болуына алып келген. М орфологиялық қүрылыстың дамуы, жеке
түлғалардың генезисі жайында әңгімелегенде әрқаш ан еске үстау
қажет факторлардың бірі осы.
М орфологиялық категориялардың ішіндегі ең бастылары — соз
таптары.
Түркі тілдерінің өте коне дәуірінде осы күнгідей сан салалы,
жіктелген соз таптары айқын корінбеген. Бүл жайды дәлелдеу үшін
тарихта белгілі ескерткіштер тілін қарастырсақ та жеткілікті. Орхон-
Енисей жазбаларының тілінде қазіргі қазақ тіліндегі соз таптарының
бәрі бірдей кездеспей ді. Ж әне барлары н ы ң өзі де осы күнгі
тіліміздегідей дамыған, сараланған дәрежеде емес. Ол тілде бір-бірінен
айқы н сараланған соз таптары зат есімдер мен етістіктер. Есімдер
тобында басқалардан айқы н жігін ашқаны — сан есімдер. Ал сын
есімдер мен үстеулер, шылаулар әлі қалыптасқан, сараланған создер
есебінде корінбейді. Олай болса, біздің бүгінгі тіліміздегі сын есімдер
мен шылаулардың салаланған топтары кейінгі дәуірде қалыптасқан
болып шығады. М үны олардың м орф ологиялы қ қүрамдары да
д ә л е л д е й д і. А й т а л ы қ , ту ы н д ы сы н ес ім д е р н е г із г іл е р ім е н
салыстырғанда әлдеқайда мол үшырасады. Екінші жағынан, қазіргі
негізгі сын есімдердің едәуір тобы басқа соз таптарынан ауысқан
создер болып келеді. Осымен байланысты бір мәселе — қазіргі тілдегі
шылаулар мен қосымшалардың арғы тегіне байланысты.
Түркологияда қазіргі тілдегі қосымшалар мен шылаулардың арғы
түбі — дербес создер (түбірлер) дейтін пікір коптен айтылып келе
жатыр. Бүл пікір бойынша түркі тілдерінде грамматикалық мән бір
буынды түбірлердің анықтауыш-анықталушы қатынастағы тіркесі
арқы лы берілген. К ейін, тілдің даму бары сы нда, анықталуш ы
позициядағы түбірдің әр түрлі фонетикалық озгерістерге түсуінің
нәтижесінде шылаулар, солардан барып қосымшалар қалыптасады.1
Тіл қүрамында болған осындай процестің кейбір нәтижелері де
корсетіліп жүр. Олардың қатарына
жүктеу/скачать
Достарыңызбен бөлісу: