Жұмыс бағдарламасы негізінде құрастырылған

1. 
   Маржинализм дегеніміз не және маржиналистік төңкеріс.
   
2. 
   «Маржиналис төңкерісі» кезеңдерінің ерекшелігі.
   

Жиырмасыншы ғасырдың соңғы отыз жыл бойында классикалық политэкономияны маржиналистік экономика теориясы ауыстырды. Мұндай ауысудың мүмкін болуы – ғылымдағы,әсіресе , жаратылыстану және экономикада шаруашылық жүргізудің монополистік белгілері күшейді.

Алайда маржиналистердің алғашқыларының – тұынушыларыдың тәртібін талдауды қолдап, «шекті құндылық» категориясын бірінші айтқандар және шаруашылық жүйде тепе-теңдікті ашу үшін математикалық талдаудың пионерлері арасында бірден бірнеше авторлар болған. Олар: Г. Госсенмен бірге немістің тағы бір ғалымы және практигі И.- Г.фон Тюнен, екі фрацуз зерттеушілері – Ж. Дюпюи мен О. Курно. Айталық, П. Самуэльсон 1970 жылы 11желтоқсанда Стокгольмде экономика саласын Нобель сыйлығын алу кезіндегі лекциясында «Маршалға дейін көп уақыт бұрын 1838 жылы О. Урно өзінің «Исследования математических принципов в теории богаства» еңбегінде максимум пайда әкелуде дифференциалды есептеуді қолданды. Шығындардың минимумы да бұдан жүз жыл бұрын қойылды. Шекті өнімділікті қарастырғанда фон Тютен осылардың бәрімен айналысты. Қазіргі экономикалық әдебиеттерде маржиналистердің алдыңғыларының басты теориялық принциптерін әдетте Госсеннің бірінш, екінші заңдары деп сипаттайды. Оның бірінші «заңы» бойынша, қолдағы игілікті көбейту шекті пайдалылықты азайтады, ал екінші «заң» бойынша тұтынудың оптималды құрылымы барлық тұтыну игіліктерінің шекті қажеттілігінің тепе- теңдігі жағдайында мүмкін.

2. 
   «Маржинал төңкерісі» кезеңдерінің ерекшеліктері
   

Экономикалық әдебиеттерде «маржинал төңкерісі» болуының екі кезеңі көрсетіледі. Бірінші кезеңі он тоғызыншы ғасырдың 70-80 жылдарын қамтиды: мұнда австриялық маржиналистік идеяларға экономикалық талдау жасалып, қорытындыланады және жоғарыда аталған ағылшын У. Джевонс пен француз Л. Вальрастың еңбектері талданады. Осы кезеңде товадың шекті пайдалылығы теориясы құндылықты анықтау бұл мектептің басты шарты деп жарияланып, ал товар құндылығын бағалағанда нақты адам мүддесі тұрғысынан психологиялық сипаттамасын мойындау керек. Сондықтан маржинализмнің бірінші кезеңін «субьективті бағыт» деп атайды.

«Маржинализм төңкерісінің» екінші кезеңі – он тоғызыншы ғасырдың тоқсаныншы жылдарына сай келеді. Осы уақыттан бастап маржинализм көптеген елдерде басым бағыт болып қанатын жаяды. Бұл кезеңдегі оның басты жетістігі- жетпісінші жылдадағы субьективизм мен психологизмнен бас тартып, Й. Шумпетер айтқандай, «экономикалық таза мақсаты... берілген жағдайлардың негізінде әр кезде экономикалық өмірдің ретті жүруін түсіндіру.»

Нәтижесінде жаңа маржинал экономикалық идея өкілдері классикалық политэкономияның иегерлері саналып , оларды неоклассиктер деп атады. «Маржинал төңкерісінің» екінші кезеңі – неоклассикалық саяси экономияның қалыптасу кезеңінде – ең көп үлес қосқандар: А. Маршал , американ Дж. Б. Кларк және итальян В. Паретто еді. Жоғарыда аталған маржинал төңкерісінің екі кезеңдегі идеялар эволюциясын былай сипттауға болады:

Неокласиктер, бейнелеп айтсақ, өндіріс саласы мен тұтыну саласын қосып, жүйелі тұтас талдау обьектісіне айналадырып , шекті экономикалық өлшемдерді сипаттауды бөлу мен айырбас саласына таратты. Нәтижесінде құн туралы екі теорияны бір екі өлшемді теорияға табиғи біріктіруге әкелді , ол бір мезгілде шекті шығындар мен шекті пайдалылықты өлшеуге негізделген.

