Хасанов М. Ғылым теориясы indd
бейбере- кетсіздіктентәртіп
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
- Бұл бет үшін навигация:
- Модельдіңбірлігі
| бейбере-
кетсіздіктентәртіп туа тын ды ғын анық тау. Си нер ге ти ка зерт тейт ін жүйе лер дің та би ға ты әр түр лі бо луы мүм кін, ол маз мұн дық жа ғы нан әр түр лі ғы лым дар, мы са лы үшін фи зи ка, хи мия, биоло гия, ма те ма ти ка, ней ро фи зи оло гия, эко но- ми ка, әлеу мет та ну та ра пы нан иге рі луі мүм кін. Бұл ғы лым дар дың әр қай сы сы өзі не ға на тән әдіс пен «өз» жүйеле рін зерт тей ді жә не нә ти же лер ді «өз» ті лін де бе ре ді. Егер әр ғы лым бір жүйені тек өзі не ға на тән әдіс пен зерт теп, өз ті лі мен ға на тү сін дір се, бұл бі- лім бас қа ғы лым са ла ла ры ның на за ры нан тыс қа луы мүм кін. Ғы лым ның дәс түр лі са ла ла ры нан ерек ше лі гі си нер ге ти ка ны кез кел ген та би ғат жүйесі нің жалпыдамузаңдылықтары қы- зық ты ра ды. Жүйе лер дің ерек ше тұс та ры нан ал шақ тай оты рып, си нер ге ти ка олар дың да му ын ха лы қа ра лық тіл де си пат тау мүм- кін ді гін ала ды, ол екі түр лі ғы лым да ар найы құ рал дар ар қы лы, алай да жал пы ор тақ мо дель мен зерт те ліп отыр ған құ бы лыс тың изо мор физ мін ор на та ды. Модельдіңбірлігі си нер ге ти ка ның кө ме гі мен бір ғы лым ның зерт теу жүр гі зіп, қол жет кіз ген же тіс тік те рін бас қа ғы лым са ла- сы ның өкіл де рі тү сі ніп, ал ған нә ти же ле рін өзі нің зерт теу аясы на пай да ла ну мүм кін ді гін бе ре ді. Алай да си нер ге ти ка фи зи ка лық хи мия не ме се ма те ма ти ка лық биоло гия се кіл ді екі ғы лым ның то ғы сын да пай да бо ла тын ше ка- ра лас ғы лым дар дың бі рі бо лып та был майды. Ха кен нің ойын ша, си нер ге ти ка – же ке ғы лым дар дың «өзі ні кі» деп са найт ын заң ды- лық та ры ның ор тақ си па тын анық тайт ын жә не зерт тейт ін мета- ғылым. Сон дық тан си нер ге ти ка ұқ сас са ла лар ға ие ғы лым дар- дың то ғы сын да пай да бол майды, ол же ке ғы лым дар дың та қы- рып тық аума ғы ның дәл ор та сы нан өзін қы зық ты ра тын жүйе лер ді алып, олар дың та би ға тын өз ге рт пес тен, бар лық ғы лым дар ға ор- тақ құ рал дар мен зерт тей ді. Бұл си нер ге ти ка ны бел гі лі бір дә ре- же де фи ло со фия мен жа қын дас ты ра ды, се бе бі екеуі де та би ғат- тың, қо ғам ның жә не ой дың жал пы ға ор тақ заң ды лық та рын зерт- тейт ін ғы лым са ла ла ры бо лып та бы ла ды. Фи зик, био лог, хи мик жә не ма те ма тик «өз ма те ри ал да рын» бі ле ді, олар дың әр қай сы сы 6-бө лім. Қа зір гі ке зең дегі ғы лым ның ерек ше лік тері 118 өз әдіс те рін пай да ла на оты рып, си нер ге ти ка ның идеяла ры мен әдіс те рі нің жал пы қо рын то лық ты ра ды. ХХ ға сыр дың екін ші жар ты сын да пай да бол ған бар лық ғы- лы ми ба ғыт тар се кіл ді, си нер ге ти ка жа ра ты лы стану дың көп те ген бө лім де рі нің, ең ал ды мен тер бе ліс теориясы мен диф фе рен циал- ды тең деу теориясы ның жо лын жал ғас ты ру шы бо лып та бы ла- ды. Өзі нің «ха лы қа ра лық ті лі» жә не «оқ шау ойы мен» тер бе ліс теориясы си нер ге ти ка үшін про то тип ке ай нал ды. Се бе бі тер бе ліс теориясы ғы лым ның әр са ла сы на қыз мет ете тін түр лі си пат та ғы жүйе лер дің мо де лін құ ру мен айна лы са ды. Ал А. Пуан ка ре нің ең- бек те рін де не гі зі қа лан ған диф фе рен циал дық тең деу лер теориясы жә не ди на ми ка лық жүйе лер дің жал пы теориясы си нер ге ти ка ны ма те ма ти ка лық ап па рат пен қам та ма сыз ет ті. Си нер ге ти ка тұр ғы сы нан ал ған да, біз ді қор ша ған әлем нің кез кел ген объек ті ле рі жүйені , яғ ни қор ша ған ор та ны құ райт ын эле- ме нт тер ді жә не олар дың өза ра бай ла ны сын құ рай ды. Кез кел ген жүйе нің эле ме нт те рі дер бес тәр тіп ке ие. Ғы лы ми мә се ле ні құ рас- ты ру да же ке эле ме нт тер дің елеу сіз қа сиет те рі кейін ге қал ды ры ла- ды. Алай да жүйе эле ме нт те рі нің дер бес мик ро дең гейі сақ та ла ды. Мик ро дең гейде гі эле ме нт тер дің қоз ға лы сы зерт теу ші лер ді қы зық тыр майт ын дық тан, олар ды жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|