гендер империяға өздеріне жат басқыншы жүйе ретінде қарамайды. Екі тарап үшін «олар» «бізге» айналады. Бірнеше ғасырлық импе- риялық басқарудан соң, Рим империясының барлық тұрғындары Рим азаматтарына айналды. Алайда осынау құқықтарын түбегейлі теңестіргенге дейін ұзақ уақыт бойы римдік емес адамдар легион- дарда қызмет етіп, Сенатқа сайланды. Б.з. 48 жылында-ақ импе ратор Клавдий Сенатқа бірнеше галл ақсүйегін қабылдай отырып, олар «әдет-ғұрпымен, мәдениетімен, тіпті аралас неке арқылы бізге қосылып кетті» деп мәлімдеді. Кірпияз сенаторлар наразылық біл- дірді: бұл қалай, күні кешегі дұшпандарды римдік саяси жүйенің қақ төріне шығарамыз ба?! Сонда Клавдий олардың әлденені ұмытып кеткендерін: сенаторлар құрамының басым бөлігі кезінде Римге қарсы соғысқан, содан соң Рим азаматтығын алған Италия тайпа- ларынан шыққанын еске салды. Тіпті Рим билеушісі Клавдийдің де тегі сабиндерге тартатын еді5. Б.з. II ғасырында Римді Ибериядан шыққан, ибериялық қаны бар императорлар биледі. Нақосы д ә у ір - Траян, Адриан, Антонин Пий мен Марк Аврелий билеген кезең - империяның алтын ғасыры саналады. Ішкі этникалық кедергілердің бері жойылды. Император Септимий Север (193-211) Ливияға қоныстанған Карфаген үлысының үрпағы еді. Гелиогабал (218-222) сириялық болатын. I Филипп императорды (2 4 4 - 249) «араб» дөп атады. Ж аңа азаматтар императорлық Римнің мәде- ниетін құлшына қабылдап, империя құлағаннан кейін бірнеше ғасыр өткенде де соның тілінде сөйлесіп, Левантиядан келген христиан дінін сақтап қалды, империя заңынан айнымады. Араб империясы да осыған үқсас жағдайды бастан өткерді. Ол пайда болған кезде, VII ғасырдың ортасында басқару жүйесін қолына алған араб-мұсылман элитасы және бағынышты халыққа бөлінді де:
