Жоғарғы оку орнына арналған оку кұралы. Орал: М.Өтемісов атындағы БҚму бак, жэне баспа орталығы, 2007. 121 б
жүктеу/скачать 3,3 Mb.
|
Өсімдіктер систематикасы кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- Хитридиомицеттер класы - Chytridiomycetes.
- Зигомицеттер класы — Zygomycetes.
- Базидиомицеттер класы — Basidiomycetes.
- Саныраукүлактардын экологиялық топтары
- Хитридиомицеттер класы - Chytridiomycetes
- Синхитриум — Synchytrium endobioticum
- Оомицеттер класы - Oomycetes
- Сапролегниялылар катары - Saprolegniales
- Пероноспорылар катары - Perenosporales Бұл катарға картоп фитофторасы — Phytophthora infestans
- Зигомицеттер класы - Zygomycetes
Қалталы саңыраукұлактарда жаксы даіу инадан т^радЫ. Антеридии Аналық - архикарп аскогон жэне тр аск0Г0Нға кұяды. Аталык трихогина аркылы өзінін көпядролы с¥иь түзеді. Дикариондар шеткі жэне аналық ядролар қосылып дикарио дикарионы бар аскогенді бөлігіне жылжиды. Бұдан кейін аскогоНН ізді иіледі. Дикарион ядросы екі гифалар өсіп шығады. Гифанын ¥шы ілмек қарай көтеріліп аякша түзшедц ұқсас емес ядроларға ыдырайды. Біреуі жоғ кейін дикарионнын ядролары ал екіншісінен ілмек пайда болады. бөлінеді сүйтіп калтада 8 спора қосылып диплоидты ядро түзеді де, ол үш р түзіледі. мүшелері болмайды. Жынысты Базидиальды саңыраукүлактарда жь аркылы жүзеге асады. Ядролар көбею процесі екі клетка ядроларынын кось п д ИКариотикалык гифалар дикариондар түзеді. Ал олар бір-біршен ы> оЛ пряжка деп аталады. калыптасады. Мүндай гифада бүртік паид „ кетеді. біреуі аяғына Дикарионның ядролары бөлінеді: екеуі ж ^ аякдтм ен пряжка бір-оірінен кетеді, ал енді біреуі пряжкага кетеді. од жактау арқылы ажырайды. төменге карай созылып аякшаға Дикарион ядролары қосылады, пря* йыкшасы еріп кетеді де жан|| бекиді, олардың арасындағы жақтау к пл0ИДТы ядро екі рет бөлініп дикариондар түзіледі. Жоғары бөліпнде М0„физмімен айрыкшаланады, яғни эрбір саңыраукұлактын споралары әртүрлі‘ миНерализациялап, топырак Саныраукұлақтар органикалык за  түзілу процесіне қатысады. Табиги биоценозда зат алмасу процесінде орны айтарлықтай.
Ашыткы саңыраукұлактары нан, спирт, шарап, квас, сут өндірістерінде кеңінен пайдаланылады. Аспергилл саңырауқұлакгарынан лимон, қымыздык т.б. қышкылдар жэне ферменттер алады. Бұл кышқылдар мен ферменттерді мата, тері және тамақ өнеркәсібінде пайдаланады. Көптеген саныраукүлактар жеуге жарамды, күрамында акуыз, май, көмір сутекті заттар жэне дәрумендер болады. Оларды тамаққа қуырылған, кептірілген, түздалған жэне маринадталған күйде пайдаланады. Саңырауқүлактардан кептеген антибиотиктер (пенициллин, стрептомицен, аспергиллин, ауремицин, хлоромицетин, т.б.) алады. Саңырауқұлақтардьщ көбі ауылшаруашылығына зиян келтіреді: тат жэне күйе саңырауқұлактары. Паразитті саңырауқұлактар адам мен жануарларда «микоз» ауруын туғызады.Олар адамның терісін, шаш түктерін, тырнағын закымдайды. Улы саңыраукүлактардан (солғын поганка, кызыл мухомор, т.