Қыдыршаев indd
жүктеу/скачать 4,53 Kb. Pdf көрінісі
|
Қыдыршаев
| –
шешеннің қоқырсық және былапыт сөзден қашуы . «Іріген ауыздан, шіріген сөз шығады» деген халқымыз. Бірқатар шешендердің сөзін тыңдағанда, құлағыңның құрышы қанады. Таза, дәл, ойлы сөзді сүйсіне тыңдайсың. Кейбіреулердің «аузынан сөзі, қойнынан бөзі түсіп тұрады», барынша ынжық әрі көмескі етіп сөйлейді. Сондай тартымсыз, берекесіз сөйлеушілердің тілінде, өздеріне әбден үйреншікті болған «бұралқы» сөздері де болады («нені нетіп келді», «жаңағы»). осындай «нені», «нетіп», «жаңағы», «мысалы», «иә», «яки», «сонымен», «ал енді», «тағы» тәрізді бұралқы сөздерді жиі қолданатын кісілер бара-бара сөз ау - руына шалдығатынын байқамай қалады. Бір сөзді қайта-қайта айта беретін шешеннің сөзі қаншама мазмұнды болғанымен, тыңдаушысын жалықтырады, тартымсыз бо - лады. Әсіресе, сөйлегенде мағынасыз бұралқы сөздерді қатыстырып қайталай беретін кісіні жұрт жөнді тыңдамайды. Сондықтан шешен адам әр сөзіне өзі бақылаушы болып, байқап сөйлеуі тиіс. Баяндама - да, әңгімелесу барысында бұралқы, қоқырсық сөздерді қолданбауға тырысуы міндетті. Сондай-ақ жаргон сөзден аулақ болған жөн. Сөз қадірін білген кісі аузына ие бола сөйлеуі тиіс. олар жай - дарлы, жайсаң қалпында да, ашу үстінде де, үйде де, түзде де сыпайыгершілік, ізет дегенді естен екі елі шығармауы тиіс. Сөз жеке мағынаны білдірумен қатар, кісінің сезімін де білдіреді, сөз арқылы кісінің сезіміне әсер етуге әбден болады («тұмсық», «ұры» т.б.). Мұндай дөкір сөздер кісінің сезім қуатын жасыта - ды, адамның адамшылық қасиетіне кір келтіреді. Сөйлеу тілінде кездесетін мәдениетсіздік тек тыңдаушыларын ғана жасытатын бол - са, әдебиет тіліндегі дөкірлік, мәдениетсіздік оқушы жұртшылығына тегіс тарайды да, жұртқа теріс тәрбие береді. Мәдениетті, тәрбиелі кісілер барынша сыпайы сөйлеуге тыры - сады. Астарлап, сыпайылап сөйлеуді тіл білімінде эвфемизм дейді. Эвфемизм, әсіресе, ұстаздар, дипломаттар, ізетті кісілер сөзінде көп ұшырайды. Мәселен, «айтып отырғаның өтірік» - «сөзіңіз онша шындыққа жанаспайды»; «әйелің мылжың адам екен» - «сіздің нақсүйеріңіз сөзуар адам екен». Сөйлеу мәдениетіне ие болғысы келген әрбір шешен сөз ұсқынын қашырар сөлекет тіркестерден аулақ болғаны жөн. Сөздердің өзара тіркесуі – олардың грамматикалық ба - сты қасиеттерінің бірі. Сөз тіркесін стилистикалық тұрғыдан қарастырғанда, сөздер теңін тауып дұрыс тіркескен бе, жоқ па деген сұрақтарға жауап іздеуге тиіспіз. Тіл мүкістігі сөзді, морфологиялық тұлғаларды дұрыс қолданбаудан да, сөздердің синтаксистік тобын дұрыс құрай алмаудан да байқалып жатады. Баспасөзде қолданған сөздер, сөз тіркестері, сөйлемдер қанша бедерлі, аударма дәлме-дәл болғанымен, жұртқа онша түсінікті болмаса, ондай «шеберліктің» құны жоқ, кемшін. Сөйлеу мәдениетінің келесі аспектісі – шаршы топ алдын - да сөйленер сөздің тіліне, шешен сөзіне қойылар белгілі бір та - лаптарды орындауы. Бұл орайдағы сөйленер сөз қандай сапалық белгілерді қажет етеді? Бұл сұраққа жауап беру үшін сөйленер сөз бен нақты жағдайдың, сөз бен тыңдаушылар санасының, сөз бен қарым-қатынас жағдайларының аралық байланыстарының жүйесін көз алдымызға елестетуіміз қажет. Бұл сияқты аралық байланы - старды қарастыру бізге, жоғарыда кейбірі қысқаша сипатталған, дұрыстығы, қысқалығы, дәлдігі, логикалығы, сөз байлығы, эмоционалдығы сияқты сөйлеудің негізгі коммуникативті сапалық белгілерін екшеуге, іріктеуге және таразылауға көмектеседі (7-сызба) . Бұл тізбекті жалғастыра беруге әрі нақтылауға әбден бо - лады. дегенмен де тек аталған сапалар ғана шаршы топ алдында сөйленер сөздің ұғынықтылығын және жандылығын қамтамасыз етеді. жүктеу/скачать 4,53 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|