К Ә сіптіко қ ытуж ә н е е ң б е к әок 08 АҚпараттылық ЖӘне компьютерлік технологиямен оқыту

УДК 657.26

Өз экономикасын нарықтық экономика және базарлы сауда қатынастары деңгейінде жүргізетін жержүзілік экономикалық қауымдасқа қатысушы барлық компаниялар мен корпорациялар өздеріне тән бухгалтерлік есебін халықаралық бухгалтерлік есеп принциптері мен стандарттары талабына сай жүргізіп келеді.

Біздер кейбір компаниялар өзінің халықаралық бизнесін жеке бөлімшелер түрінде құрып, басқада бөлімшелермен байланысты жағдайда ұйымдасатындығын білеміз. Кейбір компаниялар жекелеген еншілес кәсіпорындар құрып, бұлар өз қызметін ішкі және сыртқы рынокта жүргізетін болып та ұйымдастырады.

Қайда және қай елде орналасқандығына қарамастан бірлескен негізгі компаниялардың шаруашылық қызметіне қосымша қызмет көрсету мақсатындағы өндірістік, сату, қаржы процестері орталықтанған түрде ұйымдастырылған үшінші деңгейдегі компаниялар да құрылуы мүмкін. Ұйымдастыру түріне қарамастан барлық салалық экономикалық қатынастар өзара байланыста болады. Өндірістік процестің жоғары деңгейде дамуы мен маңызы жағынан кұрделі болуына байланысты бухгалтерлік есеп мәселелерін танып білу процесі бухгалтерлік есепті интернационализациялау жолдарымен шешілетіндігін білуіміз керек. Есеп жүйесіне тән интернационализациялаудың өзектілігі кез келген елде және кез келген жағдайда қолданылатын бірыңғай стандарттар жасау болып табылады.

Әр елдің өз тарихы, өз құндылығы, саяси жүйесі, ұлттық ерекшеліктері айрықша қалыптасандығына байланысты көптеген ұлттық кәсіби бағыттағы бухгалтерлердің халықаралық қауымдастық ұйымдары халықаралық стандарттардың біртұтастығы өрісінде әлі де болса шешімін таппаған мәселелердің бар екендігін, алдағы кезеңдерде мұндай мәселелерді үйлестіру мен икемді жағдайға келтіру керектігін айтып келеді.

Әр ұттың өз заңдарына, өз тіліне, өз ақшасы мен есеп жүргізу принциптеріне байланысты халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарын енгізу мәселелері гармониялық үйлестіру жолымен жүргізілуі керек. Гармониялық үйлестірудің өзектілігі әр елде қабылданған есеп моделін, стандарттар жүйесін, бұларды реттеп отыру жолдарын жүйелендіруге байланысты. Ең негізгі мәселе – жекелеген елдер экономикасында қолданылатын бухгалтерлік есеп стандарттары экономикалық қауымдастыққа мүше елдерінде қабылданған стандарттар жүйесімен қарама-қайшылық жағдайда болмауы керек. Яғни халықаралық стандарттар мазмұны жекелеген елдерде қолданылатын стандарттар мазмұнымен гармониялық үйлесімді байланыста болғаны жөн.

Бухгалтерлік есеп стандарттары беделі жағынан жоғары деңгейдегі ресми құжат. Осы құжатты ары қарай жетілдіріп, халықаралық деңгейде қолдану мәселелеріне бухгалтерлік кәсіп өкілдері, қаржылық қорытынды есеп жасаушылар мен мұның мәліметтерін пайдаланушы кәсіби мамандар, сондай-ақ қоғамдық ұйымдар тартылған. Кейінгі жылдары экономикасы дамыған көптеген елдер назары бухгалтерлік есеп жүйесін халықаралық деңгейде бір ізге салу мәселелеріне аударылып келеді. Мұның өзі нарықтық қатынастар өрісіндегі халықаралық экономикалық одақтардың тұрақты бағытта қызмет атқаруына байланысты қаралған. Алайда әр елдер өз қалауы мен зерделенуіне байланысты халықаралық стандарт жүйесін қабылдаудың жолдарын таңдап алу мүмкіндігі болады.

Бухгалтерлік қорытынды есеп экономикалық ақпараттар қалыптастырудағы бірден-бір сенімді ақпарат дайындаушы процесс екендігіне байланысты, жалпы есеп ережелері мен әдістерінің қолданылынуы барлық елдерде бірдей мазмұнда қалыптасатындығын естен шығармау керек.

