Хасанов М. Ғылым теориясы indd
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
| фи-
зиканы жә не метафизиканы қам ти ды. Ме та фи зи ка да әл-Фа- ра би он то ло гия мен гно се оло гияны нақ ты ажы ра та ды, бұл іс те ол Ста ги рит тен асып тү се ді. Оның гно се оло гиясы ло ги ка мен ма те ма ти ка ға, фи зи ка ға сүйене оты рып зат тар мен құ бы лыс тар- дың мә ні мен ерек ше лік те рін аша ды. Он то ло гияда бас ты зерт теу объек ті сі – Құ дай. Осы жер ден ме та фи зи ка ның құ ді рет ті ғы лым ре тін де анық та ма сы шы ға ды. «Екін ші Ұс таз дың» құ дай дың жа ра ты лы сын фи ло со фия лық тү сін ді руі неоп ла тон дық Аб со лют ке жа қын. Бұл әл-Фа ра би ге әлем нің пай да бо лу ын тү сін ді ру ге кө мек те се ді: ол бол мыс ты екі түр ге бө ле ді: «өмір сү руі мүм кін зат тар», олар бір дей өмір сү руі не сүр меуі мүм кін. Олар дың өмір сү руі үшін қан дай да бір сырт- қы се беп тер ара ла суы қа жет. Бол мыс тың екін ші тү рі еш қан дай сырт қы се беп тер ді қа жет ет пей ді, се бе бі олар дың өмір де бо луы сөз сіз қа жет, мұн дай бол мыс тың ең жо ғар ғы тү рі ол – Құ дай. Құ- дай – бар лық нәр се нің ба сы, Аб со лют, «Ал ғаш қы Жа ра ты лыс». Құ дай да объект пен суб ъек ті сәй кес ке ле ді. Құ дай аб со лют ті бі- лім ге, ерік ке, шек сіз құ ді рет ке ие, ол тән сіз, жал ғыз, бө лін бейді, қа ра ма-қай шы лық тар дан арыл ған жә не «та за ақыл же тер лік жә- не та за ақыл ға жет кі зер лік» жа ра ты лыс. Құ дай ды эма на циялау үде рі сін де тұр мыс тың әр түр лі са ла ла ры – ас пан жә не жер апат- та ры, та би ғат пен адам ның эво лю циясы үшін жағ дай жа са ла ды. Бас ты құ рам дас бө лі гі ин тел лект (са на) бо лып та бы ла тын жан ту ра лы ілім де (пси хо ло гияда) әл-Фа ра би әре кет те гі са на ны үне мі өзек ті күй де тұ ра тын жал пы ұғым дар мен те ңес ті ре ді. Осы жер де ол арис то те лизм мен неоп ла то ни зм ді бі рік ті ре ала оты рып, пла тон дық тү сін дір ме ге жа қын ке ле ді. Әл-Фа ра би са на ны «жан» се кіл ді тү сі нік тер дің кө ме гі мен қа рас ты ра ды. Ол жан ды «ма те- ри ал дық са на» деп атай ды. Әл-Фа ра би «қар қын ды» (по тен циал- 2-бө лім. ғы лым ның пай да болуы және оның тарихи даму ке зең дері 44 ды) жә не «бел сен ді» са на ны бө ліп көр се те ді. Бұл – пла тон дық тип те гі реа лизм, он да та ным теориясы ның мәң гі лік проб ле ма сы бы лай ша қой ыла ды: біз дің ойы мыз дың жал пы ға ор тақ тық жә не қа жет ті лік си па ты қай дан шы ға ды? Әл-Фа ра би дің айт уын ша, адам ның жа ны та би ға ты жа ғы нан тән нен то лық тай ерек ше ле не ді, бі рақ со ны мен бір уа қыт та тән- ге тәуел ді бо лып ке ле ді. Жан ба ғыт бер ме се, тән нің әре кет етуі мүм кін емес. Ны сан еш қа шан өз гер мейді. Адам жа ны (ин тел- лект) Құ дай дың бар лы ғын бі лу ге ұм ты ла ды. Алай да се зім дер ге жү гін бес тен та ну мүм кін емес. Се зім дік дең гейде бол мыс тың да, құ дай дың да бар лы ғын бі лу ге мүм кін бол майды. Бұл тән ге тәуел- сіз өмір сү ре тін са на ның ға на қо лы нан ке ле ді. Фа ра би са на ны се- зім дік де рек тер, бей не лер не гі зін де пі кір лейт ін жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|