«Кісі мен қиқар бала», «Суайт бала мен қарт», «Бала мен шілдің айтысы», «Ағаш пен шөптің ажырасқаны» атты айтыс үлгілері өтірік пен шындықтың тайталасына құрылған. Өтірік айтыс мысал үлгісінде қалыптасқан. Алғашқыда сөз жарысы арқылы пайда болған өтірік өлең кейін әңгімеге, өлең-жырға айналып кеткен. Мысалы, «Кісі мен қиқар бала» өтірік өлең атысы:
Кісі: Кімнің баласысың?
Бала:Әкемнің баласымын
Кісі. Әкеңнің аты кім?
Бала: Әкемнің аты жылқыда. Құла ат.
Кісі: Ауылыңның үлкені кім?
Бала:Түйе.
Кісі: сақалдысы?
Бала: Теке.
Немесе, «Суайт бала мен қарт» жауаптасуына назар адарайық:
Суайт бала: Ассалаумағалейкум, шал еке»
Қарт: Уағалайкумассалам, балеке! Ал, әңгіме айт!
Бала: Көргенімді айтайын ба, естігенімді айтайын ба?
Қарт: Естігенің жаңсақ болар, көргеніңі айт.
Бала: Ендеше ана қырдың астында, алпыс ала қасқыр, жетпіс бала қасқыр, бір сонаны тауыса алмай жатыр.
Қарт:Әй, шырағым-ай, сона дегенің сонашық-тағы!
Бала: Сонашық екенін содан біліңіз, ортан жілігі отау үйге тіре болады.
Айтыстың түп-тамыры мен шығу тегі мысал айтыстарында жатыр деуге болады. «М.Қашқаридың «Қыс пен жаздың айтысы» атты туындысы өзінің мазмұны жағынан дәстүрлі айтыс іспеттес болып келсе де, құрылысы мен түрі тұрғысыннан мысал айтысқа өп ұқсас. Бұған қарағанда, айтыс сол кездің өзінде-ақ халықтың тұрмыс-тіршілігі мен кәсібіне орай біршама өркен жайып кң қолданыста болғанғаұқсайды»(М.Жармұхамедұлы.19-бет).Осының бірі дәлелі - өтірік өлең айтысы.
Балалар айтысының бүлдіршіндерді айтыс өнеріне баулып, тәрбиелеудегі рөлі өте жоғары. Айтыс ақындарының барлығы да халықтың дәстүрлі тәрбиесіндегі осындай мектептен өсіп жетілген.
&&&
$$$002-003-100$Бекіту сұрақтары: 1.Қазақ мақал-мәтелдерің қалыптасуы.
2.Мақалдың мәтелден айырмашылығы.
3.Қазақ фольклорының бір саласын – жұмбақтар.