Әр елдің бухгалтерлік есеп жүргізу ерекшеліктері әр түрлі жағдайда және әр түрлі мақсатқа сай ұйымдастырылатынына, сонымен қатар есеп ақпараттарын пайдаланушы топтар мүддесін қанағаттандыруға байланысты ерекшеліктер болатындығын барлық бухгалтерлер білу керек. Сондықтан іске асырылатын мақсаттардың әр түрлі жағдайда орындалуы әр елдерде әр түрлі мазмұнда қалыптасады. Есеп ақпараттарын пайдаланушылар үшін көптеген белгісіздік факторлар да болуы мүмкін. Осы айтылғандарға байланысты есеп ақпараттарын пайдаланушы жақтар сенімді тұрғыда қанағаттануын қамтамасыз етудің жақсы бағыты үздіксіз зерделеніп отыруы керек. Ол үшін ресурстардың тиімді орналасуы, табыс алу мен бұларды жұмсауға байланысты факторлар, қандай шығындардың бәсекелестік процеспен байланысты болатындығы, бірлесіп ұтымдылықтың қалыптасуы, т.с.с. сұрақтарға байланысты мәселелер толығымен шешілуі керек. Біздің пайымдауымызша халықаралық стандарттар жүйесін еліміздің есеп тәжірибесіне қолданудың көптеген мәселелері әлі де болса өз шешімін таппай отыр. Сондықтан бухгалтерлік есеп стандарттарын қолдану мен ретке келтіру жақтарындағы көптеген мәселелер қосымша зерттеуді қажет етеді.

Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары мазмұнын талдау, бұларды жасау мен қолдану барысында бухгалтерлік есеп жүргізу ісіне тікелей немесе жанама тұрғыда әсер етуші ұлттық және мәдени салт-сана мен дәстүрдің қосымша қаралатындығын да естен шығармаған жөн.

Ұлттық валютаның, пайыздық ставкалардың әр түрлі деңгейде болуына, сондай-ақ салық жүйесінің күрделілігіне, басқа да әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерге, корпорацияларды басқару ерекшеліктеріне байланысты әр елдің құқық жүйесі, капитал рыногындағы үкіметтің рөлі бірдей бола бермейді. Сондықтан бір елдегі жақсы қабылданған есеп жүйесі міндетті түрде басқа ел есебінің тәжірибесіне бірден енгізіледі деу өте қиын.

Осыған орай халықаралық бухгалтерлік есеп стандартында қаржылық қорытынды есеп жасаудың баламалық бірнеше нұсқаларының тұжырымдамасы берілген. Халықаралық бухгалтерлік есеп принциптерін негізге алып жасаған ақпараттар жүйесі потенциалды пайдаланушылардың жекелеген сұранысын қанағаттандыруға және ішкі есеп жасаудың біртұтастығын қамтамасыз етуге бейімделініп қалыптасуы керек.

Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары қаржылық есептің негізін құраушы халықаралық деңгейдегі ресми құжаттар мазмұнында қаралған. Әр түрлі елдердің есеп жүйесіндегі есеп фактілері мен қаржылық ақпараттары бірегейлік ұқсастықты қамтамасыз ете отырып, сыртқа (экспорт) немесе сырттан (импортқа) қалыптасуы мүмкін. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп стандарттарының дәлме-дәл атаулары әр елде әр түрлі берілген.

Дей тұрғанмен кейбір елдер үшін стандарттар мазмұны ұсыныс ретінде қабылданып, ірі компаниялар өз қорытынды есебін жасау мақсатында өз шешімдері мен технологиялық ерекшеліктеріне қарай стандарттарды қабылдау немесе бұларды негізге алу мәселелерін бейтараптық жолдармен шешу мүмкіндігі сақталған. Осы айтылғандарға орай ХҚЕС комитеті және халықаралық деңгейдегі кәсіби бухгалтерлік ұйымдар ХҚЕС-тің барлық аспектілерін барлық ұйымдар мен елдерде сақтауды талап ету жөніндегі өкілеттілігі жоқ екендігін айта кеткен жөн.

Стандарттар қаржылық қорытынды есеп жасау ережелерін гармониялық экономикалық байланысқа түсіру, сондай-ақ бухгалтерлер мен аудиторлар, қаржылық менеджерлер т.б. арасында кәсіби сенімділік туғызу мақсатында жасалынады. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарының кейбір ережелері мен стандарттарына түсінік беру жақтары тұрақты комитетте дайындалып, мұның мазмұны ХҚЕС Комитетінің Басқармасында қабылданады. Бұл ұйымдар ХҚЕС негізінде дайындалатын қаржылық қорытынды есеп стандарттарының бірегейлігін қамтамасыз ету және қаржылық қорытындыны салыстырудың мәні мен маңызын жоғарылату мақсатында жұмыстар атқарады. Сонымен қатар жоғарыда айтылған комитет пен басқарма стандарттарды тәжірибеде қолдану барысында жіберілген кемшіліктерді түзету, сондай-ақ нарықтық қатынастардың дамуына байланысты бухгалтерлік есеп өрісінде пайда болған жаңа сұрақтарға жауап беру қызметтерін атқарады.

Халықаралық есеп стандарттарының мәселелері мен жекелеген сұрақтары көп жылдар бойы ғалымдар мен тәжірибелі мамандардың зерттеуі негізінде қаралып, қазіргі кезеңде мәселелердің шешілу жолдары белгіленіп, есеп жүйесіне тән негізгі принциптер қалыптасқан.

