фе­но­ме- но­ло­ги­за­циясы­на

65
3.3. ғы лым ның неопо зи ти вис тік бей не сі
кейін нен неопо зи ти визм де кө рі ніс бер ді. Де ген мен олар дың жа-
са ған ғы лым бей не сі нің «ста ти ка лы ғы», бі лім нің ге не зи сін де, 
ғы лым да муының заң ды лық та ры мен қар қы нын да дұ рыс көр се-
ту дің мүм кін сіз ді гі ХХ ға сыр да бұл жүйе лер дің әлеуе тін тө мен-
дет ті, осы кез де олар дың ор ны на пост по зи ти визм кел ді. 
Неопо зи ти визм мен пост по зи ти визм та ным ның ра ционал ды 
әдіс те рі не жо ғар ғы на зар ау дар ды, екі жүйені жа қын дас тыр ған 
факт осы. Алай да 
пост­по­зи­ти­визм­ге
ғы лы ми теория лар дың дү-
ниета ным дық, ме та фи зи ка лық әдіс те рі не, 
бі­лім­нің­ да­му­ жә­не­
«өр­кен­деу»
әдіс те рін үйре ну ге де ген жо ғар ғы қы зы ғу шы лық тән. 
Пост по зи ти визм әр кел кі тұ жы рым дар қа та ры на ие, оның 
ав тор ла ры өза ра көп те ген сұ рақ тар бой ын ша тар тыс қа тү се ді. 
Шарт ты түр де он да екі не гіз гі ба ғыт ты Т. Кун, П. Фейера бенд, 
М. По ла ни ұс тан ған 
ре­ля­ти­визм
жә не өкіл де рі К. Поп пер,
И. Ла ка тос 
фал­ли­би­ли­зм­ді
бө ліп көр се ту ге бо ла ды. Ре ля ти вис-
тер ғы лы ми бі лім нің қа тыс ты лы ғын, шарт ты лы ғын, жағ дайға 
бай ла ныс ты лы ғын көр се те ді жә не ғы лым ды да мы ту дың әлеу мет-
тік фак тор ла ры на ба са на зар ауда ра ды. Ал екін ші ба ғыт тың өкіл-
де рі ғы лы ми бі лім нің «кем шіл ді гі», оның уа қыт тық тұ рақ сыз ды-
ғы ту ра лы те зис ке сүйене оты рып өз тұ жы рым да рын жа сай ды. 
Пост по зи ти визм ғы лы ми бі лім ге ло ги ка лық-әдіс те ме лік жә не 
та ри хи-ғы лы ми ана лиз жүр гі зу әдіс те рін син тез деуге ты ры са ды. 
Та ным ның идеал ды мо де лін жа саудың ор ны на пост по зи ти вис тер 
оның шы найы та ри хы на на зар ау дар ды. Кун, Ла ка тос, Фейера-
бенд жә не т.б. та ным үде рі сі со ци омә де ни фак тор лар ға тәуел ді 
екен ді гін, ғы лым да му ын да ғы та ну шы суб ъек ті нің ала тын рө лін 
көр сет ті.
Олар дың зерт теу ле рін де ғы лы ми факт өзі нің ме та фи зи ка лық 
қа сиетін жо ғал тып, аса ути ли тар лық мә нін сақ тайды. Оның тұ-
жы рым да ма лық не гі зі ке ле сі идея лар дың жиын ты ғы нан тұ ра ды:
– ғы лы ми бі лім нің ди на ми ка лық бей не сін құр ған да ға на ғы-
лым ды теория лық тұр ғы да тү сі ну ге мүм кін бо ла ды;
– ғы лы ми бі лім та би ға ты бой ын ша тұ тас, оны бір-бі рі не 
тәуел сіз бо лып ке ле тін эм пи ри ка лық жә не теория лық дең-
гей лер ге бө лу ге бол майды, кез кел ген эм пи ри ка лық пай ым 
теория лық жа ғы нан то лық ты рыл ған бо ла ды; 
– фи ло со фия лық тұ жы рым да ма лар (он то ло гиялық жә не әдіс - 
те ме лік) нақ ты ғы лы ми бі лім мен ты ғыз бай ла ныс қа ие. 
Фи ло со фия ғы лым ның да му ына жол ашып қа на қой май, 

3-бө лім. ғы лым ның позити вис тік тұжы рым дамалары
66
сон дай-ақ фи ло со фия лық пай ым даулар ғы лым «тә ні не» 
үйле се ене ді;
– ғы лы ми бі лім нің қар қы ны қа таң шо ғыр лан ған үде ріс емес, 
ғы лы ми теория лар бір-бі рі не тәуел сіз жә не са лыс ты рыл-
майды, өл шен бейді;
– ғы лы ми бі лім ді өз гер ту дің мақ са ты объек тив ті шын дық қа 
қол жет кі зу емес, ке ле сі ата ла тын мін дет тер дің бі рін не ме-
се бір не шеуін орын дау: бел гі лі фе но мен дер ді жақ сы тү сі-
ну, көп ғы лы ми мә се ле лер ді ше шу; едәуір қа ра пай ым жә не 
ық шам теория лар ды құ ру;
– ғы лым ның та ри хи-әдіс те ме лік мо де лін жа сау әді сі ре тін де 
ке ле сі амал дар дың жиын ты ғы пай да ла ны ла ды: та ри хи-ғы-
лы ми, әдіс те ме лік, ғы лым та ну, пси хо ло гия лық, со ци оло-
гиялық, ло ги ка лық жә не т.б. Бұл жер де ло ги ка лық әдіс ба-
сым ды лық қа ие бол майды.
Пост по зи ти визм нің мұн дай іш кі ерек ше лі гін оның же ке өкіл-
де рі нің тұ жы рым да ры на са лыс тыр ма лы ана лиз жа сау ар қы лы 
ашу ға бо ла ды. 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: