Жамбыл атындағы Мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы Қазақстан ақын – жазушылары ХХ ғасырда
жүктеу/скачать 4,82 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Щеголихин Ива н (1927-2010 )
- Ыдырысов
- ШЫҒАРМАЛАРЫ
- Ысқақов Бақтыкерей (1945)
- Ысқақов Қалихан (1935)
- Юровская Ольга
- Ізтөлин Баймағамбет
Шүкіров Зейнолла (1927 -1970) Зейнолла Анафияұлы Шүкіров 1927 жылы 16 ақпаңда Қызылорда облысы Арал ауданы Бөген селосында дүниеге келген. Бастауыш мектепті бітірген жылы қатты ауырып қалады. Көпгеген айлар, жылдар төсек тартып ауруханада төсекке таңылып көп жатты. Бірақ ауру оның жігерін сындыра алмады.Зейнолла Шүкіровтың өмірге, адамдарға деген махаббаты шексіз болатын алдағы өмірге ұмтылысы, шыдамдылығы мен шымырлығы бойында мол болатын. Өз қасіретімен күресе отырып, адамдардың бақытты болуына кедергі болатын келеңсіздіктермен жазушы әрі ақын ретінде күресті. Ақынға ер мінезді батырлық қасиеті, күш жігері мол жандар жанына жақын тұтатын, ал поэмасын Николай Островскийге арнап жазуы бекер емес. Өзінің үлкен жүрегімен ерлікке толы қайсар ғұмырын Зейнолла Шүкіров халыққа еңбек етуге арнады. Асыр сап Арал, толқыған Байқал- Сыры көп шертер, толғанып айтар; Аңсаймын самал Оканың лебін,- Сәулетті шексіз Отаным менің! Көрікті қалаң, көкорай бақшаң, Қалың мал қырқа, қырыңды басқан, Кавказды кездім, Сахалиндемін,- Бәрі менікі, Отаным менің! Зейнолла Шүкіровтің ақындық және адамдық кредосы осы. 1955 жылы «Казгослитиздаттан» шыққан оның ең бірінші «Менің достарым» атты жинағы болды, одан кейін «Теңіз әні» (1960), «Арал дәптері» (1962), «Жүрекке әмір жүрмейді» (1963), «Алау» (1966) атты өлең кітаптары шықты. Зейнолла Шүкіров прозаик ретінде балаларға арнап әңгімелерде жазды. Олар: «Тоғысқан тағдырлар»(1961), «Ғажайып құмыра» (1965). «Сырлы дүние» (1966) деген повестер жинағын шығарды. ШЫҒАРМАРЫ: Шүкіров З. Менің достарым:Өлендер.-Алматы,ҚМКӘБ,1955 Шүкіров З. Теніз жыры:өлендер.-Алматы,ҚМКӘБ, 1960. Шүкіров З. Арал дәпреті: Өлеңдер. - Алматы., ҚМКӘБ, 1962. Шүкіров З. Жүрекке әмір жүрмейді: Өлеңдер, поэма.- Алматы, ҚМКӘБ, 1963. Шүкіров З. Алау: Өлеңдер.- Алматы, Жазушы, 1966. Шүкіров З. Сырлы дүние: Хикаялар.- Алматы, Жазушы, 1966. Шүкіров З. Ізгілік іздері: Әңгімелер.- Алматы, Жазушы, 1967. Шүкіров З. Арал толқыңдары: Таңдамалы өлеңдер мен поэмалар. -Алматы, Жазушы,1969. Шүкіров З.. Жас жесір: Повесть.- Алматы, Жазушы, 1969. Шүкіров З. Сағыныш: Өлеңдер.- Алматы, Жазушы, 1970. Шүкіров З. Жас жесір: Таңдамалы повестер мен әңпмелер.-Алматы, Жазушы, 1973. Шүкіров З. Адам-Жер-Ана: Өлеңдер.-Алматы, Жазушы, 1974. Шүкіров З. Н.Саршатамыз:Повесть.- Алматы, Жазушы, 1975. Шүкіров З. Ғажайып құмыра: Әңгімелер. -Алматы, Жалын, 1982. Шүкіров З. Өткелдер: Роман.- Алматы, Жазушы, 1983. Шүкіров З. Отты өткелдер: Роман.-Алматы, Жазушы, 1983. Шүкіров З. Ақ сазан: Әңгімелер.-Алматы; Жалын, 1988. Шүкіров З. Сыр бойы: Тарихи ұлы әңгіме.- Қызылорда; Тұмар, 2002. Шүкіров З. Жанқожа батыр: Тарихи роман.- Жұлдыз - 2002.-№ 3. 33 -81б. * * * Тебегенов Т. Менде де сол бір беймаза қазақ қаны бар...//Таң-Шолпан.-2008.-№1.-149-166б. Нұрпейісов Ә. Зейнолла дос //Айқын.-2012.-7қыркүйек.-6б.