Бухгалтерлік есеп стандарттары, қаржылық қорытынды есеп үлгісі мен мазмұны, негізгі есеп принциптері, есеп тәсілдері, қаржылық қорытынды есепті шоғырландыру, бухгалтерлер мен аудиторларға қойылатын кәсіби деңгейдегі талаптар әлемдік деңгейде қойылған мәселелер мен критерийлерге сай ары қарай жетілдірілуі керек.

Халықаралық қорытынды есеп стандарттарын (ХҚЕС) түзу және тура қолдану үшін стандарттардың қандай есеп объектісіне арналғандығын, мұның мәтінін, ресми статусын, қандай құжаттардан тұратындығын, есептің қай түрінде қолданылатындығын, рұқсат етілген негізгі әдістердің мағынасының түсініктілігін, стандарттарды жекелеген ережелерінің мәні сияқты көптеген мәселелерді өз міндетін атқарушы тұлғалар жақсы білуі керек.

«Стандарт» термині ағылшын тілінен аударғанда норма, үлгі деген ұғымға саяды. Бухгалтерлік есепке тән стандарт деп – есеп жүргізудің құжаттарымен рәсімделген кешенді ережелерін айтады.

Кешенді ережелердің (нормалар, үлгілер) әр қайсысы бухгалтерлік есеп жүйесіндегі шаруашылық фактілері мазмұнын көрсету үшін қолданылатын әдістер мен тәсілдерді, терминологиялық ұғымдарды, сондай-ақ орын алған шаруашылық операцияларының мәні мен маңызын ашуға арналған.

Халықаралық деңгейге тән қаржылық қорытынды есеп стандарттарының атқаратын міндеттеріне мыналар жатады:

1. 
   Сыртқы мүдделі тұлғаларды пайдалы ақпараттармен қамтамасыз етуге арналған есеп және қорытынды есеп стандарттар жүйесін қалыптастыру;
   
2. 
   Халықаралық деңгейде бухгалтерлік есеп пен стандарттар арасын гармониялық үйлесімділікке салуды қамтамасыз ету;
   
3. 
   Бухгалтерлік есеп жүйесін өз мәнінде түсіну мен жүргізу үшін ұйымдарға әдіснамалық көмек беру.
   

• 
  Кәсіби бухгалтерлік есеп ұйымдары мен қауымдастықтары ұсынған әдіснамалар мен жетекші ғалымдар еңбегінің әсер етушілігі;
  
• 
  Есеп тәжірибесінде қолданылатын осы және басқа да принциптер нәтижесін экономикалық тұрғыда сараптамадан өткізу;
  
• 
  Салық саясаты;
  
• 
  Ұлттық және аймақтық ерекшеліктер;
  
• 
  Қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын түзу мен зерделеу арқылы ішкі және сыртқы пайдаланушылар талабын қанағаттандыру;
  
• 
  Заңдар және нормативтік актілер, сондай-ақ басқа елдердің алдыңғы қатарлы тәжірибесін кеңінен қолдану.
  

Есеп жүйесін стандарттау жолдары қорытынды есептің негізгі элементтерін: активтер, міндеттемелер, меншікті капитал, табыстар мен шығындар, пайда және зиян тану мен бағалауды мұқият жүргізуді қамтамасыз етуі керек. Стандарттау процессі осы элементтерді тіркеудің, өлшеудің және осыларға тән ақпараттардың пайдалылығын анықтауға арналған.

Халықаралық стандарттар бухгалтерлік баланстан, табыстар мен шығындар есебінен, меншікті капитал өзгерісі есебінен, ақша қозғалысы есебінен туындайтын ұйымдардың қаржылық қорытынды есебін даярлауға, сондай-ақ дайындалған қаржылық есеп маңызын қосымша түсіндіруге бағытталған сападағы түсіндірме хаттар т.б. қосымша түсіндіруші материалдардың қалай және қандай бағытта қолданылатындығына арналған.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. 
   Программа реформирования бухгалтерского учета в соответствии с международными стандартами финансовой отчетности. М., 2002.
   
2. 
   Стуков Л.В. Международная стандартизация и гармонизация учета и отчетности. М., 2005.
   
3. 
   Нурпеисов Э. Особенности национального учета и МСФО. 2007. А.: Издательский дом «Бико»
   

УДК 336.2 А-86

(Алматы қ., Қазмемқызпи)

Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау проблемеларына арналған шетелдік зерттеулер аз емес. Шағын бизнесті қолдау проблемеларын жете зерттеудегі әдістемелік тәсілдердің бірі шағын бизнесті қолдаудың негізгі принциптерін тұжырымдап айтуға болады. Шағын бизнесті қолдаудың бірінші принциптері – протекционизм нарықтық қатынастардың өзімен субьективті түрде қамтамасыз етілген. Бұл принцип шағын кәсіпкерліктің жеке өзі мемлекеттің көмегінсіз ірі бизнеске бәсекелестік жасау үшін көп жағдайда өндірісті ұйымдастыруға қабілетсіз екендігін білдіреді. Екінші принцип - бағдарламалық мақстаттық тәсілдерді ісіне асыруына байланысты осыған сәйкес мемлекеттік әр түрлі бағдарламалар түрінде ш.б-ке көмек көрсетеді. Мемлекеттік қолдаудың обьектісі ретінде тек инновациялық қызмет бойынша сипаттайтын жобалар болуы керек. Шағын бизнесті қолдау мақсаттары басқарудың әр түрлі деңгейінде тұжырымдалады. Және уақыт кеңістігі бойынша, мазмұны бойынша да ерекшелінеді. Шағын бизнесті қолдау мақсатының келесі жіктелімін ұсынады:

І. Мазмұны бойынша:

- қолайлы, сыртқы ортамен қамтамысз ету;

- шағын бизнеске тікелей қолдау көрсету;

- бизнес инфрақұрылымын құру;

ІІ. Басқару деңгейі бойынша:

- мемлекеттік басқару;

- аймақтық;

- жергілікті;

ІІІ. Мерзімдері бойынша:

• 
  ұзақ мерзімді;
  
• 
  орта мерзімді;
  
• 
  қысқа мерзімді;
  

• 
  жаңа жұмыс орындарын құру;
  
• 
  ұлттық шағын кәсіпорындардың халықаралық бәсекеге қабілетігін дамыту;
  
• 
  шағын кәсіпорындардың экономикалық өсуі;
  
• 
  шетелдік компаниялар мен инвестицияларды тарту;
  
• 
  өндірісті жандандыру;
  
• 
  кәсіпкерлік қызметтің шетелдік тәжірибелерін талдау нарықтық экономика дамыған әр түрлі елдерде шағын бизнесті қолдауда пайдаланылатын мемлекеттік реттеудің жалпы қабылданған нысаны мен әдісінің стандартты жиынтығы бар екендігін көрсетеді.
  

1 – мерзімі бойынша мемлекеттік реттеу; ұйымдық – басқарушылық; экономикалық және институционалды деп аталатын әдістерге бөлінеді.

2 – бағытталуы бойынша мемелекеттік реттеу тікелей және жанама болып бөлінеді.

Ұйымдық – басқарушылық әдіс деп – шектерді анықтау үшін қолданылатын әдістерді айтамыз. Ұйымдастырушылық – басқарушылық әдісте қызметтің белгілі бір стандартын белгілей отырып кәсіпкерлік қызметті реттейді. Ықпал етудің экономикалық әдістеріне мемелекеттің мүдделеріне негізделген әдістері жатады. Оның ішінде оларға несиелік қаржы, салық саясаты, дотациялар , субсидиялар, т.б. кіреді.

Институционалдық әдістерді қолдану шағын бизнес инфрақұрылымын және оған сәйкес басқару органдарын қалыптастыруды жолға қояды.

Мемелекеттік реттеудің тікелей әдістеріне басқару обьектісіне тікелей әсер ететін әдістер жатады. Мысалы, шағын кәсіпорындарды қаржыландыру. Жанама әдістер болса алдын ала бағдарланған ортаны қалыптастыруға қолданылады. Мысалы, өнім өндіретін кәсіпорындарға салықтық жеңілдіктер жасау арқылы осындай кәсіпорындардың көбеюін ынталандырады. Кезінде аң шаруашалығы кәсіпкерліктің дамуына әсер еткен және бізде табысты түрде қолдануға болатын негізгі фонды қысқаша былай көрсетуге болады:

• 
  Мемлекетті қорғау;
  
• 
  Кәсіпкерлікте толық қолайлы жағдай саясатын жүргізу;
  
• 
  Салық тарифтерін төмендетуі;
  
• 
  Банк жүйесіндегі өзгерістер;
  
• 
  Шетел инвесторларын тарту;
  
• 
  Кәсіпорындар мен корпорацияларды құру және акция шығару жүйелерін жеңілдету.
  

• 
  Негізгі;
  
• 
  қамтамасыз етуші.
  

1. 
   шағын және орта кәсіпорындарға көмек көрсету
   
2. 
   кәсіпкерге қаржылай көмек көрсету
   
3. 
   кәсіпорындарды басқарудың тиімді жүйесін құруда көмек көрсету
   
4. 
   бизнеске мемлекеттік қолдау көрсету
   
5. 
   тиісті салық жүйесі мен басқа да реттеуші механизмдер арқылы кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыру
   
6. 
   қоғамда кәсіпкерлік орта құру.
   

Іс жүзінде үлкен қаржылай көмек шағын бизнесті дамытудағы жалпы мемлекеттік саясаттың арнасына кіретін кәсіпорынға көрсетіледі. Біздің республикада шағын бизнесті қолдаумен айналысатын арнайы мемлекеттік орган құруға обьективті қажеттілік туды. 1997 жылы мамырда ҚР ның Президентінің жарлығымен экономика және сауда министрлігінің құрамында шағын кәсіпкерлікті арнайы орган шағын кәсіпкерлікті қолдау агенттігі құрылды. ҚР дағы шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі агенттік қызметінің негізгі бағыттары:

• 
  шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі орталық және жергілікті атқару органының іс әрекетін үйлестіру;
  
• 
  алдымен материялдық өндіріс саласында кәсіпкерліктің даму бағдарламасын дайындау және іске асыруға қатысу;
  
• 
  шағын кәсіпкерлікке қаржылай және техникалық көмек көрсету мәселері бойынша халықаралық қаржы институттарымен өзара әрекет жасау;
  
• 
  экономикалық шағын секторына шетел инвесторларын тарту үшін қолайлы жағдайын туғызуға қолдау көрсету;
  

• 
  шағын бизнестің дамуына мемлекеттік заңдардың, бағдарламалардың, нұсқаулардың және салықтардың әсерін зерттеу. Олардың шағын бизнес қажеттіліктеріне сәйкестендірілуі бойынша ұсыныстар дайындау;
  
• 
  Шағын бизнеске әсер ететін факторларды анықтағанда, экономикалық және статистикалық зерттеулер жүргізу, шағын бизнес жағдайын бағалау, шағын бизнес проблемаларын және қажеттіліктерін зерттеу;
  
• 
  Шағын бизнес өкілдерімен жұмыс жасау, оларды қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету және заңдарды басқа да зерттеуші нұсқауларды қарастыруға көмек көрсету;
  
• 
  Мемлекеттік саясатты қалыптастыру кезінде шағын бизнес өкілдерінің өз ұсынысын айта алу үшін қолайлы жағдайлар жасау.
  

• 
  жалпы бөлімі;
  
• 
  экономикалық зерттеу бөлімі;
  
• 
  ақпараттық зерттеу бөлімі;
  
• 
  аймақтық бөлімі.
  

Кейбір елдерде шағын бизнеске тәуекел қорлар тәжірибесі іске асырылады. Қаржылай көмек 2 бағыт бойынша берілуі мүмкін:

1 бизнесті тікелей қаржыландыру;

2 ғимараттар , қондырғылар, коммуналдық қызмет көрсетулерді, жергілікті төлем ақыларды төмендету арқылы жанама қаржыландыру.

Шетелдік зерттеулер көрсетіп отырғандай, инвесторлық қор есебінен тек пайыз ғана қаржыландырылады. Жаңа фирмаларды мемлекеттік қаржыландыру келесі 4 бағыт бойынша жүзеге асырылады:

-шағын бизнесті инвестициялаудың американдық компаниясына ұқсас, шағын және орта бизнесті қолдау бойынша инветициялық қор құру;

-қарыз және несиелерді мемлекеттік кепілдіктерімен қамтамасыз ету;

-қоршаған ортаны қорғау құралы ретінде қымбат құрал жабдықтарды қажет ететін шағын бизнесті қаржыландыру;

-инвесторлар мен фирмалар арасында делдалдық қызмет көрсету.

Жоғарыда көрсетілгендей, бизнеске қаржылай қолдау көрсетуден басқа, мемлекет тарапынан ғимарат және құрал жабдықтар ұсыну түріндегі көмектер шағын бизнесте қаржыландыруды күшейтудің басқа да бағыттары бар. Олар шетелде кеңінен тараған. Оларға жататындар:

1. венчурлық қорларды инвестициялауда зейнетақы қорлардың қаражатын пайдалануға рұқсат беріледі

2. жеке инвесторлардың инвестициялық белсенділігін ынталандыру үшін салыққа деген талапты төмендету керек

3. салықтық кірістерді немесе облигациялық механизмдерді жеке компаниялармен және мемлекеттік агенттіктермен басқарылатын венчурлық қорларды құруға пайдалану

Мемлекеттік қызметтің осы бағыты бұл кәсіпорынды басқарудың тиімді жүйесін жасауда көмек көрсету. Жоғарыда көрсетілгендей, кәсіпорын қызметінің тоқталуының басты себебінің біріне менеджерлердің тиімсіздігі атады.

Көрсетілген кәсіпкерлікті қолдау түрлерімен қатар мемлекет тарапынан мынадай қосымша қызметтер көрсетіледі:

• 
  Төмен немесе тегін бағадағы бухгалтерлік көмек
  
• 
  Заң кеңестері
  
• 
  Жаңа кәсіпорын ашу жөніндегі кеңестер және басқа қызмет көрсету түрлері.
  

- нақты нарықтар туралы, тұтынушының қалауы туралы, технологиялық жаңалықтар туралы жетілдіруді қажет ететін өндірістер немесе өнімдер туралы ақпараттар беру. Мұндай ақпарат болашақ кәсіпкерлерге нарықтық жаңадан ашылып келе жатқан орындарын табуға, өнімдерді немесе өндірістерді жетілдіруге бизнесті ұйымдастырудың жаңа тәсілі мен жаңа сапасын табуға мүмкіндік береді.

5. Бұл салық салу және басқа да реттеуші механизмдер арқылы кәсіпкерлік белсенділік қарқынын делдалдық сауда қызметтен өндіріске өзгерте алады

6. Мемелекеттік қолдаудың осы бағыты қоғамдық салада және қоғамдық пікірде үлкен өзгерістерді талап ететін кәсіпкерлік ортаны құру. Бұл кәсіпкерлікке деген қоғамдық теріс пікірлерді тиімді жаққа қарай өзгерту жолымен жүзеге асырылады да, нәтижесінде тұтас кәсіпкерлер тобы құрылады және олар жеке мүшелерімен толықтырылып отырады.

Салықтар – мемлекет белгілейтін, белгілі бір мөлшерде және бір мерзімде алынатын міндетті төлемдер.

Салықтардың экономикалық мәні өз қызметін жүзеге асыру үшін мемлекетте жинақталатын ұлттық табыстың бір бөлігін білдіреді.

Салықтар қаржының маңызды категорияларының бірі болып табылады.

Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды, оның өмір сүруінің негізі болып табылады. Адамзат дамуының барлық тарихында салық нысандары мен әдістері мемлекет сұранысына және қажеттіктеріне қарай өзгеріп, жаңартылады. Салықтар өзінің ең үлкен дамуына тауар–ақша қатынастарының жүйесінде жетілді.

Салық салу қағидаларына мыналар жатады:

1. 
   әділдік қағидасы екі тұрғыда қарастырылады:
   

• 
  горизонталды әділдік – салық төлеушілердің табысына салық бірдей шарттарда, бір түрде салынуы тиіс;
  
• 
  вертикалды әділдікті сақтау салық табыстың бөлігін қайта бөлу үшін дифференциалды ставкаларды пайдаланып, прогрессивтік шкаламен салынуы тиіс;
  

2. 
   қарапайымдылық қағидасы. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті әрі қарапайым болуы керек;
   
3. 
   жеңілдіктердің минималды мөлшері. Жеңілдіктер құндық пропорцияларды бұрмалап және біле тұра салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға қояды;
   
4. 
   салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономика мен инвестицияның өсуіне, жұмыс істеуінің жақсаруына кедергі келтірмеуі керек;
   
5. 
   салық ставкалараның осы елдің экономикалық ынтымақтастық жөніндегі елдер салықтарымен негізгі түрлері бойынша салыстырмалылығы;
   

Салықтардың мәні функциясында көрініс табады:

1) мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ететін тарихи бірінші қызметі салықтың фиксалдық қызметі болып табылады;

2) салықтардың қайта бөлу қызметі мемлекет пайдасына әр түрлі шаруашылық жүргізуші субъектілер табыстарының бөлігін қайта бөлу болып табылады. Бұл салада қызмет ету масштабы жалпы ұлттық өнімдегі салықтардың үлесімен анықталады: ол ұлттық табыстың мемлекеттендіру деңгейін көрсетеді: бұл үлес 1997 жылы – 79,7%; 1998 жылы – 16,6%; 1999 жылы – 17,4%; 2000 жылы – 20,2% - ды құрады;

3) салықтардың үшінші реттеуші қызметі – мемлекеттің экономикалық қызметін кеңейтумен байланысты пайда болады. Ол мақсатты түрде ұлттық шаруашылық бағдарламаларына сәйкес дамуға әсер етеді. Мұнда салық нысандарын таңдау, ставканы өзгерту, жеңілдік алу әдістерін өзгерту пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамның қайта өндірісінің құрылымы мен пропорциясына, жинақтау және тұтыну көлеміне әсер етеді.

Мемлекет салық саласындағы шаралар жүйесін – экономикалық саясатқа сәйкес әлеуметтік экономикалық және басқа да мақсаттарға, қоғамның әрбір нақты даму кезеңдеріндегі тапсырмаларға байланысты салық саясатын жүргізеді.

Арнайы салық тәртібі бюджетпен есеп айырысудағы салық төлеушілердің жеке категориясына белгіленген, жекелеген салық түрлерін есептеу мен төлеуді және олар бойынша салықтық есеп беруді оңайлатылған тәртіпте беруін білдіреді.

Мыналарға:

1. 
   шағын бизнес субъектілеріне;
   
2. 
   шаруа (фермер) қожалықтарына;
   
3. 
   ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға;
   
4. 
   кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне қатысты арнаулы салық тәртіптері көзделген.
   

Салық және бюжетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша есептеу, төлеу жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Шағын және орта бизнес саласындағы субъектілерге салықтың оңайтылған түрі бір реттік талон, патент, оңайтылған декларация негізінде жүргізіледі. Әрбір айтылған тәсілдер үшін оларды қолданудың шарттары белгіленеді.

Қызмет орны, кәсіпкерлік қызмет сипаты, табыс көлемі, қызмет түрлерінің жүзеге асатын саны, жалдамалы қызметкерлерді қолдану.

