Инженерлік сызба

42 
5.4. Құрастыру сызбасы 
 
Жалпы түсінік. 
«Құрастыру сызбасының» алдында «Эскиздеу» жұмысы 
орындалады. 
Эскиздерді 
орындауда 
бұйымның 
атауы, 
қолданылуы, жұмыс жасау принципі және тетікбөлшектерді 
өзара байланыстыру тәсілдері, яғни бұйымды құрастырып, 
бөлшектеу реті бекітіліп, стандарт бекіту бұйымдары 
анықталады. Эскиздегі кескіндердің, түсірілген өлшемдердің, 
шартты белгілердің дұрыстығы тексерілген соң, құрастыру 
сызбасын орындауға кіріседі. 
2.109-73 МЕСТ-на сәйкес құрастыру сызбасының мазмұны 
төмендегідей болуы керек: 
берілген сызбасы бойынша біріктірілетін, құрастыруды 
және құрастырғаннан соң құрастыру бірліктерін бақылауды 
қамтамасыз ететін, құрам бөліктерінің орналасуы мен өзара 
байланысынан түсінік беретін құрастыру бірліктерінің кескіні; 
берілген құрастыру сызбасы бойынша құрастыру 
процесіне қажетті өлшемдер, шектік ауытқулар және басқа да
параметрлері мен талаптар; 
бұйымның ажырайтын бөліктерінің сипаты жөнінде 
нұсқаулар, ажырамайтын қосылыстарды біріктіру тәсілі жөнінде 
(пісіру, дәнекерлеу) нұсқаулар; 
бұйымға кіретін құрам бөліктерінің реттік нөмірі; 
бұйымның негізгі сипаттамасы; 
габариттік, қондырғы, біріктіру және басқа қажетті 
анықтамалық өлшемдер. 
Кескіндерді таңдау. 
Құрастыру сызбасында бұйым кескіндерінің толықтығы 
бұйымның күрделілігіне қарай орындалатын көріністер, тіліктер, 
қималар және шығарма элементтер санына байланысты 
анықталады. Кескіндердің ең аз саны алынады, бірақ бұйымның 
құрам бөліктерінің өзара байланысы мен конструкциясынан 
толық мәлімет алатындай болуы керек. Негізгі көріністер санын 
қысқарту мақсатында жергілікті және қосымша көріністерді 
пайдалану 
ұсынылады. 
Көп 
жағдайда 
құрастырылған 
тетікбөлшектердің сипатын айқындауға мүмкіндік беретін 
болғандықтан құрастыру сызбасында тіліктер қолданылады. 

43 
Тіліктер қарапайым, күрделі және жергілікті болып келеді, егер 
бұйым пішінінің проекциясы симметриялы болса, онда көрініс 
бөлігі мен тілік бөлігін біріктіріп орындау ұсынылады. 
Құрастыру сызбасында тілік құрастыру бірлігіне кіретін 
жекелеген тетікбөлшектер тіліктерінің жиынтығын құрайды.
Масштаб таңдау. 
Құрастыру сызбасы үшін масштаб бұйымның күрделілігі мен 
габариттік өлшемдерге байланысты таңдап алынады. 
Пішімді таңдау
. 
Пішім таңдағанда сызбалар қағаз бетін шамамен жетпіс 
пайыздай алып жататындай болуы керек. Пішімге жиек 
сызықтары мен негізгі жазу сызылады.
Сызбаларды орналастыру. 
Құрастыру бірліктерінің таңдап алынған кескіндер санына 
байланысты сызбаларды қағаз бетіне орналастырады. Дұрыс 
орналастыру үшін бұйымның алынған кескіндерінің өлшемімен 
(масштабын 
ескере 
отырып) 
қағаздан 
габариттік 
тіктөртбұрыштар қиып аламыз және солардың көмегімен қағаз 
бетінен орындарын белгілеп, симметрия остерін жүргіземіз. 
Тіктөртбұрыштар араларына шығарма және өлшем сызықтарына 
орын қалдырамыз. 
Кескіндерді тұрғызу. 
Кескіндерді сызуды негізгі тетікбөлшектердің басты 
көрінісінен бастайды, өлшемдер эскидерден алынады. Қалған 
тетікбөлшектер құрастыру бірлігін жинау реті бойынша 
орындалады, себебі көп жағдайда бұйымды жинау ретін 
бөліктерді сызу ретіне байланысты анықтайды. 
Содан соң құрастыру сызбасының өлшемдері, қималар, 
шығарма элементтері, қосымша көріністер және т.б. орындалады. 
Құрастыру сызбаларында тіліктерді орындауда мынадай 
ереже бар: тұтас (арасы қуыс емес) тетікбөлшектер – біліктер, 
остер, саусақ, тұтқа, сыналар, винттер, тойтарма шегелер және 
т.б. – тіліктер көлденең болған жағдайда қиюшы жазықтыққа 
түспейді және штрихталмайды. Сонымен қатар, шариктер мен 
бекіту бұйымдары да құрастыру сызбасында қиюшы жазықтыққа 
түспейді. 
Штрихтау кезінде мынадай жайттарға көңіл бөлген дұрыс: 
бір тетікбөлшектің тіліктегі штрихтау бағыты мен 
арақашықтығы барлық көріністе бірдей болуы керек; 