Маржиналистер экономикалық өсу еркін бәсеке арқасында автоматты түрде жүреді деп 19ғасырдың үшінші жартысына деін және 20 ғасырдың отызыншы жылдарында тағы қайталады. Сөйтіп олар шын өмірде болмайтын Ж. Б. Сэйдің «рынок заңдарын» және оның экономиканың өзін-өзі реттейді, тепе- теңді деген идеясын қолдайды. Бірақ маржинал экономика теориясының математизацияланған ерекшелігін мойындай отырып, оқушылардың қазіргі танымал ғалым экономистердің бұл жөніндегі ескертпелерімен таныстырған артық емес. Айталық , В. Леонтьев: «Жартылыстану мен тарих ғылымындағы әріптестері сияқты деректерді қатаң жүейелеп жинауға о бастан үйренбеген экономистер дедуктивті талдауға бейімділік көрсетті. Көптеген экономистер таза немесе қолданбалы математикадан келді. Экономикалық жүрналдың әр беті математикалық формулаға толы болды. Олар аз ғана шындықтан , бірақ абсолютті негізсіз болжамға түзілгендіктен , іске қатысы жоқ теориялық қорытындыға әкеледі. Қазіргі көптеген экономист- теоретиктердің жүйелі зерттеулерге көңілдері толмайтындары ап-айқын және мұны методологиялық құралдан көреді , оларды қолдану нақтылы информацияны қысқартады немесе азайтады». М. Алленнің ойынша, «жақсы физик немесе экономист болу үшін математика саласынан білім мен дағды жеткіліксіз , сондықтанеш уақытта да мынаны қайталау артық емес:экономист үшін физик сияқты негізгі мәселе – математиканы тек математика үшін қолданбай, оны нақты шындықты талдап, зерттеудің құралы ретінде пайдалану. Сондықтан міндет- ешуақытта теорияны оны қолданудан бөлмеу керек». Мұндай ескертулердің саны көп.

-кейнсиандық бағыт дегеніміз не?

-неге ДЖ. М. Кейнстің «Жалпы теориясы-...»-«данышпан адамның ...өте жаман жазылған кітабы» (П.Самуэльсон)- ХХ ғасырдағы экономикалық ғылымдағы өзгеріс нүктесі болды.

-Дж. Кейнстің «үрпі-түрпі? таралмаған» кітабындағы макрозерттеудің қазіргі экономиканың қызмет істеу «үлгілерінен» анықтаудағы орны қандай? (М.Блауг)

Дж. Кейнстің экономикалық ілімін жалғастырушылар экономиканы мемлекеттік реттеу теориясына қандай жаңалықтар қосты.

1929-1933 жылдардағы әлемдік экономиканың дағдарысы өнеркәсібі дамыған және дамымаған елдерді жойқын күшпен соқты.

Әрине, 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басындағы неоклассиктер теорияларының күштері микроэкономиканы талдауға бағытталды да, мұндай дәстүрлі емес дағдарыстарға және ол жалпы жұмыссыздық жағдайында басқа – макроэкономикалық талдауды қажет етті.

Осындай бағытты әйгілі экономист, ағылшын ғалымы Дж.М.Кейнс ұстады, сонымен қатар 20-30 жылдарда Н.Кондратьев айтқанындай, «әлеуметтік экономика» саласында «экономистер арасында мемлекеттің еркін шаруашылық қызметке араласуы, трестерді,Синдикаттар, протекционизм мен фритредерство айналасында қызу күрес байқалды»

Осымен байланысты туған жаңа ғылыми проблемалар осы күнге дейін өзінің маңызын жойған жоқ, өйткені олардың негізгі мазмұны – рыноктық шаруашылықта экономиканы реттеу.

Содан бері осы проблеманы шешуде теоия бұл күндері екі бағытқа бөлінді.

Біріншісі, Дж.М.Кейнстің іліміне және оның жақтаушыларына арқа сүйенді, олардың экономикалық процестерге мемлекеттің араласуын ұсынған шаралары негізінен кейнсиандық деп аталды. Басқа бағыт кейнсиандыққа қарсы альтернативтік концепциясын ұсынды.

Дж.М.Кейнстің экономикалық ілімі

Джон Мейнард Кейнс (1883-1946) – қазіргі әйгілі ғалым-экономист.

Ол одан да әйгілі ғалым, экономикалық ойдың Кембридж мектебінің негзін қалаушы А. Маршаллдан дәріс алды. Бірақ оның мұрагері болмай, оның есімін басып кете жазады.

Көптеген елді қамтыған 1921-1933 жылдардағы ұзаққа созылған және ауыр экономикалық дағдарыстың нәтижелерін ерекше пайымдаулар Дж.М.Кейнстің 1936 жылы Лондонда шыққан «Жұмыспен қамту, процент және ақшаның жалпы теориясы» атты еңбегінде ерекше тұжырымдар жасауға әкелді.