Шағын және орта бизнес субъектілері үшін арнаулы салық тәртібі кейбір қызмет түрлеріне қолданылмайды: акциздік өнім өндіру, қаржылық қызмет, жер қойнауын қолдану, мұнай өнімдерін өткізуі, бірқатар лицензияланатын қызмет түрлері заңды тұлғалдардың филиалдарына, өкілеттіктерге, еншілес және тәуелді кәсіпорындарына. Эпизодтық сипаттағы кәсіпкерлік қызметті жүргізу кезінде салықтық есептеу үшін бір реттік талон қолданылады – арнайы салық тәртібін қолдану құқықтығын куәландыратын және бюджетпен есеп айырысу фактісін растайтын құжат.

Оңайтылған декларация бойынша салықты есептеуді шағын бизнес субъектісі өз бетінше салық салу объектісіне заңмен белгіленген салық мөлшерлемесін қолдану арқылы жүргізеді; салықты төлеу салықтық кезең бойынша бірдей үлеспен кезеңді түрде жүргізіледі.

Жеке кәсіпкерлер үшін арнаулы салық тәртібі патент негізінде рәсімделеді. Бұл жерде сәйкестілік критерийлері болып мыналар табылады:

1. 
   жалдамалы еңбек үшін қолданбау;
   
2. 
   бір қызмет түрімен айналысу;
   
3. 
   жылдық айналымды белгілі көлемде шектеу.
   

Бірыңғай жер салығын төлеушілер басқа қызметтен алынатын жеке табыс салығынан, әлеуметтік салықтан, жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы салымдарынан босатылмайды. Төлеуші салықтың жартысын 25 қазаннан кешіктірмей, ал екінші жартысын есептелінетін салық кезеңінен кейінгі жылдың 25 наурызынан кешіктірмей төлеуі керек.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық тәртібі қызметі осындай өнімді өндіру, қайта өңдеу және сату үшін жерді қолдану мен байланысты субъектілерге, сонымен қатар жануар, құс, ара өнімдеріне қатысты жерді қолданумен байланысты субъектілерге, ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілерге, жерді өңдеу, себу және жинау бойынша қызмет көрсетуге байланысты субъектілерге таралған.

Бұл салық тәртібі корпоративті табыс салығы, әлеуметтік салық, жер салығы, мүлік салығы, көлік құралдарына кіретін патент негізінде жүзеге асырылады. Бұл жерде салық саласы 80% -ға азаяды. Салықты төлеу ағымдағы салық кезеңіндегі мамырға және 20 қарашаға дейін және келесі салық кезеңінің 20 мамырына дейін жүргізіледі. Салық төлеуші декларацияны басқа міндетті төлемдер бойынша көрсетеді. Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнайы салық тәртібі ойын бизнесі, боулинг, картинг, бильярд, лото саласында қызмет көрсететін заңды тұлғалалар мен жеке кәсіпкерлерге (соның ішінде шетелдік жеке және заңды тұлғаларға) тарайды. Аталған қызмет түрлерінің субъектілері бюджетпен бекітілген жиынтық салық негізінде есеп айырысады, төлем көзінен әлеуметтік салық және жеке табыс салығын төлейді.

Бекітілген жиынтық салық былайша бөлінеді: 30% корпоративтік табыс салығы және 70% ҚҚС. Басқа салықтар мен міндетті төлемдер (акцизді қоса алғанда) жалпыға бірдей тәртіпте төленеді. Бекітілген жиынтық салықтың базалық минималды және максималды мөлшерлемелерін Қазақстан Республикасының Үкіметі әрбір салық салу объектісі бойынша бекітеді.
ӘДЕБИЕТТЕР

1. 
   Налоги и налогообложение – Под.ред. Юткиной Т.Ф. – М.: ЮНИТИ 2001г, учебник.
   
2. 
   Ильясов К.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных государств. – Алматы: Каржы –каражат, 1997.
   
3. 
   Қаржы –қаражат. Финансы Казахстана, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің ай сайын шығатын журналы. Индекс 75750
   
4. 
   Финансы РФ Қаржы Министрлігінің журналы.
   

6. Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая и особенная части).

7. О Парламенте Республики Казахстан.

8. О Президенте Республики Казахстан.

1. 
   О Правительстве Республики Казахстан.
   
2. 
   О местном государственном управлении в Республике Казахстан.
   
3. 
   Бюджетный кодекс Республики Казахстан.
   
4. 
   О положении в стране и об основных направлениях внутренней и внешней политики (на соответствующий год). Ежегодное Послание Президента Республики народу Казахстана.
   
5. 
   О республиканском бюджете (на соответствующий год).
   
6. 
   Кодекс Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (Налоговый кодекс).
   
7. 
   О приватизации.
   
8. 
   О земле.
   
9. 
   О недрах и недропользовании.
   
10. 
    О государственных закупках.
    
11. 
    Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Салық және салық салу.
    