«Парасат» орденімен (1994ж.) ҚазССР Жоғарғы Кеңес Президиумның Құрмет грамотысымен «Қазақстанның халық жазушысы» медалімен марапатталған. И.П. Щеголихиннің алғашқы «В одном институте» (1958) үлкен повесі «Советский Казахстан» журналында жарияланған. Өз повесінде ол өзінің үзаққа созылған студенттік кезеңі мен бұралаң жастық шағымен қоштасқан деуге болады,ал шындығынде повесть өміршендігімен ерекше. «Снега метельные» (1977)-бұл тың жерді игерумен адамдар туралы жазылған алғашқы көркем кітаптардың бірі.Тың жерді игеру енді ғана басталған шақтары ізі суымай жазылған шығарма. «Дефицит» (1991) романы- бұл сауда жұмысшылары туралы емес, бұл роман ұяттың, әдептіліктің, батылдықтың жетіспеушілігі туралы. Щеголихин өзі жетік білетін дүние туралы жазды. И. Щеголихинің «Должностные лица» романы(1998)-бұл кәділегі роман емес - бұл айлакерлік физиологиясының, ұрлау технологиясының романы деуге болады. Жанры бойынша «Должностные лица» (1993) романы Илья Штенплердің «Завод», «Универмаг»,«Таксопарк»сияқты,ал батыс жазушылардан- Артур Хейлидің «Азропорт», «Отель» және т.б. романдарына ұқсас. «Старая проза» романында (1990)мәдениет сферасының қирау кезеңі және әкімшілік сфераның даму процесі туралы жазылған. И.П. Щеголихиннің басқа да шығармалары жұртшылық назарын аударып келеді: «Слишком доброе сердце», «День Лазаря», «Год обезьяны», «Желтое колесо» және т.б. Ол Сәкен Сейфуллін, Мұхтар Әуэзов, Сәбит Мұқанов, Ғабиден Мұстафин, т.б. шығармаларын орыс тіліне аударған. Щеголихин И. //Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық:.-2004.-346б. Щеголихин И. //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы.-2005.- 562б. Щеголихин И. //Қазақстан Ұлттық энциклопедия.-8том.-Алматы,-2005.-465б. Ыдырысов Қабдікәрім (1928-1978) Қабдікәрім Ыдырысов белгілі қазақ ақыны, 1928 жылы 27 тамызда. Павлодар облысы, Краснокут ауданы, Октябрьдің 25-жылдығы атыңдағы совхозда дүниеге келді. 1962 жылы ҚазПИ-ді бітірді. 1948- 52 жылдары Павлодар облыстық атқару комитетінің нүсқаушысы, аға нұсқаушысы болып, жұмыс атқарды.1952-57жылдары «Қазақстан пионері» газетінің бөлім меңгерушісінің қызметін атқарды.1957-61жылдар арасында «Жазушы» баспасының аға редакторы, одансоң 1961-65 жылдары «Қазақәдебиеті» газетінің хатшысы болып, 1965 -1978 жылдары Жазушылар одағының хатшысы қызметін атқарцы. 