Инженерлі технологиялық институты

1. Химиялық мелиорациялау дегеніміз не.

3. Сор топырақтарды гипстендірудің маңызы.

Суармалы жерлер сортаңдануымен күресу және топырақ бетінің тақырланып қалуын болдырмау шараларының бірі – фитомелиорация.

Фитомелиорация деген сөздің мағынасы: фито – өсімдік, мелиорация – жақсарту. Сондықтан фитомелиорация дегеніміз өсімдік арқылы топырақты жақсарту, сол жер құнарлылығын арттырып, артық тұздардан арылту болып табылады.

Тақырланған топырақ бетін өсімдік өзінің тамырларымен ұстап, топырақтың жоғарғы қабатын жел, ал суармалы жерлерді су эрозиясына ұшыратпайды.

Жердің мелиоративтік жағдайын жақсарту үшін таңдап алынған өсімдіктер мына талаптарға сәйкес келуі тиіс:

- жыртылған топырақ қабатындағы тез еритін тұздарды өз бойына сіңіріп, топырақ құрамын жақсарту;

- тұзға төзімді болу;

- тамырлары топырақ құрамында кең және тереңге таралып, топырақ құнарлылығын арттыру.

Арал мен Балқаш аймақтарында өсірілетін ауылшаруашылық дақылдары құрамын қайта қарастырып, ол аймақтарда су тапшылығын ескеріп, жердің тұздылығына байланысты тұзға тұрақты және суды аз пайдаланатын дақылдар өсіруді қолға алу – қазіргі кездегі күрделі мәселенің бірі.
Ауыл шаруашылық дақылдарын тұзға төзімділігі бойынша топтастыру

Топтар	Дақылдар
Тұзға төзімділігі нашар	Сұлы, күріш, асбұршақ, үрмебұршақ, картоп, қияр, редис, сәбіз, сарымсақ және басқалар.
Тұзға төзімділігі орташа	Жаздық бидай, арпа, күздік қара бидай, тары, қонақ жүгері, жүгері, қоза, еркек шөп, қылтықсыз арпабас, жиматарғақ және басқалар
Тұзға төзімділігі жоғары	Арпа (кейбір сорттары), қант және мал азықтық қызылша, қарбыз, асқабақ, қоза (кейбір сорттары), жоңышқа, түйе жоңышқа.

Топырақ тұздылығына тұрақты өсімдіктерді сұрыптап алған кезде ол өсімдік өнімі кемігенмен, топырақ құрамындағы тұз ерітіндісі кемуіне себебін тигізуі өте пайдалы.

Топырақтың екінші рет сортаңдануына жол бермеу және сортаңданған жерлерді игеру үшін фитомелиоративті ауыспалы егісті ауыл шаруашылық өндірісіне енгізу қажет.

Фитомелиорация арқылы топырақ құнарлылығын арттыру және сортаңданған топырақ тұзын биологиялық әдіспен кеміту өте аз зерттелген. Фитомелиоранттар арқасында екінші рет сортаңданған жерлер құнарлылы-ғының қайтадан қалпына келтірілгендігі дәлелденген. Фитомелиорация әсерінен топырақтағы азот түрлерінің, қара шіріктің артуы және өсімдіктің құрғақ биологиясы артуы арқасында топырақтағы тұздың кемуі байқалады.

Фитомелиорация әсерінен топырақтағы азот түрлерінің өзгеру динамикасы (мг/кг)

Тәжірибе варианты	Жеңіл гидролизденген			Аммонийлі			Нитратты
	1,5 ай	3 ай	1,5 ай		3 ай	1,5 ай		3 ай
Түйе жоңышқа	31,7	35,9	2,21		3,04	3,69		3,91
Арпабас	30,8	36,4	2,38		2,69	3,44		4,02
Қияқ	29,4	36,8	2,04		2,48	3,16		3,73
Сұлы	29,8	33,1	2,31		2,96	3,27		3,68
Тақыр жер	26,6	26,0	1,53		1,48	3,55		3,51

Тәжірибеге дейінгі топырақ құрамы, мг/кг; жеңіл гидролизденген азот-26,4; аммонийлі-1,5; нитратты-3,50.

Кестеде көрсетілгендей, әртүрлі формадағы азоттың артуы, әсіресе түйе жоңышқа егістігінде байқалады, мұнда азоттың барлық түрлері өсімдік өсуінің соңына дейін арта береді.