Өзін-өзібақылауғаарналғансұрақтар

1. Титрлеуге қажет индикаторлар қалай таңдалады?

2. Титрлеу қисығын не үшін құрады?

3. Әлсіз қышқылды (НСN) күшті негізбен (KOH) титрлеу қисығын сызыңдар.

4. Әлсіз негізді (NH₄OH) күшті қышқылмен (НСІ) титрлеу қисығын құрыңдар.

5. Көп негізді қышқылдарды титрлеу қисығын құрыңдар.

Егер қышқыл индикаторды HInd деп, негіз индикаторды IndOH деп белгілесе: HInd,қызыл ↔ H⁺ + Ind^-, көк – лакмус, яғни молекуласы қызыл түске, ионы көк түске боялады.

NaOH қосса, қызыл түс→ көкке ауысады, себебі Н⁺ ионы ОН^- ионымен қосылып (NaOH молекуласынан алынған) су түзіледі де тепе-теңдік ығысады. HCl қосса, көк түс→ қызылға ауысады, НСІ-дың Н⁺ ионы Ind^- ионымен қосылып, тепе-теңдік солға ығысады, лакмустің судағы ерітіндісі күлгін түсті (қызыл + көк).

Егер индикатордың ионы да, молекуласы да боялатын болса, ондай индикаторларды екі түсті деп атайды, ал егер не молекуласы, не ионы ғана боялатын болса, ондай индикаторлар бір түсті деп аталады.

Сонымен, қышқылдық индикатор үшін HInd ↔ H⁺ + Ind^-, негіздік индикатор үшін IndOH ↔ Ind⁺ + OH^- тепе-тендіктерін жазуға болады. Бұл тепе-теңдіктер үшін әрекеттесуші массалар заңын қолданса,

К_дисс. = [ H⁺][ Ind^-]/[HInd] (38), К_дисс. = [Ind⁺][OH^- ]/[IndOH^-] (39).

Қышқылдық индикаторлардың молекулалары қышқыл ортада, ал сілтілік ортада ион күйінде Ind^- жүретіндіктен [Ind^-] – сілтілік түрі (С_с.т), [HInd] – қышқылдық түрі (С_қ.т) деп белгілесе: К_дисс. =[ H⁺]∙С_с.т /С_қ.т, одан

[H⁺] = К_д∙Сқ_.т/С_с.т; рН = рК - lgС_қ.т/С_с.т; рК = - lgК – индикатор көрсеткіші.

Әр индикатор үшін рК – тұрақты шама, тек температураға байланысты ғана өзгереді. Олай болса, ерітіндінің рН-ының өзгерісі С_қ.т/С_с.т қатынасы өзгеруіне әкеледі, яғни индикатор түсі өзгереді, себебі оның молекуласы мен ионының түсі әр түрлі. Адамның көзі индикатордың түсінің өзгергенін С_қ.т мен С_с.т екеуінің концентрациялары бір-бірінен тек он есеге айырмашылығы болса ғана ажырата алады.

рН₁ = рК- lg10/1 = рК-1;

рН₂ = рК- lg1/10 = рК+1

Сонымен, индикатор түсі кез келген ерітіндінің рН-ның өзгерісіне байланысты өзгермейді, тек индикатордың өзгеру интервалында ғана түсін өзгертеді, яғни мынандай формула қолданылады рН = рК±1.

Мысалы, фенолфталеиннің К_дисс. = 10^-9, яғни рК = 9. Олай болса, оның түсі рН = 9 + 1 не рН = 9 – 1, яғни 8-10 арасында, яғни рН = 8-10 болғанда өзгереді. Практикада индикатордың көрсеткіші - рТ деген түсінік қолданылады. Ол индикатор түсі өзгеретін интервал ортасына сәйкес келеді, мысалы ол фенолфталеин үшін рТ = 9.