Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤
ашы³ рай, бѕйры³ рай, шартты рай, ³алау рай
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі 7сынып
- Бұл бет үшін навигация:
- 110-жатты²у. Етiстiктердi тауып, оларды грамматикалы³ т¾лІаларына ³арай талдап, маІыналарын тїсiндi рiґдер. Ї л г i : барды
- § 27. АШЫЈ РАЙ
| ашы³ рай, бѕйры³ рай, шартты рай, ³алау рай.
109-жатты²у. М±тiндi кµшiрiп жазып, етiстiктердiґ жаса- луына, ³ай ша³та т¾рІанына 굴iл бµлiґдер. Дастар³ан жиналІанын кїтпей атына мiндi. Їйiрге ³осылмайтын мiнiскер атар ауылдыґ иек т¾сында ажыры³ты ойда жататын. Теґбiлкµк бiр шетте жалІыз жайылып жїр екен. Јаш³а³таІан жо³. Ар³асына терлiк салІанда да кµзiн ашып-ж¾мып тырп етпей т¾ра бердi. Жары³ты³ жыл³ы деп, мiне, Теґбiлкµктi айт. Ер- то³ымын алІанда жабы ³¾рса³ сиы³сыз кµрiнгенмен, басына жїген тиюi м¾ґ – ³¾лпырып кетедi, їзеґгiге аяІыґ iлiккенше тыза³тап зорІа т¾рады. Т¾лпар аруаІы ¾станІандай, ³¾лаІын ³айшылап, жалы кїдiрейiп шыІа келедi. Ўп, б±рекелдi... Ерге ³онып їлгергенше, есiк пен тµрдей жерге бiр-а³ ыт³ыІаны. ( ¡. Кекiлбаев ) 110-жатты²у. Етiстiктердi тауып, оларды грамматикалы³ т¾лІаларына ³арай талдап, маІыналарын тїсiндi рiґдер. Ї л г i : барды – тїбiрi бар , -ды – жiктiк жалІаудыґ III жа³ кµрсеткiшi. Айбалта бїгiн базарІа барды. Јыз кезiнде шешесiнен ауыс³ан, кµздiґ ³арашыІындай са³тап жїрген алтын бiлезiгiн саудаІа салды. Ґткенiне бердi. Азыра³ бидай ¾нын алайын десе, бiр-а³ жерде сатып жат³ан екен, ¾рыс- жанжал, ай³ай-шу болып кеттi кезекте т¾рІандардыґ 89 арасында. Лаж жо³, Айбалта екi килограмдай жїгерiнiґ табылІанына да шїкiршiлiк жасап, ³уанып ³айтты. Келе салып, оны ³ол диiрменiнен µткiзiп ¾нІа айналдыр- ды, заІара нан жасады. Ештеґеге зау³ы со³пай жат³ан Јабимолда да оныґ бiр тiстемiн аузына салып, жаІын ³имылдата бастады. ОІан 굴iлденген Айбалта, кїйеуiнiґ ая³-³олдарын у³алап отырып, оны аяп кеттi ме, ³айдам, 굴лi босап, кiрпiктерi сулана ³алды. ( С. Бѕхар. ) § 27. АШЫЈ РАЙ Ашы³ райдыґ м±нi етiстiктiґ ша³ маІынасын бiлдiрумен тiкелей байланысты. Ґйткенi етiстiк белгiлi ша³та ж¾мсалІанда сол ³имылдыґ болуы ар³ылы сµйлеушiнiґ а³и³ат шынды³ты баяндауы бай³алады. Мейлi, ол µтiп кеткен ³имыл, iс-±рекет болсын (µткен ша³), мейлi, ол болып жат³ан iс-±рекет, ³имыл болсын, мейлi, ол ±лi бола ³оймаІан, бiра³ келешекте болуы тиiстi ³имыл, iс-±рекет болсын, ашы³ райдаІы етiстiк сµйлеушiнiґ шынды³ деп баяндауын бiлдiредi. Мысалы: ¡ркiм µз ойымен отыр. (ў. М.) Келемiн тау iшiнде тїнделетiп. (С. С.) Ма³сатым тiл ѕс- тар тып, µнер шашпа³. (А.) Жер жыртты³, ³айна- ды еґбек, егiс салды³. (Ж. Ж.) Берiлген мысалдаІы отыр, келемiн, шашпа³, жырт ты³, ³айнады, салды³ деген етiстiктер белгiлi бiр ша³ты бiлдiрумен ³атар сµйлеушiнiґ соІан байла- нысты пiкiрiн, шынды³ деп баяндауын бiлдiрiп т¾р: ±ркiмнiґ µз ойымен отыруы (на³ осы ша³); сµйлеу- шiнiґ тау iшiнде тїнделетiп келе жатуы (ауыспалы осы ша³); сµйлеушiнiґ ма³саты тiл ѕстартып, µнер шашпа³ болуы (ма³cатты келер ша³); сµйлеушiнiґ жер жыртуы, егiн салуы ж±не еґбектiґ ³айнауы (жедел µткен ша³). Сµйтiп їш жа³тыґ (осы ша³, келер ша³, µткен ша³) бiрiнде ³олданылып, сµйлеушiнiґ шынды³³а ³атысты баяндауын жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|