Жусупова г. Е., Литвиненко ю. А., Жусупова а. И

перистальтикасын 
белсендіреді, ас қорыту 

62 
жолында қолданылатын ферменттер ас қорыту және қоректік заттардың сіңірілуін 
жақсартады. 
Көмірсулар алмасуының бұзылуымен қантты диабет, галактоземия, гликоген 
депосы жүйесіндегі бұзылыстар, сүтке төзбеушілік және т. б. сияқты бірқатар аурулар 
тығыз байланысты.
Өсімдік организмдерінде целлюлоза есебінен көмірсулар үлесіне құрғақ массадан 
80% - ға дейін келеді, сондықтан тұтастай алғанда, көмірсулар биосферада бірге алынған 
барлық басқа органикалық қосылыстарға қарағанда көп. Бұл негізінен екі D-глюкоза 
полимерінің, атап айтқанда целлюлоза мен крахмалдың көп мөлшерде таралуымен 
түсіндіріледі. Целлюлоза-толқынды және тармақталған өсімдік ұлпаларының жасушадан 
тыс негізгі құрылымдық компоненті. Крахмал да өсімдіктерде өте көп мөлшерде бар; ол 
жасушалық отын қоры бар басты нысан болып табылады. 
Көмірсулар полигидроксиальдегид немесе полигидроксикетон болып табылады не 
осы заттарды гидролиз нәтижесінде, жалпы формуламен (СН
2
О)
n
, құрайды, сондай-ақ 
азот, фосфор немесе күкірт атомдары бар осы қосылыстардың туындылары.
Қазіргі уақытта қабылданған жіктемеге сәйкес көмірсулар моносахаридтер 
қалдықтарының санына байланысты үш негізгі топқа бөлінеді: моносахаридтер, 
олигосахаридтер және полисахаридтер. 
Моносахаридтерді 
полигидроксиальдегидтер 
немесе 
полигидроксикетондар 
ретінде қарастыруға және олардың құрылымындағы альдегидтік немесе кетон тобына 
байланысты альдозалар немесе кетозалар ретінде жіктеуге болады. Альдозаларда 
карбонилді топ алдымен көміртекті тізбекте, байланыстың ішіндегі кетоздарда болады. 
Альдозалар үшін генетикалық қатар глицеринді альдегидтен, ал кетозалар үшін – 
диоксиацетоннан басталады (1 және 2 сызбалар). Альдозалардың арасында рибоза, 
ксилоза, арабиноза, глюкоза, манноза, галактоза, ал кетозаларда – фруктоза сияқты 
моносахаридтер жиі кездеседі.
Моносахаридтер түссіз, қатты кристалды заттар болып табылады, олар суда оңай 
ериді, бірақ полярлы емес еріткіштерде ерімейді. 
Барлық көмірсулар оптикалық белсенді заттар (оптикалық изомерлер) болып 
табылады, өйткені өз құрылымында көміртектің ассиметриялық немесе хиральді 
атомдары бар. Оптикалық изомерлер (диастереоизомерлер) саны 2
n 
ретінде анықталады, 
мұнда n - көміртектің хиралды атомдарының саны. D немесе L қатарының 
көмірсуларының абсолюттік конфигурациясын анықтау үшін эталон ретінде D - және L-
глицеринді альдегидтер қызмет етеді. Олардың конфигурациясы рентгенқұрылымды 
талдаумен орнатылған, сондықтан олар конфигурациялық стандарттардың атауын алды: 
C
O
OH
C
CH
2
OH
OH
H
C
O
OH
C
CH
2
OH
O
H
H
D-глицеринді альдегид 
L-глицеринді альдегид 
D- және L-глицеринді альдегидтер 
бір-бірінің айналы көрінісі
болып табылады. 
Мұндай диастереоизомерлер 
энантиомерлер 
деп аталады 

63 
1-сызба.
D-қатардағы альдозалардың генетикалық қатары
CHO
C
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
H
OH
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
O
H
H
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
H
OH
H
OH
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
O
H
H
H
OH
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
H
OH
O
H
H
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
O
H
H
O
H
H
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
C
H
OH
H
OH
H
OH
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
C
O
H
H
H
OH
H
OH
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
C
H
OH
O
H
H
H
OH
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
C
OH
H
OH
H
H
O
H
H
O
H
CH
2
OH
CHO
C
C
C
C
H
OH
H
OH
O
H
H
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
C
O
H
H
H
OH
O
H
H
H
OH
CH
2
OH
CHO
C
C
C
C
H
O
H
OH
H
OH
H
H
O
H
CH
2
OH
CHO
C
C
C
C
O
H
H
O
H
H
O
H
H
H
OH
CH
2
OH
D-глицеральдегид
D-эритроза
D-треоза
D-ксилоза
D-ликсоза
D-арабиноза
D-рибоза
D-аллоза
D-альтроза
D-глюкоза
D-манноза
D-гулоза
D-иодоза
D-галактоза
D-талоза

64 
2-сызба. D-қатардағы кетозалардың генетикалық қатары