Жамбыл атындағы Мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы Қазақстан ақын – жазушылары ХХ ғасырда
жүктеу/скачать 4,82 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ізтілеуов Турмағамбет (1882-1939)
- ШЫҒАРМАЛАРЫ
(І899 -1921) Ізтөлин Баймағамбет Солтүстік Қазақстан облысы, Преснов ауданында дүниеге келген. 14 жасында жәдидтер мектебіне түседі. Бүл жерде оқудың жаңа жүйесі қолданылған. 1916 жылы Баймағамбет тыл жұмыстарына ауысты, бірақ ол жерден кәмелетке толмағандықтан босатылады да Пресно-горьковская станицасындағы орыс мектебіне түседі. Бір жыл оқып, ол Троицк қаласындағы «Уәзифа» медресесіне түседі. Осы жерде Б.Ізтөлин жасырын большевиктермен танысып, революциялық үңдеулерді таратады. Троицк қаласынан Баймағамбет өз атамекені Петропавлск қаласына оралады да, 1919 жылы Колчаковшылдарды қуғаннан кейін Коммунистік партия қатарына кіреді, уездің ревкомында жүмыс істейді, ревком оны уездік халық ағарту бөліміне жұмысқа жібереді, ол бар күші мен білімін халықтың білім алуына жұмсады. 1920 жылы Калчаковшылдардың қалдықтары бүлік шығарады, соған қарсы күресіп, жас ақын мерт болады. Өлең жазуды Баймағамбет Ізтөлин медреседе оқып жүргенде үйренген. Ол «Өмір» (1916), «Ана торпақ» (1916), «Жәкі мен құла ат» (1915), «Айым мен Күнім» сияқты туындылардың авторы. 1917 мен 1920 жылдар арасында жазылған туындыларын Б. Ізтөлин қала мен ауылдағы таптық күрестерге арнаған. «Күн мен түн» өлеңінде ол түннің бейнесінде халықтың қиын қараңғы өмірін, ал күн шығуымен жаңа өмірдің жақсылығын жеткізеді. Ақынның көптеген өлеңдері жарыкқа шықпады. Ақгвардияшыл бандылар Б. Ізтөлинді өлтіріп, оның қолжазбаларын өртеп жіберген.. Қазақтың әйгілі жазушысы Сәбит Мұқанов өзінің «Өмір мектебі» трилогиясында Б. Ізтөлиннің бейнесін жарқын бейнелеген.
Ізтөлиннің. Б. Таң сәулесі: Өлеңдер.-Алматы: Жазушы, 1981, Ізтөлиннің. Б. Назым: Шығармалары.- 2 бас.- Алматы: Жазушы, 1982. Ізтөлиннің Б. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық: -2004.-353б.. Ізтөлиннің Б. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.- Алматы.-2005.- 568б. Ізтілеуов Турмағамбет (1882-1939) Тұрмағамбет Ізтілеуов 1882 жылы 9 шілдеде, қазіргі Қызылорда облысының Қармақшы ауданында дүниеге келген. Ол Буқарадағы «Көкелташ» медресесінде (1896 - 1905) оқып жүргеңде өлең жазуды үйрене бастайды. Медресені бітіріп, молда дипломын алған соң, Т. Ізтілеуов өз ауылына оралып, мешітті ұстайтын имам болады. 20 жыл бойы Т. Ізтілеуов халық ағарту ісін жүргізді, оның аты Шымкент, Қызыл - Орда, Ақтөбе облыстары және Қарақалпақстанда кең тараған. Т. Ізтілеуов Ұлы Қазан Социалистік революциясына дейін өмір сүріп, әмірінің соңғы жылдарында Жамбылмен, ұлы жазушы-ақындар-С.Сейфуллпн, Б. Майлин, I. Жансүгіров, С. Мүқанов, М. Әуезовпен кездесуге мүмкіндік алған. 1934 жылы Қазақстан Жазушылар Одағының шақыруымен Алматыға көшеді. Ол 1939 жылы қайтыс болды. Т.Ізтілеуовтың қазақ әдебиетіндегі алған орны оның шығыс мәдениетінің ардақтаушысы болғаны арқылы анықталады. Араб және Шағатай тілдерінің білгірі бола отырып, А. Фердоусідің «Шахнама» зпопеясын казақ тіліне аударған, шығыс әдебиетінің сюжеті мен мотивіне сүйене отырып, ол «Дахканин Марди», «Сұлу Рава». «Ақылды ақсақал», «Тұтқындағы қыз» поэмаларын жазды. Үлкен поэма, дастандардың ішінен нағыз көркем жазылган поэма- ол «Дехканин Марди» поэмасы. Поэманың басты идеясы-еңбекті, гуманизмді достықты, махаббатты паш ету - шығыс әдебиетінің басты тақырыптары. Одан басқа Т. Ізтілеуов халықта кептеген өнегелік мысалдар авторы ретінде танымал болды, қазақ халқы өмірінен сатирикалық әңдер жазып, көптеген айтыстарға қатысқан ақын - импровизатор. Осылайша Т. Ізтілеуовтың бір өзінің бойында шығыс әдебиетінің тәжірибесін жикақтаған ақын – төкпе, қазақ халқының жыр дәстүрінің тандау үдістерінен тәрбие алған ақын – термеші жинақталды. Халықпен тығыз байланыста болған Т. Ізтілеуовтың ақындық шығармашылығы үш тіршілік көзінен нәр алған: Шығыс әдебиеті, қазақ халық поэзиясы және Абай Құнанбаевтың шығармашылығы. Оның «Жыл келді», «Көңіліме гүлі егілді махабаттың» және т. б. сияқты өлеңдерінде Абайдың лирикасының сарынымен ұқсастығын оңай байқауға болады. Алайда, Абайдың тәрбиелі шәкірті бола отырып, дарынды ақын өзінің ұлы ұстазына жай ұқсастықтан аулақ бола алды. Ұлтжанды Ақын - патша және байларға қарсы қазақтардың 1916жылғы қарулы көтерілісі туралы көлемді өлендер жиынтығын жазған, ол Қазан соцалистік революциясынан кейін оның шығармашылығына жаңа тақырып енді-Совет өкіметін. жаңа өмірді паш паш ету. 1936 - 1937 жж. Т. Ізтілеуов шығарамшылығының тың көтерілу кезеңі болды, ол жоғары көркемдік өлеңдерін тудырды. Осы жылдары оның әйгілі өлең- толғаулары «Мақта», «Құмыра», «Алып» және т. б. жарияланған. Шығыстың классикалық поэзия үлгсінде тәрбиеленіен жазба ақын Т. Ізтілеуов, Абайдың өзіне деген әсерін сезген социалистік дәуірдің ақын - жыршысы дәрежесіне дейін өскен. Оның өмір жолы қиын да бұралаң болған. Оның өмірінде сәттіліктер аз болды, оның жырларының барлығын да бірдей қабылдап алмасақ та, оның аты қазақ әдебиетінің тарихында құрметті орын алады. Т. Ізтілеуовтың жеке өлеңдері орыс тіліне аударылып жарияланып, әр түрлі жинақгар басылды. ШЫҒАРМАЛАРЫ: Ізтілеуовтың. Т. Тандамалы шығармалар.- Алматы: жазушы, 1972.-2636. Ізтілеуовтың. Т. Назым. Шығармалары.-2 бас.-Алматы. Жазушы, 1982.-3196. ***
Әбдезұлы Қ. Тұрмағамбет Ізтілеуұлы және дастандық дәстүр //Қазақ әдебиеті.-2009.-2қазан.-6б. Ізтілеуов Т. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық: -2004.-353б.. Ізтілеуов Т. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.- Алматы.-2005.- 568б. Мазмұны: Құрастырушыдан....................................................................................................2 Омаров С..................................................................................................................3 Оңғарсынова Ф........................................................................................................5 Оразалин К............................................................................................................. 11 Оразбаев Иранбек (Иранғайып)..........................................................................12 Орманов Ғ................................................................................................................15 Оспанов Сейфолла.................................................................................................19 Оспанов Серікбай..................................................................................................22 Оськин Д..................................................................................................................25 Өмірбеков Ж.......................................................................................................... 26 Өтетілеуов Е................................................................................................ 29 Пфеффер Н................................................................................................. 33 Раевский Н...................................................................................................35 Райымбеков Ә............................................................................................ 36 Райымқұлов Р..............................................................................................38 Рахимов Х................................................................................................... 40 Рәшев М...................................................................................................... 42 Саин Ж......................................................................................................... 44 Салғарин Қ................................................................................................. 46 Салықов К................................................................................................. 49 Самойленко А........................................................................................... 52 Санбаев С.................................................................................................... 53 Сарай Ә....................................................................................................... 54 Сарғасқаев С.............................................................................................. 55 Сариев Ш....................................................................................................57 Сатаев А......................................................................................................60 Сәмәди З.....................................................................................................62 Сәрсекеев Қоғабай................................................................................. 63 Сәрсенбаев Ә.............................................................................................65 Сәтібеқов Ж.............................................................................................. 67 Сейітов С................................................................................................... 68 Сералин М..................................................................................................71 Сапарбаев И...............................................................................................73 Сәрсекеев Медеу...................................................................................... 75 Саукетаев Т................................................................................................78 Сейдімбеков А...........................................................................................80 Сейфуллин С.............................................................................................85 Сералин Н.................................................................................................. 91 Сергеев А.................................................................................................. 95 Симашко М............................................................................................. .96 Скалковский Л....................................................................................... 98 Сқақбаев М............................................................................................... 99 Сланов Ғ.............................................................................................. 101 Смақов Ж............................................................................................... 102 Сматаев С............................................................................................... 105 Смаханұлы Ш.........................................................................................109 Снегин Д................................................................................................ .112 СоқпақбаевБ......................................................................................... 115 Сүлейменов Асқар..................................................................................118 Сүлейменов Олжас.................................................................................121 Сүндетов М..............................................................................................124 Табылдиев Ә............................................................................................127 Тамарина Руфь (Морозова)................................................................... 129 Тарази Ә (Әшімов)..................................................................................130 Тәжібаев Әбділда.....................................................................................132 Тәжібаев Бәкір.........................................................................................136 Тиесов М..................................................................................................137 Түменбаев Ж............................................................................................138 Тілегенов Б...............................................................................................141 Тобағабылов Т.........................................................................................147 Тоғысбаев Б..............................................................................................149 Тоқаев К....................................................................................................151 Тоқмағамбетов А.....................................................................................152 Тоқтаров Р............................................................................................... 154 Толмачев Г...............................................................................................156 Торайғыров С...........................................................................................157 Түменбай Қ...............................................................................................160 Тұрғынбеков С.........................................................................................163 Тұрлыбайұлы Ж.......................................................................................165 Тұрсынқұлов Қ.........................................................................................166 Тышқанбаев Б..........................................................................................168 Хакімжанова М........................................................................................170 Хангелдин А.............................................................................................173 Черноголовина Г......................................................................................175 Чирва Ф.....................................................................................................177 Шаймерденов С.......................................................................................178 Шалқаров К..............................................................................................181 Шаңғытаев Қ........................................................................................... 183 Шаханов Мұхтар.....................................................................................185 Шаханов Берік.........................................................................................189 Шашкин З.................................................................................................190 Шәкенов Н................................................................................................193 Шәріпов Ә................................................................................................195 Шипин О..................................................................................................197 Шойбеков Ү.............................................................................................199 Шухов И..................................................................................................200 Шүкіров З............................................................................................... 201 Щеголихин И..........................................................................................203 Ыдырысов Қ............................................................................................204 Ысқақов Бақтыкерей........................................................................... 205 Ысқақов Қалихан...................................................................................207 Юровская О.............................................................................................208 Ізтөлин Б..................................................................................................209 Ізтілеуов Т................................................................................................210 Шығаруға жауапкер: Мұқажанова Г.К.- ақпараттық – библиографиялық бөлімнің кеңесшісі Редактор: Сапақова Г.С.- Жамбыл атындағы мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасының директоры Жамбыл атындағы МЖК- ның ғылыми- әдістемелік кеңесінің шешімімен 10.04.2013 ж. қабылданған жүктеу/скачать 4,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|