Қозғалыс-бұл материяның тіршілік ету тәсілі, демек ол материя сияқты мәңгі, қайталанбайтын, жоғалмайтын, бір формадан басқа формаға өтуші, жалпы, абсолютті. Қозғалыстың формасына тән ерекшелік — өзгермелік және тұрақтылық.
Кеңістік – бұл материя тіршілігінің жалпы және обьективті формасы, ол бір мезетте тіршілік ететін обьектілердің орналасу тәртібін білдіреді. Материяның үш өлшемді объективті формасы.
Уақыт – бұл ұзақтықты, бір өлшемдікті, ассиметриялықты, қайта айналмауды және жалғастықты сипатпен анықталатын материя тіршілігінің обьективті формасы.
Дүниенің түпнегізін бір ғана субстнация — материя немесе рухты санайтын философиялық ілім — монизм деп аталады. Монистік әлем моделі әлемнің негізі не материалды не рухани бір субстанция болуы керегін түсіндіреді. Әлемнің түпнегізін екі бастамадан көретін философиялық концепция – дуализм деп аталады. Әлемнің басатауын екі немесе одан да көп субстанциядан іздейтін философиялық ілім – плюрализм.
Сана ‑ объективті шындықты бейнелеудің адамға ғана тән жоғары формасы, оның дүниеге және өзіне адамдардың қоғамдық‑тарихи қызметінің жалпыға бірдей формаларының жанама түріндегі қатынасының тәсілі. Сана объективті дүниені және өзінің жеке болмысын ой елегінен өткізуге белсене қатысатын адамның психикалық процестері бірлігін көрсетеді. Ол адамның еңбек, қоғамдық ‑ өндірістік қызметі процесінде пайда болады және сананың өзі сияқты байырғы, тілмен айтарлықтай байланысты. Адам туған бойдан алдыңғы ұрпақтардың қолымен жасалған нәрселер дүниесіне кезігеді және өзі оларды мақсатты түрде пайдалануды үйрену процесінде ғана қалыптасады. Оның шындыққа қатынасу тәсілі тікелей өз денесін икемдеуіне (жануарлардағы сияқты) емес, қайта басқа адамдармен қарым ‑ қатынасты ғана қалыптасатын затты іс ‑ қимыл дағдыларымен анықтайды.[7.128б].
Дүниеде ең ғажап, керемет құбылыс — адамның рухани дүниесі, сана, ой. Адамзат игілігіндегі барлық материалдық және рухани жетістіктер: зәлім құрылыстар, түрлі техникалық табыстар, өнер, дін, әдебиет, философия, ғылым — осылардың бәрі сол сананың құдіреті. Объективтік дүниеде сананың баламасы жоқ. Ол тек адамға ғана тән, сонда сана дегеніміз не? Ол қайдан, қалай пайда болады? Сана — бейнелеудің қасиеті. Бейнелеу — жалпы материяның қасиеті. Бейнелеудің негізінде бір құбылыстың екінші құбылысқа, бір дененің екінші денеге тигізген әсерінің салдары жатыр. Сана да сол әсерінің нәтижесі.
Қорытынды. Қорытындылай келе айтарым, Осылайша, тіршілік проблемасын және оның түрлері мен жоқтығын талдау әлемді және ондағы біздің орнымызды түсінудегі маңызды қадам болып табылады. Бұл зерттеу бізге өмірдің мәні мен өмірімізге беретін құндылықтар туралы терең философиялық сұрақтар қоюға көмектеседі. Тіршілікті талдау аясында жасалған тұжырымдамалар мен теориялар бізге өз өміріміз туралы көбірек білуге және толықтық пен үйлесімділікке ұмтылуға мүмкіндік береді. Дегенмен, болмыс мәселесін және оның түрлері мен жоқтығын зерттеу бізге өмір сүріп жатқан әлемді және біздің әлемді жақсырақ түсінуге көмектеседі.ондағы орын. Бұл сонымен қатар өмірдің мәні мен өмірімізге беретін құндылықтар туралы терең философиялық сұрақтар қоюға мүмкіндік береді. Сайып келгенде, болмыс мәселесін және оның түрлері мен болмысын талдау хабардарлықты арттырады және біздің шындықты және өз болмысымызды тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Ол мақсат пен мағына туралы сұрақтар туғызады, әлеммен қарым-қатынасымызды тереңдетеді және өз құндылықтарымыз бен өмірлік принциптерімізді қалыптастыруға көмектеседі. Бұл мәселені зерттеу бізден терең қарау мен талдауды талап етеді және әлем мен жалпы өмір туралы түсініктерімізден асып түсетін жаңа ашылулар мен түсініктерге әкелуі мүмкін.