Ііі халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
жүктеу/скачать 7,21 Mb. Pdf көрінісі
|
3 том (1)
| I have
lost my umbrella деген сөйлемде to lose негізгі етістігі have көмекші етістігімен үйлесім тапқан. Олай болса, көмекші етістіктердің лексикалық мағынасының толығымен жойылуы аналитикалық форманың негізгі белгісі болып табылады. Ағылшын тіліндегі етістіктер туралы мол зерттеу жүргізген ғалымдардың қатарына Б.А. Ильишты жатқызуға болады. Оның пікірінше, «Етістіктерді зерттеуге қашан да басқа сөз таптарына қарағанда көбірек көңіл бөлінуі керек. Өйткені етістіктер ағылшын тілінде бірнеше категорияларға негізделген морфологиялық жүйесі бар бірден бір сөз табы болып табылады. Сонымен қатар ол аналитикалық формалары бар бір ғана сөз табы. Осылардың үстіне етістіктердің герундий, инфинитив, есімше формалары жағынан да басқа сөз таптарына ұқсамайтын ерекше сөз табы екендігін көрсетіп отыр» [3, 75] . Ағылшын тіліндегі шақтарға байланысты етістік формаларын қарастырып көрейік. Ағылшын тіліндегі ауыспалы осы шақ пен созылмалы осы шақтың формалары төмендегідей формада беріледі. Түсінікті болу үшін ғалымдар « жазу » мағынасын беретін write етістігінің ауыспалы осы шақтың ІІІ жақ жекеше формасында тұрғанда етістіктің түбір формасына s қосымшасы жалғанып, writes болып қолданылған тұлғасы мен дәл осы етістіктің созылмалы осы шақ мағынасын беру үшін is writing тұлғасына өзгерген қалпын салыстыра зерттейді. Соңғы қолданыста is көмекші етістігі мен ing қосымшасы жалғанып тұрғаны анық. Енді бұл етістік формаларының қайсысын қай категорияға жатқызуға болады. Бұл тұлғалар тек шақтық мағына берумен шектеліп, тек шақ категориясына жатады ма, әлде олардың аспект категориясына да әсері бар ма деген заңды сұрақтың туары сөзсіз. Бұл сұрақтың шешіміне ғалымдардың әр қырынан келуге тырысқанын байқаймыз. Бұл тұрғыда, О. Есперсен мен Н. Иртеньеваның пікірлері ұқсас. О. Есперсен is writing тұлғасы шектеулі созылыңқылықты, яғни ол әрекет басқа бір әрекетке шектеу болатындығын байқатады деген пікір білдіреді [4, 57]. Бұл тұрғыда И. Иванованың да пікірі бар. Бұл ғалым ағылшын тілінде аспект категориясының бар екендігін мойындайды да, оны өзгеше бір пікірмен түсіндіреді. И. Иванованың пікірінше, is writing аспект формасы, атап айтқанда, созылыңқылық аспектісі болып саналады. Алайда writes тұлғасы аспект талабына мүлдем жауап бермейді. Өйткені оның мағынасы белгісіз және анық ажыратылмайды. Осылайша, ғалым қазіргі ағылшын тіліндегі кейбір белгілі формалар ғана аспект категориясына қосыла алады, оларды «аспект шақ формалары» деген атпен атауға болады. Ал кейбір етістік тұлғалары тек «шақ формасы» болумен шектеліп, аспект категориясына қосылмайды деген тұжырым шығарады [5, 57]. Ағылшын тіліндегі writes — is writing тұлғалары бір біріне қарама қарсы қойылып зерттелетін түрлі теориялармен бірге біз бұл саладағы бір қатар терминдерді де айта кеткеніміз жөн. Мысалы, Б. Ильиш «созылыңқы аспект» деген құбылысты атау үшін Г. Свит 20 «белгілі шақ» " definite tenses " деген терминді қолданады [1, 66]. Б. Ильиш өз пікірін «ағылшын тіліндегі «шақ» сөзі біз шақтан тапқан бөлек категорияға тән кейбір ерекшеліктерді қамти алмайды» деп жалғастырады [3, 81]. Сондай ақ «созылыңқылық формасы» " expanded form ", немесе " progressive form " деген термин де дәл осы категорияны білдіру үшін қолданылғандығын атап өту керек. Ғалымдар арасында wrote, writes, және will write етістіктері білдіретін шақтардың арасындағы ерекшеліктер туралы ерекше пікір білдірушілер жоқтың қасы. Шақ категориясында көп жағдайда ағылшын тілінде неше шақ бар деген мәселенің шеңберіндегі зерттеулер сөз болады. Шақ формаларының арасындағы арақатынас та ғалымдар назарынан тыс қалмаған.Ағылшын тілінде «аяқталған» (perfect) шақ формалары ғалымдар арасында қызу тартысқа түскен тақырыптардың қатарына жатады. Аяқталған осы шақ (the present perfect) have көмекші етістігінің жәрдемімен жүзеге асады. Оның білдіретін мағынасын ғалымдар өткен шақта жүзеге асқанымен, осы шақпен бір байланысы бар, яғни өткен шақта басталғанымен осы шақта аяқталып қалған әрекеттің мағынасын білдіреді деп түсіндірген. Ағылшын тіліндегі етіс категориясы да өзіндік қиыншылықтары бар тілдік категориялар қатарына жатады. Бұл категорияның проблемалары да, негізінен, мағына және форманың бірлігі мен алшақтығы тұрғысында қалыптасқан. Мәселен, құрамындағы негізгі етістік ұқсас болса да, I opened the door деген сөйлем мен the door is opened сөйлемдерінің мағыналары бір емес. Өйткені мұнда етіс категориясының грамматикалық мағыналары қосылып отыр. Бұл жұмыста ағылшын тілінің халықаралық тілдердің ішіндегі әлемдегі басымдығын және оны оқып-үйренудің аса қажеттілігін ескере отырып, қазақ және ағылшын тілдерінің сөйлемді ұйымдастыратын негізгі тілдік құрал — етістік тұлғаларының ұқсастықтары мен айырмашылықтары контрастивті лингвистика тұрғысынан сипатталды. жүктеу/скачать 7,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|