Мектеп кезінде байқалған математикалық қабілеті 1902-1906 жылдары Итон және Кембридж колледжінде оқығанда пайдаға асты.

1906-1908 жылдары англия министрліктегі қызметтері әуелі әскери бөлімде, одан кейін Үнді ісі басқармасында, табыс, статистика және сауда саласында істеді.

1908 жылы А.маршаллдың шақыруымен Король колледжінде экономика проблемаларынан лекция оқыды. 1909-1915 жылдары тұрақты түрде экономист, математик болып істеді. Оның алғашқы статьясы «Индекстік тәсіл» (1909 жылы) қызығытушылық танытыпА.смит сыйлығын алды. Сөйтіп Дж.М.Кейнсті қоғам тез таныды. 1912 жылдан өмірінің аяғына дейін «Экономикалық» журналдың редакторы болды. 1913-1914 жылдар король комисиясының Үндідегі қаржы және ақша айналысы жөніндегі мүшесі болды. Осы кезде ол корольдің экономикалық қоғамының секретары, соңында 1913 жылы шыққан «Үндідегі ақша айналысы мен қаржы» еңбегі осы әлемдік деңгейге көтерді.

Тақырып 12. Неолиберализм
Бұл тақырыпты оқыту мыналарды білу үшін керек:

• 
  неолиберализм кейнсиандықпен бірге экономиканы мемлекеттік реттеу проблемасына көзқарастардың жеке жүйесі ретінде көрінді.
  
• 
  «біздің ұрпақ» өз тәжірибесінде «жоспарлы қоғам мен адам күштерін авторитарлы ұйымдастыру бағасының» қанша тұратынын білді.(А. Уолтер Липпман)
  
• 
  Неміс «ордолиберализмнің» арқасында әлеуметтік рыноктық шаруашылық концепциясының қайнар көздері туралы:
  
• 
  Филипстің қисық сызығын сын көзбен қарап және Чикаго мектебі неолибералистерінің монетаристік концепциясының маңызы туралы.
  

Неолиберализм концепциясының теориялық түсіндірулері мен тәжірибелік ұсыныстары шексіз еркін бәсеке идеяларының басымдылығы мемлекеттің экономикалық процестерге белгілі араласуы арқылы жүретініне негізделді. Егер кейнсиандықтар бірден экономикаға мемлекеттің араласуының белсенді шараларын бірінші орынға қойса, неолибералистер – мемлекеттің реттеудегі енжарлығын атады. Кейнсиандық үлгі бойынша, мемлекеттік шаралар жиынтығы экономиканың әр түрлі салаларын инвестициялауға, үкіметтік тапсырыстың көлемін ұлғайтуға, салық саясатын нығайтуға бағытталады.

Олардың шекті көрінісі- экономикалық тарих көрсеткеніндей, мемлекеттік бюджет тапшылығы мен инфлияция. Неолибералистер экономиканы либерализациалады, еркін баға белгілеу принципін қолдануды, экономикада жеке меншік пен мемлекеттік емес шаруашылық құрылымдардың басым болуын жақтап, мемлекеттің экономикадағы қызметіне тек « түнгі күзетші» пен «спорттағы төреші» сияқты рольдерді қалдырды.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің неолибералдық концепциясының өкілдері Л.Эрхардтың: «бәсеке- барлық жерде, реттеу- қажетті жерде» - деген сөздерін еске алып, экономикалық процестерге мемлекттік шектеудің дұрыстығын дәлелдеп, оның экономикадағы теңсіздікті жоюдың шарты ретінде кәсіпкерлер қызметінің еркіндігі мен тұрақтылығына ат салысуын қалады. 30-шы жылдарда еркін бәсеке жүйесін тарылтатын мемлекеттің экономиканы реттеудің кейнсиандық идеясына қарсы тұру үшін біраз елдерден неолибералдық орталықтар құрылды. Олар экономикаға мемлекеттің араласуына альтернативті шаралар белгілеп, экономикалық либерализм идеяларын өмірге келтіріп, тәжірибеде жүзеге асырмақ болды.

1. 
   Эконимкалық ғылымдағы консервативтік толқынның пайда болуы
   
2. 
   Монитаризм немесе Чикаго мектебі
   
3. 
   Эконмикалық ұсыныс теориясы
   
4. 
   Рационалды күту теориясы
   

1. 
   ХХ ғасырдың 70-80 ж.ж. әлемдік экономикада бірқатар саяси идеялар
   

2. 
   Консерватизм бағыттың мектептерінің ішіндегі ең көрнектісі Чикаго
   

100 J - мемлекет бюджетке кіріс

R1 - тиімді салық сатвкасының

көлемі

түсетін максималды түсім

R1

0 J1 J