Жас ерекшелігі психологиясы
жүктеу/скачать 1,26 Mb.
|
Жас ерекшелігі психологиясы
| Мақсаты:Мектепке дейінгі жастың өзіндік ерекшелігін және осы жаста болатын даму заңдылықтарын таныстырып, баланың өміріндегі ойын әрекетінің маңызын түсіндіру.
Мектепке дейінгі жас кезінде балалардың денесі мен ақыл-ой өрісі төменгі жастарға қарағанда біршама өсіп қалады. Бала күн сайын емес, сағат сайын өседі дегендей жылына 8-10см өседі. Ал салмағы 2,2-2,5 кг артып отырады. Осы жаста барлық сүйектің әрбіреуі пішіні жағынан, өлшемі жағынан, ішкі құрылымы жағынан өзгеріп отырады.Бұл кезеңде баланың дене тұлғасы жақсы іріленгенімен аяғы мен қолының ұзындығы жаңа-жаңа сүйектене бастайды. Осы уақытта баланың жүрек, тынысалу, қанайналым жүйелері жақсы қызмет атқарады.Ағзаның қоршаған ортамен әсерлесуінде маңызды рольді орталық жүйке жүйесі алады. Жүйке жүйесінің әртүрлі бөлімдері интенсивті түрде дамып, ол баланың психикалық әрекеттері мен мінез-құлқынан көріне бастайды. 3 жаста бала үлкен дағдарысты басынан өткереді. Ол жанұяның көзайымы, тірегі өзі емес екендегін түсінеді.Осы уақытқа дейін ал өзін солай сезініп келіп,енді онсыз ата-анасының өмір сүре алатынын сезіп қыңырлығын,қырсықтығын,агрессиясын көрсете бастайды.Осы уақытта ол қарым-қатынастың бір амалы ретінде сөзді,сөйлеуді белсендендіреді.Ол өзінің басынан кешкендерін айтып беріп, өз әсерлерімен бөлісе алады;ол адамдарды есімдерімен атап,көзіне тіке қарап,олармен қалыпты ,лояльды қатынас орнатуды үйренеді;ол өзіне қөңіл бөлген адамға алғысын айтып,жеткізе алады.Осы шақта балада бірнеше қиыншылықтар пайда болады.Солардың бірі,інісі және қарындасы пайда болғанан, балада жалғыз еместік сезім туындайды. Бұл жас кезең интенсивті, сенсорлы даму кезеңі болып табылады.Заттарды қабылдаудың ждәне олармен әрекет етудің нәтежиесінде бала оның түсін, пішінін, көлемін, салмағын, температурасын бағалауды үйренеді. Шамамен 4-5 жаста бала заттардың түстері мен пішінін айырып, эталон түрлерін салыстыра алатын халге жетеді. Доджер Браун көптеген тілдік жұмыстың авторы болып табылады. Браун және оның әріптестері көптеген топтағы балаларды зерттеп, оның ішінен 3 тілді жазды. Адам Ева және Сара Орташа ұзын түсінігін айтуын қолдайды. Броун нақты 5 тіл стадиясына бөлді. Сол 3 баланың зерттеуге қатысқан жинақылықтары бәрімен бірдей болды, тағыда сол сияқты балалармен бірдей болды. Кейбір балалардың білуі және ережелері бәрінен бұрын қалыптасты.Әрбір стадияда мінездемелері көптеген балалардың тілдік қателіктері анықталды. 1-ші стадия: осы 1-ші стадияға екі сөзді ұсыныс мінездеме керек. Бұл осы нақты кезең,алғашқы рет телеграфтық тіл пайда болды. Броун, осы құрылымның артында бала өзі сөздің орнына ұсыныс анықталынды. Mines олар тіршілік етуге тырысады, жоғалу және оралу осы қажеттілік әсер етеді. 2-ші стадия:Бұл стадияға тілдің қалыптасуына ең үлкен түсініктерді мінезді қолданылады. Мұнда бала сөзді өзгереді, бірақ ол сөз оларға таныс болады. Олар өткен уақыттың етістіктер, формалар қолдарынан келеді. Мыс; ойнаймын-ойнадым, көпше түрінде зат есімдер ереже бойынша өзгеріп тұрады. Кішкентай балалардың балалық шағында қызықты ой қалыптасады, жоғарғы регулярлық-генеризация қиын ереже сөзден өзгеруі пайда болады. Бұрында балалар осы бұрыс етістікті қолданады. 3-ші стадия: Осы 3-ші стадияда балалар өзгермелі түрде жай сөйлемдерді үйренеді. Олар басымды және басымсыз сөйлемдерді және барлық сұрақтарды қойып және сол себептен жай сөздерді қолданылады. Басымды сөйлемдер жазып балалар басымды сөйлемдер айтады. 4-5 стадияда: Бұл стадияда балалар өздерін қиын түрде үйренеді. Балалар синпоксиетті жақсы біледі. 4-5 жасында және оны әрі қарай қолданады. Мектепке дейінгі балалар 2-3 сөзден күндердің күнінде жаттай бастайды. Мысалы: осы «әне» басқа сөздер қатынастық обьект арқылы «төмен» деген сөздер қалыптасады. Олар кей кезде өздерінің ойларын айтқысы келеді, бірақ ол өзінің керек сөзін есіне түсіре алмайды. Кейде балалар сөздерді ойдан шығарады. Мысалы: мама мынаны жазып берші сол сияқты 3 жастағы балалар кей кезде қиындықтарды сезінудің біраз өз ойларын әрі қарай айта алады. 4-5 жастағы балалардың көбі етістік ережелерін қолданады, бірақ кейде олардың онша қателіктерін түсінеді. Әртүрлі мәдениетте балалардың өздерінің тілдер және көптеген әдістемелері қалыптасқан, ата-аналар балаларға көмектеседі. Зерттеу бойынша маерикандық балаларды бақылап үлкендер балаларды қарау үшін көптеген сұрақтар қалыптасады. Мысалы.: олар көптеген болып жатырған нәрселерді түсіне ме? Деген соларды сөйлеу үшін ойындық процесті айқындайды. Ата-аналар анда-санда баланың сырт келбеті, сөйлеуі болып образда қалыптасады. Күндегі үлкендермен қарым –қатынасы арқылы және ақпарат алмасу арқылы олар көп нәрсені түсінгісі келеді. Ата-ананың тілі бала тіліне көп мағына бермейді. Жекелік және сөздік балаларда қалыптасуы ортаға байланысты. мысалы: егіздердің сөздік тілі жай темппен қалыптасады. Ата-аналар балалармен сөйлескенде, олар өз балаларына көп нәрсе береді, ортада өздерін мысалдарын айтуға тырысады. Зерттеу бойынша көптеген әдебиеттік кітаптармен көптеген суреттер арқылы балалардың сөйлеуі жеңілдікті түсінеді. Баланың ерекше тиімділігі әдебиет болып табылады. Ата-аналар балаларына оның сұрақтар қойып, балалар өздері ертегілерді ойдан шығарады. Осы образ арқылы балалар өздерінің сол жауаптарын және сұратарын қояды. Тіл және жыныс: Тіл маңызды құбылыс болып табылады. Бала өздерін түсінгенін және адамдармен қарым –қатынаста болады. Ал жыныс-маңызды кішкентай балалардың котегориялық индентификациясы болыа табылады. Ата-ананың санасында балаларды қызын не баласын қалай өздерін ұстау керек екендігін және мәдениетке үйрету болып табылады. Баланың тілінің қалыптасуы жыныстық-тиімділікке үйрету болып табылады. Бөпелер сөз айтады. Олар сөздерді үлкендермен және басқа адамдармен және де өздерімен өздері сөйлейді Олардың сөйлеулері қарапайым болады. Ең бастысы басқа адамдарға көңіл бөлуі керек. Бала жаңа бастаған өнерді меңгереді. Күн өткен сайын бұл қызығушылықтарын тиімді сөзбен ауыстыруы мүмкін. Содан кейін бала еске алады. Адамдар арасында басы мен ортасы және соңы болады деп. Бала әңгіме тыңдап отырса, біз мынаны байқаймыз олардың талқыған айырмашылығы бар. Кішкентай балалармен әңгімелесуі коллективтік монологтармен сөйлеседі. Әңгімелескен кезде олар кезекпен айтуы керек екенін бірақ әртүрлі әңгімеде айтуға болады және өздерінің арасындағы тақырып бойынша айтуға да болады. Кейін бұл тақырыпты айту кезінде олар өздерінің сөздерін біледі. Басқа адамдар мені тыңдап және түсініп жатырма деп қарайды. Балалар үзіліс жасайды, бірнеше рет қайталайды өзін дұрыстайды. Мектеп жасындағы балалар кейде қиындықты сезінеді. Соны тыңдап отырған адамдарға еліктейді және 1-2 класста өздерін түсінеді. Балалар өздерінің сөйлегенін басқарып отыру керек, тыңдап отырғандардың арасында қателеспеу және ұялмау керек екенін ескеріп отырады. Осы кезде басқарып отырған сөздері сыпайылық көрсетуі мүмкін. (Өтінемін және рахмет) назар аудару керек, дұрыс форманы айтуы керек және дұрыс айтқан сөздері тақырып бойынша әңгімеге сәйкес келуі керек. Бір уақытта балалар програмасыз аспектілік сөз және оны социологиялық функция қалыптасады. Олар біледі –сөз, социологиялық статус адам, роль бағалау болып табылады. Бала түсіне бастайды, сөздерін жазып айтуы синтаксис форма, арқылы әңгімелесіп жатқан адамдарға еліктейді. Балаларға бірнеше уақыт керек, ескерту керек. Олар жылдам талдау арқылы қандай жағдайда адамдар қалыптасып, қандай сөздік идеалды өзгерістер қалыптасады. Крос-мәдениеттік зерттеу көрсеткендей, қандай халық болмасын өздерінің мінез-құлық сөз және ата-аналар балаларына мәдениеттік бағалау береді. мысалы: көптеген зерттеулер балаларды тәрбиелеуді Германия мен Америкада қалыптасқан. Неміс ата-аналары өте қатал балалармен сөйлеседі. Және американдық ата-аналар балалардың қалауын істейді. Тағы зерттеу айырмашылығы Джудт Донн және Джей Броун ағылшын қаласынан Кембридж ата-аналар тәрбиесі қатысады. Балаларға талдау жасады. Және сөздік ережелерді көрсетті. 3.Мектепке дейінгі жас баланың физикалық, когнитивті психоәлеуметтік бағытта дамуы ойын барысында туындайды. Ойын-бұл тек балаларға арналған әлемді тану және өз ақылын кеңейту болып табылады. Ойын баланың көптеген қажеттіліктерін қанағаттандырады. Қоршаған ортаны зерттеуге, көңіл көтеруге қызығушылығы. Баланың дамуымен байланысты мұны «балалар жұмысы» деп атайды. Ол баланың интелектуалды ақылымен сенсорлық және физикалық қабілеттерінің жоғарлауына әкеледі. Ойын ол басқа түрлерінен ерекшелінеді. Ол өзінің табиғат күшіне байланысты мақсатты көздеуші өзін-өзі марапаттауға бағытталады. Кэтрин Гарви ойынға мынадай мінездеме берді. Бұл тек қанағаттанушылық үшін қолданылатын тәртіп түрі. Ойын ол қандай да, бір мақсатты көздемейді. Басқаша айтқанда ойыен ұсынумен дамуға бағытталған іс-әрекет болып табылады. Балалар өскен сайын ойын өзгеріп отырады. Кішкентай мектепке дейінгі балалар басқа балалармен ойнап, ойыншықтарын ауыстырады, айналада болып жатырғанды талдайды. Осындай интеракция уақыттарында олар алдарына мақсат қойып, өз ережелерін ұстанбайды. Кішкене үлкен балалар бірге ойнап, іс-әрекет барысында бір-біріне көмектеседі. Мектепке дейінгілерге әртүрлі материалдардан бірдеме құрастырып, рольдерде ойнаған ұнайды. Балалардың типтік ойын түрлеріне төмендегідей тоқталайық. жүктеу/скачать 1,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|