1972 жылы Мемлекеттік кітап палатасының директоры болды, сол жерде 1975 жылға дейін жұмыс істеді. 1975-78 жылдары «Жалын» баспасын басқарды. 1978 жылдың 22 қараша күні қазақтың белгілі ақыны өмірден өтті. «Өмір гүлі» деп аталған алғашқы өлеңдер жинағы 1955 жылы шықты. Қабдікәрім Ыдырысов «Жасырынбақ» (1962), «Әр қашан күн сөнбесін» (1965), «Алға, балақай» (1980) сияқты кітаптары кішкентайларға арнап жазылған болатын. Оның «Ертіс толқындары» (1959), «Шуақты күндер» (1969), «Қолыңды бер, достым» (1973), «Армысың, Арабстан!» (1975), «Пути-дороги» (1977), «Я расту» (1976), «Доброе сердце» (1977) және т.б. ақындық жинақтары бар. Қабдікәрім Ыдырысовтың барлық туындылары патриотизм, батырлық пен батылдыққа, достық пен махаббатқа үйретеді. Қ. Ыдырысовтың көптеген өлеңдеріне ән жазылған. Қабдікәрім Ыдырысов М.Лукоеиннің «Свет над Волгой» өлеңдер жинағын «Тропка Олеся Гончара» романын, И.Куприяновтың «Звезда Вьетнама» және Ф.Г.Лорканың «Священные женщины» драммалары, А.С.Пушкинің, М.Ю.Лермонтовтың, Т.Г.Шевченконың бірқатар өлеңдерін қазақ тіліне аударған. ШЫҒАРМАЛАРЫ: Ыдырысов Қ. Әке жолы: Поэма.- Алматы: Казмемкөркемәдеббас, 1963. Ыдырысов Қ. Әрқашан күн сөнбесін.- Алматы: Жазушы, 1965. Ыдырысов Қ. Батыр ағай.- Алматы: Жазушы, 1971 Ыдырысов Қ. Ел жатса да, Ерекең жатпайды: Әзіл, сықақ әңгімелер.- Алматы: Жазушы,1970. Ыдырысов Қ. Ертіс толқыны: Өлеңдер.- Алматы: азмемкөркемәдеббас,
Ыдырысов Қ. Жасырынбақ.-Алматы: Казмемкөркемәдеббас, 1962. Ыдырысов Қ. Жолыққан жолдар.-Алматы: Жазушы, 1971. Ыдырысов Қ. Қайдасыңдар, достарым: Ән-өлеңдер.-Алматы: Өнер, 1986. Ыдырысов Қ. Қимас дәурен: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы, 1981. Ыдырысов Қ. Қиял көзі: Өлеңдер.-Алматы: Жазушы, 1977. Ыдырысов Қ. Ойнайық та ойлайық.- Алматы: Мектеп, 1973. Ыдырысов Қ. Ол кезде он үште едік.- Алматы: Казмемоқупедбас, 1965. Ыдырысов Қ. Өмір гүлдері.-Алматы: Жазушы, 1955. Ыдырысов Қ. Саяхатта. Балаларға арналған поэмалармен өлеңдер.- Алматы:Казмемкөркемәдеббас,1959. Ыдырысов Қ. Таңдамалы.- Алматы: Жазушы, 1978. Ыдырысов Қ. Тастар да сөйлейді.- Алматы, Жазушы, 1968. Ыдырысов Қ. Шуақты күндер:Өлендер.-Алматы: Жазушы,1969. *** Бекхожин Қ. Бұл күнде жырдың бесті жүйрігісің. // Әдебиет айдыны.- 2008.-7тамыз.-4-5б. Әлімбай М. Хас талант, қажырлы қайраткер Қабдыкәрім //Әдебиет айдыны.-2008.-10қазан.-4б.
