шой
сөздерінің қүрамы. Әдетте,
ж, ш
дыбыстарынан кейін айтылатын
жуан дауысты дыбыс жіңішкеруге бейім болады. Мүндай бейімділікке
қосымша эсер — сөздің и-ге аяқталуы. Осы сөздердің жуан дауыстымен
айтылатын вариаштары да бар. Сонымен қатар, ә дыбысы Күләш тэрізді
бірен-саран кісі атгары қүрамында да айтылады. Бүл жердегі
о
прог-
рессивтік ассимиляцияның нәтижесі, ойткені создің аддыңғы буынының
қүрамындағы
к
дауыссызы жіңішке дауыстыны қажет етеді.
Ә
дыбысы
а, е
дыбыс парлары қатарында фонемалық мән алады.
Ал, ел, әл
қатарларын салыстырғанда
ә
сөз мағынасын айырушы
қызметте екені айқын. Бірақ осындай сөз мағынасын ажыратуы түркі
сөздері қүрамында емес, басқа тілдерден ауысқан создерде орнығып
қалуының нәтижесі. Ал,
әкел, эпер, жәй, шәй
сөздерінің қүрамындағы
ә т е к қана дыбыс, фонема емес.
У,
И, Ү, Ү, О, Ө дыбыстарының тарихы.
Су, бу, келу, кету
сөздерінің қүрамындағы
у
дыбысын қазақ тілі грамматикасында
дифтонг дыбыс деп қарайды. Дифтонг деп танылуы алдынан көмескі
болса да бірде у, бірде у естіледі (бүлардың екінші сыңарлары әдетте
буын қүрам айты н, яғн и , дауы ссы з дыбыстар болады). Қазіргі
тілдердің материалдарын салыстырып қарайық: хақас:
суг,
тува, шор:
суг,
башқүрт:
һыу,
қазақ:
су,
қыргыз:
суу,
т.б. Бүл фактілерден мына
дыбыс сәйкестігін коруге болады:
у г//ы у //у у //у .
Сонда қазақ тілінде
жүктеу/скачать
Достарыңызбен бөлісу: