Жазудың қызметтері Маха Жазу
(Ойбуу мынау болмайд, басқа әріп ойлап табу керек дегендей жасағанғо)
жүктеу/скачать 1,02 Mb.
|
Латын сессия
- Бұл бет үшін навигация:
- Сонда А.Байтұрсынұлының әліпби құрамы: Дауысты дыбыстар: а (>), о О), \ (із), ы (^), е («)
| (Ойбуу мынау болмайд, басқа әріп ойлап табу керек дегендей жасағанғо)
Төте жазудың (А.Байтұрсынұлының әліпбиі) әліпби құрамы және графикалық ерекшеліктері Дариға А.Байтұрсынұлы әліпбиі, яғни төте жазу 1912 жылдардан бастап қолданысқа енгені белгілі. Төте жазудыңең басты ерекшелігі мыналар еді: - қазақ тіліне сәйкес келмейтін басы артық әріптерді әліпби құрамынан алып тастады; - араб жазу заңдылығына тән диакритикалық белгілер қолданылмады; -дауыстылар жүйесі қазақ тілінің үндестік заңына сәйкес таңбаланды. А.Байтұрсынұлы әліпбиінде 24 әріп, 1 дәйекше белгісі болды. Дәйекше қойылмаған сөз жуан, дәйекше қойылған сөз жіңішке болып оқылатын. Яғни үш ақ дауыстысы бар араб әліпбиін, қазақ тілінің үндестік заңына сүйене отырып, еш қиындықсыз қазақ жазуына ыңғайлады. Ұзақ ғасырлар бойы қолданыста болған араб жазу жүйесі негізінен үш түрлі сатыда қызмет етті: қадим, жәдид, төте жазу. Осылардың ішінде төте жазу, яғни А.Байтұрсынұлының әліпбиі ана тілінде сауат ашудың ең тиімді құралы болды. XX г. басында қазақ тіл дыбыстарының инвентарін анықтау киындығы А.Байтұрсынұлының фонема-эріп теориясы арқылы шешімін тақпаны ақиқат. Өзге графиканың (араб графикасы) әліпбиін (араб әліпбиін) оз тілінің дыбыстарына арнау керісін- ше эрекеттің, төл дыбыстарды өзге тіл әліпбиінің құрсауына байлап беру каупін төндіретін еді. Бірак А.Байтұрсынұлы араб эліпбиі қазақ тілі үшін шыгарылган жок, араб тіліне арналған эліппе сондықтан араб графикасына негізделген эліпби қазақ тілі фонемаларын ғана беруі керек деп топшылады. Кейбір оқымыстылардың <о>, <а>, <ұ> фонемаларын жарты дауысты, ал <ы> фонемасын мүлде жоқ деген козқарастарына пайымды қарсылыгын білдірді. Сонда А.Байтұрсынұлының әліпби құрамы: Дауысты дыбыстар: а (>), о О), \ (із), ы (^), е («) Дауыссыз дыбыстар: б (^), п (у), т (^), ж (£), ш (£), д («*), р О), з О), с (а-), ғ (£), қ (сі), к (^), г (^), ң (^), л (<3), м <>), н (й) «А.Байтүрсынұлы үсынган эліпбидегі эрігітердің 18-і араб таңбалары, 3-еуі парсы таңбасы (у, екеуі түркі таңбасы 191^ (ңе), ^ (ве), 1-і өзгертілген эріп (ү У)» болды. Ал эліпби қатарынан шығарылғаны мына таңбалар: сД ‘Ч X ^ О», о* Д с» С«А.Байтұрсынүлы дауыстылардан қадим жазуынан қолданылып келе жатқан 4 эріпті калдырып, ү дыбысы үшін уау 0) таңбасына өзгеріс енгізген: жүктеу/скачать 1,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|