* * *
Тұрғынбекұлы С.Бақыткерей баспалдақтары//Қазақ әдебиеті.-2010.-29қазан.-11б. Мәдібаева Қ. Өлен өзегіндей өмір //Ана тілі.-2010.- 9желтоқсан.-10б. Ысқақов Б. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық:.-2004.-351б. Ысқақов Б. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы.-2005.- 566б. Ысқақов Қалихан (1935) Ысқақов Қалихан 1935 жылы Шығыс Қазақстан облысы, Қатон- қарағай ауданы, Топқайың ауылында туылды. С.М. Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика бөлімін, Кинематография бойынша СССР Мемлекеттік Комитеті жанындағы сценаристердің Жоғарғы курстарын бітірді. Сегіз жыл ішінде республиканың әр түрлі мерзімді баспасөздерінде жұмыс істеген. Әдебиетке алпысыншы жылдардың басында келді. «Досым туралы», ((Менің ағаларым», «Бұқтырма сарыны», «Қоңыр күз еді» және «Тұйық» атты повесть жинақтарын шығарған. Кейбір повестері жеке кітаптары орыс, (Мәсекуде), татар, тәжік тілдерінде шыққан. «Қоңыр күз еді» - бұл оның ең бірінші жинағы, оған әңгімелер мен повестер енген. Олар көбінесе соғыс жылдарында өткен жастық шаққа арналған. Естеліктер қазіргі қазақ ауылының өмірі мен кезектесіп суреттеліп отырады. Оқырман шығармада Ұлы Отан соғысы жылдарында ержетіп, ауыртпалықты үлкендермен бірдей көтерген, сөйтіп тылда фашизмге қарсы жеңіс жолында күреске түскен қыздар мен жігіттердің өміріне куә болады. Қалихан Ысқақовтың соңғы шығармаларының бірі - бүл «Ах, этот хромой мир!» повесі, оның әр жолынан қазір өмір сүру қиыңдап барады, бірақ одан да қиынырақ болады. Күліңдер, адамдар, осы өмірдегі бар жақсылықты көріп, езулеріңнен күлкі кетпесін. Бүгін әзілсіз өмір сүруге болмайды,- дейді. Бұл шығарма «өтпелі кезеңде» дүниеге келген. Қ.Ысқақовтың сценариімен толық метражды көркемфильмдер түсірілген: « Жаз ортасындағы қар», «Мың шақырым жол» А.П.Чеховтың, И. Буниннің таңдамалы әңпмелерін А.Куприннің, Л. Толстойдың және т.б. повестерін қазақ тіліне аударды. Қ.Ысқақов жиырмадан аса пьеса жазған, Ә. Таразимен бірлесіп «Әжемді іздеймін», «Апа - апатай», «Жәке - жәкетай», «Өмірбаян» т.б. пьесалары республикалық театр сахналарында көрсетіліп жүр. Қ.Ысқақовтың драматургиядағы ең әйгілі шығармалары - «Таңғы жаңғырық». Бүл пьеса М. Әуезовтың «Қараш - қараш оқиғасы» желісімен жазылған. Қазақтың белғілі жазушысы Қалихан Ысқақовтың соңғы шығармаларының бірі - «Қыл көпір» пьесасы М. Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық театрының үлкен сахнасында қойылып жүр. Драма, қазіргі заманға лайық өзекті мәселелерді көтереді. Осынау қиын да қитұрқы замаңдағы жастары біразды алқымдаған жандардың тіршілігі, жанкешті күнкөріс қамы көрсетіледі. Ұрпақтар арасындағы қарым-қатынас қайшылығы. Әке мен бала байланысы, соншалықты жаныңа жақын дүниелер. Қариялардың өмір соққысына төтеп беруғе тырысқан тырбаныстарына қарап жүрегіңе қайғы ұялайды. Көмек қолын созар ешкім жоқ. Қандай қиналыс күйін кешее де, олар тіпті балаларына сыр шашып, шағымданбайды. «Бәрі де жақсы» деп еріксіз еріндері күбірлейді. Ал сана - сезімі шындықты айтқысы