44 
көршілес жатқан үш немесе одан да көп тетікбөлшек 
тілікке түсетін болса, штрих сызықтардың арақашықтығы 
өзгертіледі.
Құрастыру сызбаларын орындауда уақытты үнемдеу 
мақсатында ықшамдаулар мен шарттылықтарды қолдануға 
рұқсат етіледі. Бұл жөнінде толық мәлімет 2.109-73 МЕСТ-да 
келтірілген. 
Жоғарыда аталған талаптарға сай орындалған сызбаны 
тексеріп, көрінетін және көрінбейтін контур сызықтары 
жүргізіледі. Мұның мынадай ретпен орындалғаны жөн: остік 
және орталық сызықтар, шеңберлер, доғалар, қисық сызықтар, 
көрінетін және көрінбейтін контур сызықтары, өту сызықтары 
және т.б. 
Өлшемдер түсіру. 
Құрастыру сызбаларында өлшемдер бұйымның есебін, 
орналастыруын, технология талаптарын және тасымалдау 
шарттарын ескере отырып қойылады. 
Құрастыру сызбаларында мынадай өлшемдер түсіріледі: 
бұйымның сытқы (немесе ішкі) шектік тұрпатын 
көрсететін габарит өлшемдер, яғни биіктігі, ені, ұзындығы немесе 
бұйымның ең үлкен ауқымы. Егер осы өлшемдердің бірі 
тетікбөлшектерді ығыстыру барысында ауыспалы болып келетін 
болса, онда екі шама – ең үлкен және ең кіші шаманы да қатар 
көрсетеді; 
бұйымды монтаждау орнына орнатуға және екінші бір 
бұйымға жалғауға арналған бекіту және біріктіру өлшемдері; 
бекітілу тесіктерінің арақашықтығы, бұрандаларды жалғау 
өлшемдері және т.б. өлшемдер. 
Реттік нөмірлерді түсіру
. 
Құрастыру бірлігінің құрам бөліктері құрастыру сызбасының 
сипаттізімінде көрсетілген реттік сандарына сәйкес нөмірленеді. 
Сондықтан, сызбаға реттік нөмірлерін салмас бұрын, құрастыру 
сызбасының сипаттізімін жасап алу керек. Нөмірлер құрам 
бөліктерден тігінен және көлденеңнен жүргізілген шығарма 
сызықтар сатысына қойылады. 
Реттік нөмірлер құрам бөліктердің көрінетін кескіндеріне, 
негізгі көріністер мен оларды алмастыратын тіліктерге қойылады. 
Сатылар мен шығарма сызықтар тұтас жіңішке сызықтармен 
жүргізіледі. Реттік нөмірін көрсететін сандар сызбаның негізгі 

45 
жазуына параллель орналастырылады, оларды бір жолға 
(көлденеңнен) немесе бір бағанға (тігінен шамасынша бір сызық 
бойына) топтастырады (5.5 сурет). 
Реттік нөмірлер шрифтісінің өлшемі сызбадағы өлшем 
сандарының өлшемінен бір-екі өлшемге үлкен болуы тиіс. 
Бір 
жерді 
бекітуге 
арналған 
бекіту 
тетікбөлшегін 
топтастырып, бір шығарма сызыққа тігінен сатылар салып, рет 
нөмірлерін жазуға рұқсат етіледі. 

жүктеу/скачать 3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: