Жеткіншек жастағы балалардың ҚҰндылық бағдарларын қалыптастыру жолдары мұқият Айжан
жүктеу/скачать 31,72 Kb.
|
Мұқият Айжан МПК-011 (11)
| Зерттеу әдістері
Құндылық - субъективті бейне немесе көрініс ретінде қабылданатын адам идеясының мәдени-тарихи нормаларының көрінісі болып табылады. Сөйлеген сөзінде жеке және әлеуметтік бағыт-бағдары, бұл белгілі бір өмір салтын анықтайтын лайықты мінез-құлық түрімен байланысты. Мінез-құлық стандарты ретінде әрекет ететін құндылық, ол К.А.Абульханова-Славская, П.С.Гуревич, Г.Г.Дилигенский, О.Г.Дробницкий және т.б. ғалымдардың еңбектерінде зерттелген [3; 33]. Құндылық - мінез-құлықты әлеуметтік реттеу тетіктерінің негізі ретінде және қоғамның әлеуметтік-психологиялық ахуалы А.Г.Асмолов, В.Г.Асеев, М.И.Бобневой, Д.А.Леонтьев еңбектерінде қарастырылған [4; 21]. Сондай-ақ, құндылық бағдарлары адамның әлеуметтік мінез-құлқын реттеуде, оның ішінде жеке тұлғаның диспозициясында, оның көзқарастарында, мотивтерінде, қызығушылықтарында және тіпті өмірдің мәнінде де маңызды рөл атқарады. Құндылық бағдарлары, әдетте, адамның іс-әрекетінің мақсаттары мен құралдарына бағытталуы ретінде анықталады және осылайша оның әлемге қатынасын білдіреді, яғни дүниетанымның элементі болып табылады. Олардың тұтас психологиялық құрылым ретінде қалыптасуы жеткіншек жастағы кезеңде басталады. Бұл жерде жеткіншектердің құндылық бағдарлары, кейбір зерттеушілердің пікірінше, олардың қалыптасуының негізгі шарты - рефлексияның, саналы өмірлік тәжірибенің және ерікті мінез-құлықтың жеткілікті жоғары деңгейінің болуы [5; 126]. Рефлексия - құндылықтарды сыни тұрғыдан қайта бағалау, өмірдің мәні туралы сұрақ, психологиялық тұрғыдан, әдетте, қандай да бір үзіліспен, іс-әрекеттегі немесе адамдармен қарым-қатынасымен байланысты. Құндылық бағдарлары іс-әрекетке айтарлықтай әсер етеді, орталық жеке құрылымдардың бірі бола отырып, адамның әлеуметтік шындыққа саналы көзқарасын білдіреді және осы сапада оның мінез-құлқының кең мотивациясын анықтайды. Сондықтан құндылық бағдарлар жетілген тұлғаның маңызды психикалық сипаттамасы болып табылады. Тұлғаның құндылық бағдарларының құрылымында әдетте үш интегративті компонент бөлінеді: танымдық, эмоционалды және мінез-құлық. Олардың әрқайсысы құндылық бағдарларының ерекшеліктерін қалыптастыруға қатысады және сонымен бірге мазмұны жағынан да, көріну дәрежесі бойынша да тәуелсіз мәнге ие бола алады. Сонымен қатар, жеке тұлғаның санасында көрінетін әлеуметтік құбылыстардың негізінде жеке тұлғаның құндылық бағдарлары қалыптасады, мазмұны жағынан өте күрделі және әртүрлі, ал біздің қабылдауымыз таңдамалы және ең алдымен, біз үшін көрінетін объектінің сипаттамалық және маңызды құнды қасиеттерін түсінуге тырысады. Сондықтан құндылық бағдарларының қалыптасуының психологиялық ерекшеліктерін зерттеуді жүйелі құндылық көзқарасы тұрғысынан жүргізген жөн, бұл психологиялық білім адамның қоршаған шындық құбылыстарын олардың құндылығы тұрғысынан игеруінің нәтижесі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Құндылық - қоғам үшін әлеуметтік-тарихи маңызы бар және шындықтың белгілі бір құбылыстарының жеке тұлғалар үшін мағынасы сипатталатын ғылымның кең ауқымында қабылданған ұғым. Тұлға құрылымында құндылық бағдарларының қалыптасуы кезең-кезеңмен жүреді және бірнеше компоненттерді қамтиды [6; 115]. Дүниетаным - бұл объективті әлемге және ондағы адамның орнына, адамның айналасындағы шындыққа және өзіне деген қарым-қатынасына, сондай-ақ осы көзқарастарға байланысты адамдардың негізгі өмірлік ұстанымдары, олардың сенімдері, мұраттары, білім мен іс-әрекет принциптері, құндылық бағдарлары туралы көзқарастар жүйесі. Дүниетаным - бұл бүкіл әлемге көзқарас, болмыстың жалпы принциптері мен негіздері туралы идеялар жүйесі, адамның өмірлік философиясы, барлық білімнің қосындысы мен нәтижесі. Дүниетаным - бұл білімнің логикалық жүйесі ғана емес, адамның әлемге деген көзқарасын, оның негізгі құндылық бағдарларын білдіретін сенім жүйесі. Жеткіншектердің дүниетанымын іздеудің өзіндік бағыты - өмірдің мәні. Ол өзінің өмірінің мәні мен бүкіл адамзаттың даму болашағын бірден жарықтандыратын жүйені іздейді. Психологтар өмірдің мағынасы тек ересек адамдарға ғана тән деп санайды. 14-18 жасында бұл қажеттілік жеткіншек жастағы балаларда да пайда бола бастайды, бұл олардың жетілуінің дәлелі болып табылады. Бірақ әлеуметтік бағдарларда көрсетілген бұл қажеттіліктің бағыты балалардың жеке құндылықтары мен олардың ұстанымдары туралы ойлануға мәжбүр етеді. Жеткіншек жастағы балалардың құндылық бағдарларын қалыптастыру мәселесіне келсек, сапалы өзгерістер жағдайында біздің қоғамда тәрбие мен халықтық білім беру жүйесіндегі түбегейлі өзгерістер мәселесі туындайды. Осыған байланысты жеткіншек жастағы балалармен тәрбие жұмысының сапасын жақсарту мәселесі ерекше назар аударуға тұрарлық, оның өзегі олардың жеке дүниетанымын дамыту болып табылады. Дүниетаным объективті әлемге және ондағы адамның орнына, адамның айналасындағы шындыққа және өзіне деген көзқарасына, сондай-ақ адамдардың негізгі өмірлік ұстанымдарына, олардың сенімдеріне, идеалдарына, білім мен іс-әрекет принциптеріне, құндылық бағдарларына көзқарастар жүйесі деп түсіндіріледі. Жалпы дүниетанымның негізгі компоненттеріне құндылық бағдарлар жатады. Сонымен қатар, құндылық бағдарлар адамның санасында стратегиялық өмірлік мақсаттар мен жалпы дүниетанымдық бағдарлар ретінде танылған құндылықтардың көрінісі деп түсіндіріледі [7; 18]. Қазіргі таңда, өзіндік құндылықтар жүйесі мен оларды нақты қызмет түрлерінде жүзеге асыру принциптерін дамыту мәселесі өзекті проблемаға айналды. Өздеріңіз білетіндей, жеткіншек жас - бұл мінездің және тұтастай тұлғаның қалыптасуына әсер ететін құндылық бағдарлары жүйесінің қарқынды қалыптасу кезеңі. Отандық және шетелдік психологияда әлеуметтік, аймақтық, ұлттық, жас және басқа да бірқатар белгілермен сараланған балалардың әртүрлі топтарының құндылық бағдарлары құрылымының ерекшеліктері жеткілікті түрде дамыған. Байланыс топтарының сипаттамаларына және жеке ерекшеліктеріне байланысты жеткіншек кезіндегі құндылық бағдарларының құрылымы мен динамикасын психологиялық зерттеу қызығушылық тудырады [8; 343]. Жеткіншек жастағы балалардың құндылық бағдарларын қалыптастыру мәселелерін шетелдік ғалымдар М.Вебер, Э.Дюркгейм, Ф.Знанецкий, Т.Парсонс, М.Рокич және басқалардың еңбектерінде құндылықтар мен құндылық бағдарларының, тұлғаның және әртүрлі топтардың мәдени көзқарастарының мәселелері қарастырылды. Құндылықтар теориясын жасайтын, еңбек құндылықтарының құрылымы мен динамикасын зерттейтін ғалымдардың ішінде Н.А.Журавлева, А.Г.Здравомыслов, Н.И.Лапин, М.Попова, В.П.Тугаринов, В.А.Ядовтың еңбектерін бөліп көрсету керек. Жас ұрпақ құндылықтарының мәні мен табиғаты, атап айтқанда олардың қалыптасу процесі З.Т.Голенкова, Ю.А.Зубок, В.Луков, Ю.Лясникова, В.С. Магун, Е.Ю.Рудкевич және басқалардың еңбектерінде қарастырылды. Еңбек тәрбиесі, құндылық бағдарлары, өмірлік перспективалар, кәсіби бағдарлар сияқты жеткіншек жастағы балалардың мәселесінің әртүрлі аспектілері Ю.Р.Вишневский, М.К.Горшкова, С.Н.Иконникова, Г.И.Осадчей, Т.Э. Петрова, И. А. Сурина еңбектерінде көрініс тапты [9; 58]. жүктеу/скачать 31,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|