келеді. Дегенмен, бал - шаға әке-шешесінің жағдайын калайша сезінбейді, санасына неліктен жетпейді. Ұят атты сезім олардың санасында бар ма екен?! Қарт әке-шешелерін қатал өмір талқысына қалайша қалдырып кетті? Ондай сезімсіз, түйсіксіз, тасбауыр баланың бар болғанынан жоғы артық шығар дейсің. Осындай ауыр ойлар, әке мен бала тіршілігі сахна төрінде шынайы қойылған көрініс бойына жаныңды жейді. Қазақ әдебиетінің дамуына елеулі үлес қосқаны үшін 1937 жылы Қалихан ЬІсқақов Қазақстак Республикасының Мемлекеттік сыйлығымен марапатталды. * * * Ысқақов Қ.Таңдамалы: 2 томдық: 1.т.: Тұйық: Роман; Қоңыр күз еді: ІІовесть. 2.т.: Бұқтырма сарыны: Повесть.-1997. Ысқақов Қ. Ақсу - жер жаннаты: Роман.-Алматы: Жазушы, 1989. Ысқақов Қ. Бұқтұрма сарыны: Повестер.- Алматы, Жазушы, 1970. Ысқақов Қ. Жарық дүние: Пьесалар жинағы.-Алматы: Өнер,1983. Ысқақов Қ. Кейінгі үрпақ келешекке кепіл болама?.-Алматы: Білім, 2003. Ысқақов Қ. Күреңсе: Повестерэ әңгімелер, эссе, портреттер.-Алматы: Сөздік-Словарь, 2001. Ысқақов Қ. Қоңыр күз еді: Роман. Повестер.-Алматы, Жазушы,1983. Ысқақов Қ. Менің ағаларым: Повесть - новеллалар. Алматы., Жазушы, 2003.
* * * Ысқақов Қ // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық:.-2004.-349-350б. Ысқақов Қ. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы.-2005.- 565б. Юровская Ольга (1939) Ольга Федоровна Юровская 1939 жылы Семей қаласында дүниеге келген. 1961 жылы Семей қаласындағы Кружной атындағы Семей педагогикалық институтын бітірген. « Приыртышская правда», «Знание коммунизма» облыстық газеттерінде әдеби қызметкер болып, Шығыс Қазақстан облыстық радио және телевидение комитетінде редактор, «Қазақстан» баспасында корреспеңдент, «Вечерняя Алма - Ата» газетінде ғылыми бөлімінің меңгерушісі болып қызмет жасады. «Вся в этой же галактике» (1969), «Открытию ровно» деректі повесінің (1969)э «Лелька» (1971) повестерінің «Дана мне радость» (1977) лирикалық жинағының «Ходите чаще по земле» (1979), «Ливень» (1983), «Входи и здравствуй» (1987) атты әңгімелердің авторы. 80-ші жылдары ақын, жазушы О. Юровская Қазақстан Республикасынан жақын шетелге көшіп кетті. * * * Юровская О. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық: -2004.-355б.. Юровская О. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.- Алматы.-2005.- 357б. Ізтөлин Баймағамбет Каталог: sites -> default -> files files -> Жамбыл атындағы республикалық жасөспірімдер кітапханасы Қазақстан ақын – жазушылары ХХ ғасырда files -> Ермұхан Бекмахановқа Сыздайды жаным, мұздайды қаным, жан аға! files -> Қызылорда облысының жер – су атаулары қызылорда, 2013 жыл сыр елі қызылорда облысы files -> ОҚу курсының каталогы 050117 қазақ тілі мен әдебиеті files -> Өмірбаяндық деректеме files -> Жиырма үш жыл бір ғұмыр files -> Пәнінің мұғалімі Ищанова Эльмира Абайқызы Қазақ әдебиеті ( 6 «б» сынып ) Сабақтың тақырыбы files -> М. П. Ешимов ф.ғ. к., доцент, Р. С. Нұртілеуова аға оқытушы жүктеу/скачать 4,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|