б.) адам тез уланады. Саңыраукүлақтар бөлімі мицелийлерінін болуына, оның морфологиясына, жемісті денесінің құрылысына, спора түзуші мүшесінің сипатына карай 6 класқа бөлінеді: Хитридиомицеттер класы - Chytridiomycetes. Мицелийлері жок немесе алғашқы нышаны ғана бар, нашар дамыған. Клеткасы болмайды. Оомицеттер класы — Oomycetes. Мицелийлері көшпілігінде жақсы жетілген, бірак клеткасы жоқ. Жынысты көбею процесі - оогамия. Зигомицеттер класы — Zygomycetes. Мицелийлері жаксы жетілген, клеткасы болмайды. Жынысты көбеюі — зигогамия. Аксомицеттер немесе қалталы саныраукұлактар класы — Ascomycetes. Мицелийлері жаксы жетілген, кеп клеткалы. Жынысты спора түзуші мүщесі — қалта. Базидиомицеттер класы — Basidiomycetes. Мицелийлері жақсы жетілген, көп клеткалы. Жынысты спора түзуші мүшесі — базидия. Жетілмеген саныраукүлакггар класы — Deuteromycetes немесе Fungi — imperfect. Мицелийлері жақсы жетілген, көп клеткалы. Жынысты спора түзуші мүшесі байкалмаған. Саныраукүлактардын экологиялық топтары Саңыраукүлақтар кен таралған, әсіресе топыракта көп кездеседі (1 г топырақта шамамен саныраукұлактын 100 000 клеткасы, ал калыңдыгы 20 см құнарлы топыракта 5 т саңыраукұлақтар мен бактериялар кездеседі). Саңыраукүлақтардың экологиялық топтары: Топырақ саңырауқұлактары Кератинофилдер - түяқтылардың муйізінде, адамнын тырнағында тіршілік етеді. Капрофилдер - жануар (мал) қиында, карашірікке бай топырақты 22  мекен етеді.
Үй саңыраукұлактары - агашты курылыстарды мекендейді.. Су саныраукүлактары. Олар сапрофиттер жэне паразиттер болып екіге бөлінеді. Сапрофиттер - өлі калдыктармен коректенеді. Паразиттер үсак балықтар, зоопланктон жэне балыктардык денесінің паразиттері. Өндірістік материалдарда (өндіріс өнімдерінде) мекендейтін саңыраукұлақтар. Саңырауқұлақтардың пайда болуы полифелитті, олар эртүрлі хлорофилсіз талшықты жэне козғалмайтын флалеломдардан пайда болған. Соншларынан зигомицеттер, ал зигомицеттерден калталы жэне базидиальды саңыраукұлактар пайда болған. Хитридиялардын арғы тегі бірталшықты флагеляттар болып табылады. Оомицеттердін пайда болуы белгісіз. Мезозой дэуірінде (185-70 млн жыл бұрын) сапролегниялылар мен жетілмеген саңырауқұлақтар пайда болды. Бор дәуірінде калталылар пайда болды. 50-20 млн жыл б\;рын палеоген кезеңінде қазіргі заманғы тат саңырауқұлақтарының споралары табылған. Хитридиомицеттер класы - Chytridiomycetes Хитридиомицетті санырауқулақтарға денесі жалаңаш плазмалы массадан немесе көбеюге бейімделген мицелийден тұратын саныраукұлактар жатады. Маңызды өкілі: Olpidium brassicae. Орамжапырак өскіндерін зақымдап, ауруға шалдықтырады, өскіннің кара түсті аяқшасы пайда болады. Саны pay құлактың зооспорасы жас өсімдікке түсіп, оған өзінін сұйыктығын жібереді, ал одан колба пішінді зооспорангий пайда болады. Зооспорангий өсіп көп ядролы болады, онын мойны үзарып өсімдіктін кабығын жарып, сыртқа шығады. Одан зооспоралар түзіледі. Даму циклі бірнеше күн аралығында өтеді. Кейде зоспоралар бір-бірімен қосылып зигота , кейін қалын кабықпен қапталган цистаны түзеді. Зооспоралар вирустардың тасымалдагышы. Күресу шаралары: топырақты формалинмен өңдеу (1:300) жэне топырақтын бетіне кұм себу (2-4 см). Синхитриум — Synchytrium endobioticum картоптын түйнегінде қатерлі ісік ауруын туғызатын паразитті саңырауқұлактар. Жыныссыз кебейгенде зооспорангиялар пайда болады. Жыныс процесі изогамия. Жазда жүка қабықты цисталар, ал кыста калың кабыкты цисталар пайда болады. Оомицеттер класы - Oomycetes Бұл класқа мицелийі өте жақсы дамыған 300-дей түрі бар саңыраукүлақтар жатады. Олардың мицелийі көп ядролы гифалардан түрады. Жыныссыз көбею зооспоралар арқылы өтеді, ал жынысты көбею оогамиялы. Сапролегниялар (Saprolegniales) жэне переноспоралар (Perenosporales) қатарына бөлінеді. 23  Сапролегниялылар катары - Saprolegniales
Сапролегниялар суда, су жәндіктерінің калдығында, шабактарда дамитын саны pay кұлактар. Мицелийлері дұрыс дамымаған, көп ядролы төсеміктің бетінде орналаскан. Ең маңызды өкілі —сапролегния (Saprolegnia) суда өмір сүреді, бунақденелілердің елекселерінде, балыктардың денесіне бекініп тіршілік етеді. Сапролегнияға дипланитизм тэн, яғни оның денесінде екі типті споралар түзіледі. Бір споралардын пішіні саныраукұлакка үксайды. Белгілі бір уакыт суда жүзіп жүріп саныраукұлақтар төсемікке бекініп, өзінің ішінде сүйыктығын бүршік тэрізді зооспоралар түрінде шығарады. Бұл зооспоралар балдырлар аркылы балыктардың денесіне бекініп тіршілік етіп, өзінің мицелийін балыктын денесіне енгізеді. Сонан кейін мицелий пайда болады, онда оогонийлермен антеридийлер дамиды. Ұрыктанғаннан кейін ооспорадан жаңа гифа өседі. Пероноспорылар катары - Perenosporales Бұл катарға картоп фитофторасы — Phytophthora infestans жатады. Пероноспоралылардың өкілдері жоғарғы сатыдағы өсімдіктердін паразиті, есімдікте "картоп зілі" деп аталатын ауру туғызады. Картоптың жапырағында саныраукұлактың мицелийі орналасады. Клетка заттарымен коректеніп, жапыракта дактар пайда болады. Мицелийлерде зооспорангийлер дамиды, одан зооспоралар пайда болады. Олар топыракқа түсіп картоптың түйнектерін закымдайды. Сонымен, топыракта ооспоралар түзіледі, олар келесі жылы жана өсімдікті закымдап, ауру туғызады. Саңыраукүлактың картопты закымдағаны анықталғанда. картоп егістігін улы бордосс сұйығымен өндейді. Картопты қоймаға сактау алдывда койманы дезинфекциялап, картопты мүкият сүрыптап, 4— 5°-тан артпайтын температурада сақтау керек. Оны келесі жылы отырғызғанда да, таза закымдалмаған түйнектерді іріктеп алу кажет. Картоптың ауруга төзімді іріктемелерін отырғызу да — фитофторамен күресудің манызды шарты. Зигомицеттер класы - Zygomycetes Зигомицеттерге мицелийі жаксы жетілген, көп ядролы, клеткаға бөлінбеген, зигогамды жынысты жолмен көбейетін 500-дей түрі белгілі саныраукұлактар жатады. Мукор туысы - Mucor. Мукорлардың 450 түрлер белгілі, олар өсімдіктердің калдығында, топырақта, көкөністерде, мал қиында, нанда өседі. Жыныссыз жолмен көбейгенде спорангийлердің ішінде споралар дамиды, олардан жаңа гифалар өседі. Жынысты көбейгенде эртүрлі мицелийдін гетеротальды ұштары жуандап түйіседі, ядролары қосылады, зигота пайда болады, одан зигоспорангий жэне гетеротальды зигоспоралар дамиды. Мукорлардың кейбір түрлері бронхо - пневмония ауруын, құлақ ауруларын туғызады. Мукордың ферментативтік касиеті бар, кейбір ұлттық тағамдарды 24  жасауда пайдалынылады.
Энтомофтора мусде саңыраукұлағы бунакденелілерге кауіп төндіреді. Мицелий бунакденелілердіц денесін тесіп өтеді де, екінші жағынан сыргка конидий сагақтары бар конидийлер түзіледі. Ал олар өте белсенді турде өздерінің спораларын ұшып жүрген бунакденелілерге шашады. жүктеу/скачать 3,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|