Іі нұсқа 1-билет
Әбілқайыр хандағын картаға бейнеле
жүктеу/скачать 313,81 Kb.
|
к тарих 2 нуска
- Бұл бет үшін навигация:
- Жауаптары: 1.Қарақытай мемлекеті ( қоғамдық құрылысы, мәдениеті)
| 3.Әбілқайыр хандағын картаға бейнеле. Батысында Жайықтан шығысында Балқашқа дейінгі кең байтақ жерді алып жатты.
6-билет. Қарақытай мемлекеті (қоғамдық құрылысы, саяси тарихы) Дүние жүзі қазақтарының құрылтайы және оның тарихи маңызы. Моғолстан мемлекетінің аумағын карта бойынша көрсетіңіз. Жауаптары: 1.Қарақытай мемлекеті ( қоғамдық құрылысы, мәдениеті). Қоғамдық құрылысы. Жоғарғы өкімет билігі қағанның (хан) қолында болған. Билік мұрагерлік жолымен беріліп отырды. Билік иелері қатарына ханнық ұрпақтары - тегіндер, ілік хандар, бектер жатты. Билік иелігінде үлестік жерлер болды. Баскару жүйесі осы үлкен және шағын екі бөлікке бөлінетін үлестерге қарай жіктелді. Хан кеңесшісі қызметін уәзірлері атқарды. Бұлар Қарлұқ қағанаты кезіндегі “күл - еркіндерге” ұқсас еді. Махмуд Қашғаридің жазуына қарағанда, “кұл - еркін” көл-көсір, ұшан-теңіз ақыл-ой деген мағынаны білдірген.Ханның мемлекеттік саяси-әкімшілік іс жүргізетін орны орда деп аталған. Онда сарай қызметкерлері тұрған. Басқару тәртібі жер иелену түрлерінен, алым-салық жинау жүйесінен байқалады. Жер иеленудің бір түрі "иқта", ал иеленушілер “иқтадар" (парсы сөзі) деп аталынған. Иктаның мәні - оны алған адамдар ол жерде отырған қарапайым халықтан алым-салық жинап, ханға әскери қызмет етуге міндетті болды. Жер иеленудің иқтадан басқа да түрлері болған. Мәселен, ірі билік иелеріне жаулап алынған жерлерден үлес беріліп, олар арқылы қазына салығы жинастырылып отырған. ұндай салық жинау үшін мемлекет жері де жалға берілетін болған. Дінбасылар мен әскербасылардың жерлерін вақфтық жерлер деп атаған. Вақфтық жерлерден салық алынбады. Отырықшы аудандарда шаруаларды қанаудың бір түрі — олардың үлеске алған жерлерінен алым-салық жинастырып отыру. Қарахан мемлекеті кезіндегі қанаудың бір түрі коммендация болды. Оның мәні мынандай еді: әлсіз адам өз үлесіндегі жерді күштінің қамқорлығына береді, ол (күшті адам) әлсіз адамды қорғауға тиіс. Әлсіз өзінің шамалы жерден алған өнімін және отбасын қорғағаны үшін күштіге (ірі жер иесіне немесе билік басындағыларға) салық төлеген. Төлемнің басқа да түрлері болған. Мәселен, кейбір шаруалар жауынгерлік қызмет үшін адам берсе, енді біреулері өздерін қорғаушылардың (феодалдардың) жұмысын тегін істеп берген. Қарахан мемлекеті түрік қағанаттарының дестүрлі жалғасы ғана болған жоқ. Ол баскару жағынан болсын, экономикалық жағынан болсын коғамдык құрылысы дамыған мемлекетке айналды. Мемлекеттің негізін қалаушы Сатұқ Боғра-хан өлген соң, ел ішінде саяси бытыраңқылық басталады. Билікті 955 жылы ханның баласы Мұса алады. Ол өзінің ықпалын күшейту үшін 960 жылы ислам дінін мемлекеттік дін ретінде жариялайды. Мемлекеттің орталығы Қашғар қаласы болады. Мұса қаза болған соң Сатұқ Боғра-ханның ұрпақтары арасында билік үшін алауыздық туындап, талас-тартыс болып отырды. Бұл кезде Орта Азиядағы мемлекеттер өз ішіндегі әлеуметтік қайшылықтардан әлсіреген еді. Бұл жағдайды дер кезінде пайдалана білген Қарахан мемлекеті X ғасырдың аяғында Бұхара мен Самарқанды және Сырдария бойындағы қалаларды жаулап алады. Қарахан мемлекетінщ негізі үлесті жүйеде каланып, Шығыс жөне Батыс - екі иеліктен (хандықтан) тұрды. 1. Шығыс хандық Жетісу аймағы мен Шығыс Түркістан жерін алып жатты. Орталығы Баласағүн қаласына жақын жатқан Орда (оны Қара Орда немесе Күз Орда деп атаған), кейін Қашғар қаласы болды. 2. Батыс хандык Мауараннахрды биледі. Орталығы алғаш Үзкент, кейін Самаркан қаласы болды. Дәстүр бойынша Шығыс хандығы Қарахан мемлекетінің негізгі бөлігі саналды. Сондықтан оның ханы «ұлы хан» болып есептелді Басқа хандар оған бағынышты болуға тиіс еді. Бірақ олай болмады. Екі хандыктың арасында бірлік онша сакталмады. Соның салдарынан 1040 жылы Қарахан мемлекеті дербес екі иелікке бөлініп тынды. XII ғасырдың 30-жылдарында шығыстан қарақытайлар Жетісуға басып кіреді. Олар 1141 жылы Самаркан қаласына жақын жаткан Қатуан даласында болған шайқаста салжұктар мен қарахан әскерлерін ойсырата жеңеді. Салжұқтардың әлсіреуіне байланысты Хорезм хандығы күшейе бастайды. Текеш билігі кезінде Хорезм мемлекеті қаракытайларға соккы береді. Бұл жағдайды байқап отырған Қарахан билеупгілері Хорезм хандығын қолдап, тәуелсіздіктерін алуға тырысады. Талас бойында қаракытайларды талқандаған Хорезм шахы Мүхаммед Қарахан мемлекетін біржола кұлатады. Ал Шығыстағы хандыкты Найман ханы Кушлік басып алады.Сонымен үш ғасырға жуық өмір сүрген Қарахан мемлекеті құлайды. жүктеу/скачать 313,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|