ні мұндай қылықтар лас (билікке, нәпсі тоятына, байлыққа және т.б.) құмарлықты оятады. Қүмарлық оты әбден сөнген кезде толық қана- ғаттанғандық пен рақатқа белену, нирвана (бұл сөздің тура мағына- сы - («оттың өшуі») ахуалы жайлайды. Нирванаға жеткендер азаптан біржола арылады. Жағымсыз сезім мен ауру зардабы оларға әлі де қауіп төндіреді, бірақ бұл тәжірибе оларды енді бақытсыздыққа үрын- дырмайды. Ештеңе тілемейтіндер ешқандай күйзеліске түспейді. Буддалық дәстүрге сай Гаутаманың өзі нирванаға жетіп, азап-бей- неттен толықтай арылды. Сол сәттен бастап оның «Будда», «Жарқын жан» ретінде даңқы шықты. Өмірінің қалған бөлігін Будда шәкірттеріне өз жаңалығын түсіндіріп, барша адамды азаптан құтқаруға талпыну- мен өткізді. Өз ілімінің мәнін ол бір ғана заңға бағындырды: азаптан біржола арылу үшін тілек тілеуді мүлде доғару керек, өмірдің шынды- ғын сол қалпында қабылдағанда ғана тілек-қалаудан толық қүтылуға болады. Бұл заңды («дхарма заңын») буддистер ғаламның әмбебап қа- ғидасы санайды. Заманауи физикадағы әрқашан, әрі барлық жерде дұрыс Е=тсг теңдеуі сияқты «тілек-қалаулардан азап туындайты- ны» туралы тұжырым әрдайым және барлық жерде дұрыс саналады, Буддашылар - осы заңды жақтаушылар, ол бүкіл ережелер мен іс- әрекеттердің түйініне баланады. Олар құдайларға аса мән бермейді. Монотеизмнің бірінші заңы: «Құдай бар. Ол менен нені талап етеді?» дегенге саяды. Буддизмнің бастапқы заңы басқаша: «Азап бар. Одан қалай арылуға болады?». Буддизм құдайлардың бар екенін теріске шығармайды: жаңбыр жаудыратын, әлде жеңіс сыйлайтын құдіреті жоғары болмыс бар, бі- рақ олар табиғат заңына еш әсерін тигізе алмайды. Бақыт пен азап - табиғаттың бұлжымас заңының жемісі, ол құдайларға мүлде тәуелсіз
