Ыбырай алтынсаринн
жүктеу/скачать 24,19 Kb.
|
| Негізгі бөлім:
Ы.Алтынсариннің әдеби қызметін бақылаған замандастары, оның еңбектерінің қаншалықты халықтың қажеттігіне жарайтындығын көзі тірісінде бағалаған. Ол кезде Ресей үкіметі жергілікті әкімшіліктер үшін қазақстандық қызметкерлерді осындай мектептер арқылы оқытуға ниеттенген болатын. Оқушыларды отарлық саясат рухында тәрбиелеу керек болды. Алайда, Ыбырай ерте жастан мектеп жүйесінде қалмай, әлемдік және орыс әдебиетінің классиктерін өз бетінше оқыды. Ы. Алтынсарин орыс, араб және татар тілдерін еркін меңгерген және халықты ағартуды армандаған. Ол кезде қазақ балаларына мектеп ашу өте қиын болатын. Дегенмен, 1864 жылдың қаңтарында Ыбырайдың тікелей қатысуымен алғашқы қазақ мектебі ашылды. Ыбырай қазақ даласында бірінші болып қыздарға білім берді. 1887 жылы ол Ырғызда қыздарға арналған мектеп-интернат ашты. Қыздар мектебін ұйымдастыру- бұл тұрғыда ұлы ұстаздың үлкен жетістігі. 1891 жылы Ағартушы қайтыс болғаннан кейін Торғайда, 1893 жылы Қостанайда, 1895 жылы Қарабұтақта және 1896 жылы Ақтөбеде әйелдер мектебін ашуға рұқсат етілді. Құжаттарға сәйкес, бұл да Ы. Алтынсариннің ізденістерінің нәтижесі екендігі дәлелденді. [3] 1879 жылы жарық көрген" қазақ хрестоматиясы": біріншісі - әртүрлі орыс тілді оқырмандардан, негізінен" Полсон оқырманынан " балалардың өмірі туралы әңгімелер; екіншісі - әртүрлі жастағы адамдардың өмірі туралы әңгімелер; үшіншісі-қазақ әншілерінің өлеңдерінен үзінділер; төртіншісі-қазақ мақал-мәтелдері сияқты төрт бөлімнен тұрады. Ыбырай Алтынсарин көзі тірісінде «Қырғыз хрестоматиясы» кітабының екінші бөлімін жазған. Өкінішке қарай, бұл шығарма əр түрлі себептерге байланысты баспадан уақытында жарық көрмеді. Ұлы педагог қайтыс болғаннан кейін қолжазба із-түссіз жоғалып кеткен. Қазір Ресей, ТМД елдері мұрағаттары мен кітапханаларына хабарласу, құнды қолжазбаны іздестіру, ғылыми-зерттеу жұмыстары жүруде. Қиын қыстау заманда білім алып, ат жалын тартып Ыбырай білім ұранын көтерді. Елді қиыншылықпен қорлықтан құтқаратын, игілікке жол бастайтын тек білім деп есептеді ол. Бұл ретте ол жалғыз болған жоқ, байтақ Қазақстанның әр өңірінен ұлт басына төнген қауіпті терең сезініп, ұлттық құлдыраудан құтылудың жолдарын көрсеткендер болды. Солардың ішінде ұлы Абайдың орны ерекше. Абай мен Ыбырайдың ақындық, ағартушылық енбектері бірін –бірі толықтырып жатты. Терең зерттеп дәлелдеген ғұлама жазушы Мұқтар Әуезов болды. Ыбырай Алтынсарин ашқан оқу ордаларына ана тілінің оқытылуына көңіл бөліп, ондағы тәлім тәрбиеге аса назар аударды және тілашар ретінде халықтың ауыз әдебиетін пайдаланып оны өзі де ұрпақ тәрбиесіне арналған әдеби шығармалар жазып отырып толықтырды. Әдеби шығармалары арқылы тіршіліктің негізгі халық үшін ең өзекті мәселерін көтеруге бет бұрды, сонымен қатар ол қазақтың жазба әдебиетінің, ауыз әдбиетінің, әдеби тілінің негізін қалаушылардың бірі болып саналды. Әдебиетке тың шығармалы тақырыптар әкеліп, озық ойлармен дара еңбектер еңгізді. Шиеленіскен бейнелер, бұрын болмаған жанрлар негізінде әдебиетті түрлі мазмұн жағынан дамытты. Ыбырай атамыз оқу-ағарту жұмыстарына өз заманының ең озық әдістемелерін қолдана отырып балаларға ана тілінде берілуіне айрықша мән береді. «Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы» атты дидактикалық оқу құралын, «Қазақ хрестоматиясы» атты оқулық жазды. Бұл кітаптарындағы оқушыны патриоттық сезімге, отан сүйгіштікке, тәрбиелейтін ғибратты шығармалары ешқашан да өзінің мағынасын жойған емес. Бірінші қазақ педагогі Ыбырай Алтынсарин екі негізгі мақсат қойды: біріншісі - мектеп ашу, балаларды оқыту және жалпы халықты ағарту; екіншісі- халықтың санасын жаңаға бейімдеу бойынша ағарту жұмысы. Қазақтың тұңғыш педагогы əрі ақын, əрі жазушы Ыбырай Алтынсарин ауырып, төсек тартып қалғанда орыс жолдастарының оны дəрігерге қарату ісін ұйымдастырулары; қайтыс болған күні ақырғы рет қоштасу үшін қаладан көптеген таныстары мен шəкірттерінің арнайы келуі; кейін Н.И.Ильминскийдің «Ыбырай Алтынсарин туралы есте қалғандардан» деген атпен Қазан баспасында арнаулы кітап бастырып шығаруы Алтынсариннің ел ішінде беделді, сыйлы болғандығын дəлелдейді. Бір айта кететін жайт, Ы.Алтынсарин қайтыс болғанда қазақ салтымен оған жоқтау айтылған. Ол жоқтау 1976 жылы Мəскеу мұрағатындағы «Ильминский папкасы» деген бумадан табылды. Ондағы Дəріден себеп болмады, Шын келген соң ажалы. Күн де ауылда болушы ед, Жəрмеңкенің базары. Өтіп те кеткен дүние-ай, Дүбірлесіп жиылып, Аспанға шығып тозаңы! Жетімсіреп қалды ғой Төрт ояздың қазағы... деген жолдармен жалғасатын ұзақ жоқтауды. [4] Ыбырайдың туыс- жұрағаттарының бірі жазған болуы керек деп көрсеткен. Ал зерттеушілер мұны Ыбекеңнің өзі қадірлеген, жанында жүрген жəне қайтқанда қасында болған қазақтың белгілі ақыны Нұржан Наушабаев екенін айтады. Қорытынды: Шығармашылық күш-жігері қалыптасқан, кемелденген шағында, болашаққа зор үміт артумен, өзі бастаған ұлы істің өлмейтіндігіне нақты көз жеткен уақытта өмір жолын аяқтады. Бірақ ұлы ағартушының жаққан білім шамшырығы қазақ елінің, бүгінгі біздей жас ұрпақтың жүрегінде мәңгілік жарқырап тұра бермек. Бар ғұмырын ағарту ісіне арнап, мектеп ашуға бар үлесін қосып, кітап жазып оны баспа ретінде шығарып, балаларды білім алып, оқытуға арнаған ұлт педагогі Ыбырай Алтынсариннің туғанына биыл 180 жыл толады. Ұлы ақын, қайраткер Ыбырай Алтынсаринді қазақ ұлттық педагогикасының негізін салушы деп айтуға толық негіз бар. Әр заман, тарих уақыт өте өзінің дарынды, ұлы өкілдерін жарыққа шығарып отыратыны мәлім. Елдің мұң – мұқтажын көре біліп, қазақ халқының сол мұң– мұқтажына перзеттік махаббаттын арнаған, туған халқының игілігі үшін бар күш жігерін жұмсаған ардақты азамат ретінде халық тарихынан Ыбырай Алтынсарин бабамыздың алатын орын ерекше болмақ. Ыбырай атамыздың игілікті шығарма, еңбектері ұрпақтан- ұрпаққа жалғасып, елдің тарихи, мәдени тұрмыс тіршілігіне, өміріне елеулі ықпал етіп келеді. Қазақ халқының дарынды перзенті Ы. Алтынсарин аса күрделі тарихи кезенде, патша үкіметі Шығыс халықтары арасында қатаң отарлау саясатын жүргізіп жатқан кезенде өмір сүрді. Қазақ халқының тарихында Ы. Алтынсариннің еңбегі өлшеусіз. Ол қазақтың тұңғыш педагогы, қазақ даласында бірінші рет мектеп ұйымдастырып, қазақ жастарына білімнің есігін ашты. Ыбырай Алтынсарин қазақ жастарын оқуға, ізгілікті, мейірімді, еңбекқор, еңбекқор болуға, өз халқын сүюге, бір сөзбен айтқанда, "ер адам" құрметті атағын ақтай білуге шақырды. Ол бұл міндеттерді жастар ерте жастан дұрыс тәрбиеленген жағдайда ғана орындауға болатындығын түсінді. Сондықтан Ыбырай осы мақсатқа өзінің оқытушылық, поэзиялық, жазушылық және аударма жұмыстарын арнады. Міне биыл қазақтан шыққан алғашқы педагогтың туғанына 180 жыл толып отыр. Мұндай айтулы датада біз жастарға түсетіні Ы.Алтинсариннің жүзеге асыруға тырысқан мақсатын жүзеге асыру және ағартушының бізге қалдырып кеткен еңбектерін қадірлеп, ол еңбектердің мәңгі өмір сүруін қамтамасыз ету. Әрбір азамат осындай кереметтей ақынды қадірлеп, есте сақтаулары, болашақ ұрпақтарға жеткізулері тиіс![5] жүктеу/скачать 24,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|