастырудың ең тиімді мүмкіндіктерін, жолдарын зерттеу, қарастыру өзекті мәселелердің бірі. Қоғам жаңарған сайын адам да жаңара түседі, оның мінез-құлқы да жаңарып отырады. Ол заңды да. Экономикалық және әлеуметтік табыстардың түп қазығы жаһандану сипатындағы моральдық және мәдениеттілік сипатында екендігі түсінікті. Білім берумен қатар, қоғамға адал, арлы мәдениеті мол адам тәрбиелеу оқу орындарының міндеті. Осы жолда ұлттық тәрбиеге негіздеп, білім беру сипатының жолдарын айқындап алғанымыз жөн.

«Әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан, тәрбиеші баланы сол ұлттың тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті», - деп, кезінде ғалым М.Жұмабаев айтып өткеніндей, ұлт тәрбиесін білім алушыға дұрыс деңгейде бере білсек, бүгінде белең алып жатқан жастар арасындағы келеңсіз оқиғалардан арылуға жол салған болар едік. Дегенмен де, еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін қазақша оқытатын мектептер көптеп ашылып, жастарға сапалы білім мен саналы тәрбие беру ісімен айналысу жағы дұрыс жолға қойылуда. Шынайы білім ең алдымен ұлттың игілігіне, одан әрі адамзаттың, жеке тұлғаның игілігіне бағытталуы тиіс. Ұлттық білімнің өзектілігі де осында. Ұлттық білім беру жүйесінің негізі болып педагогикалық дәстүр, білім беру дәстүрі, жүздеген ғасырлар бойы қалыптасқан біздің бойымыздағы құндылықтарымыз саналады. Яғни, нағыз педагог та, педагогика да халықтың өз ішінде жатыр. Сондықтан да, ұлттық тәрбиені білім алушы жастардың бойына сіңіру – біздің басты міндетіміз.

Адамның бойындағы қандай да қасиеттер, мейлі жақсы, мейлі жаман болсын ол адамгершілік, білім-парасаты, инабаттылық, кісілік мінез, еңбек дағдысы, – бәрі-бәрі үлгі-өнегені үйрену арқылы жұқпақ. Оның негізі ұлттық тәрбие беруде. Бұрынырақта баласын тәрбиелеу мақсатында адамның өмірі мағыналы болсын деп, ұлы адамдардың қасына қосып қойып, солардың қасында жүру арқылы, аталы сөздерін тыңдап өсу арқылы тәлім-тәрбие үйренуге ықпал еткен. Сондай адамдардан тәрбие алған адамдардың біразы кейіннен халқымыздың біртуар азаматы болып ержетіп отырған. Кейін ел ісі де осындай жастардың қолына өтіп отырған. Жалпы қазіргі кездегі мәселе халыққа, яғни, ұрпаққа ұлттық тәрбиені қалай береміз, оны қалай ұйымдастырса болады және оған деген біздің зиялы қауым өкілдерінің ой-пікір, тұжырымдамалары қандай, осы сияқты сұрақтар кімді болса да толғандырады.
Тәрбие – жеке адамдардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру үшін мақсатты түрде жүргізілетін қоғамдық өмірдегі ең басты әрекет. Тәрбие тәжірибелерінің негізгі тірегі – ұлттық тәрбие. Қазақ отбасында ұлттық тәрбие ана құрсағынан басталып, адамды өмір бойы және оны ол дүниеге шығарып салумен аяқталатын әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлер негізінде жүргізіліп, іс-әрекеттер мен қарым-қатынастар арқылы жүзеге асады. Ұлттық тәрбиені оқыту барысында балаға берілетін ұлттық психологияның құрылымдық элементтерінің күрделі әрі маңыздыларының бірі – ұлттық мінез-құлық болып табылады. Жастарға халықтың қоғамдық-өндірістік тәжірибесі арқылы тарихи тұрғыда қалыптасқан әдеттердің жиынтығы мен еліміздегі басқа халықтардың да ұлттық мінезін мәдениеті мен тұрмысынан, әдет-ғұрып, салт-дәстүрлерінен байқату арқылы оқытылады. Сонымен бірге, қазір жаһандану жағдайында жастардың мінезінде бұзылу қаупі бар, олардың бірсыпырасының әрекеттері ұлттық психологиядан ауытқып бара жатқандары байқалады.

«Адамға ең бірінші тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекке оның барлық өміріне апат әкеледі», – депті әл-Фараби бабамыз. Халқымыз бала тәрбиесіне аса зор көңіл бөлген, жақсы қасиеттерге баулып, жаманнан жеріндіріп отырған. Бала тәрбиесіне көңіл бөліп, тереңінен ойлаған қазақ халқы бесіктегі нәресте тәрбиесіне дейін назар аудара білген. Сол себепті де, қазақ тарихында жастар жаман қылықтардан аулақ болған. Ендеше, бүгінгі таңда белең алған жастар арасындағы келеңсіз жайттардан арыламыз десек, ұлттық тәрбиеге баулитын салт-дәстүріміз бен әдет-ғұрпымыздың маңызының тереңде екендігіне көз жеткіземіз.

1. 
   Ел президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Қазақстан – 2030 Егемен Қазақстан 1997
   
2. 
   Қ. Жарықбаев, С.Қ. Қалиев: «Қазақтаң тәлім-тәрбиесі», А: 1995ж.
   
3. 
   Қ. Жарықбаев, С.Қ. Қалиев: «Қазақ тәлімінің тарихынан». – алматы: 1992ж.
   
4. 
   С.А. Ұзақбаева. Тамыры терең тәрбие. – Алматы: 1995.
   
5. 
   А. Мырзахан. Ел болудың жолы – ұлттық тәрбие. «Ана тілі» 20 қазан, 2011.
   
6. 
   Г. Мұханова: «Тәрбие көзі отбасы».