ТҮЙІНДЕМЕ

(Алматы қ., Қазмемқызпи)

Бизнеске ортаның макроәсерін 5 сфераға бөлуге болады: экономикалық факторлар; мемлекеттік қадағалау; әлеуметтік факторлар; ресурстық факторлар; технологиялық факторлар.

Бизнес республиканың экономикалық дамуының шешуші факторларының бірі бола алады, әсіресе әңгіме шағын бизнестің дамуы жайында қозғалса. Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде жұмыс орындарының 90% шағын бизнес кәсіпорындары есебінен құрылады.

Басқа кез-келген процесс секілді бизнестің дамуында міндетті түрде басқару керек. Бизнес басқару объектісі ретінде өзіндік спецификалық ерекшеліктерге ие. Егер де бұл мәселеге басқару функциясы позициясы жағынан келер болсақ, онда басқарудың келесі түрлерін ажыратуға болады:

Ортаның бизнеске макроәсері

Ортаның бизнеске макроәсері

• 
  жоспарлау (стратегиялық менеджмент, маркетинг стратегиясын дайындау, бизнес жоспарларды дайындау);
  
• 
  ұйымдастыру (барлық деңгейде бизнесті басқарудың сәйкес құрылымдарын құру);
  
• 
  себеп (бизнес белсенділігін ынталандыратын механизмді кұру);
  
• 
  бақылау (жоспарланған әрекеттердің сәйкес түзетулерге ауытқуларын анықтау).
  

• 
  шағын бизнесті қолдау жөніндегі Агенттіктің басшылығымен бизнесті басқарудың мемлекеттік деңгейі;
  
• 
  бизнесті басқарудың аймақтық деңгейі. Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан бизнесті дамыту Орталықтарын құру ұсынылып жатыр;
  
• 
  шағын бизнесті дамытудың облыстық орталықтарын құру түрінде басқарудың локальді деңгейі;
  
• 
  команданың кәсіпкері түріндегі кәсіпорын деңгейі.
  

Қазақстан Республикасындағы бизнесті басқарудың көп деңгейлі құрылымы

Қазақстан Республикасындағы бизнесті басқарудың көп деңгейлі құрылымы

Кибернетикада ұстанымы жағынан өте мәнді жалпы жүйелік принциптер мынадай:

• 
  Кез-келген күрделі жүйе үшін басқару органы мен басқару объектісінің болуы тән. Бұл, сонымен бірге, өзара қарым-қатынас ақпараттық тікелей және кері байланыс арналары бойынша тікелей-айырбасталатын күрделі жүйелер.
  
• 
  Басқаратын және басқарылатын жүйенің өзара қарым-қатынасы олардың бірігіп қызмет атқаруынан байқалады. Өндірістік-экономикалық жүйенің ерекшелігі бүкіл жүйенің мақсатына жетуі басқарылатын жүйенің қызмет ету процесінде қамтамасыз етіледі, ал басқарушы және қадағалаушы әсерлерді өңдеу басқаратын жүйенің қызмет ету процесінде жүреді.
  
• 
  Өндіріс - күрделі алуан контурлы жүйе. Ол тек басқару органының басқарылатын жүйенің сәйкес элементтеріне басқарушы және қадағалаушы әсері байқалғанда ғана тиімді қызмет атқара алады. Тәжірибе жүзінде, ол басқарушы жүйе өндірістің стратегиясын және іс-құлық тактикасын өндіргенде және оның ағымдық ахуалын бақылауды қамтамасыз еткенде байқалады.
  
• 
  Кез-келген динамикалық жүйеде басқару автоматты қадағалау схемасы бойынша атқарылады. Басқару органы мен объектісі арасындағы қарым-қатынас ақпараттық жүйенің байланыс арналары арқылы қамтамасыз етіледі. Тікелей байланыс объектілері басқару объектілеріне мақсатты қондырғылар мен оперативті нұсқауларды жеткізеді, ал кері байланыс арналары бойынша басқару органы басқару объектісінің ағымдық ахуалы жайлы ақпарат алады. Барлық ақпаратты иеленбей оңтайлы басқаруға жету мүмкін емес. Алайда ақпарат көлемінің ұлғаюы оны өңдеудегі еңбек сыйымдылығының өсуіне әкеледі.
  

Сызықтық құрылымның артықшылығы басшылықтың бірлігі мен бір болуы принциптерінде байқалуы болып табылады. Мұнда бірінші деңгейдің орындаушысы екіншІ деңгейдің басшысы болып табылады. Кемшіліктер ретінде функционалды мамандардың жоқтығын айтуға болады.

Алғаш У. Тейлор қолданған функционалды құрылымның артықшылығы функцияларды орындаушылар басқарушы қызметін атқаратындығымен байқалады. Әлбетте, орындаушылар басшылық жүргізген кезде басқару ісі біліктірек келеді, бірақ бұл кезде бірлік принципі бұзылады. Бұл жағдай осы құрылым құру схемасының кемшілігі болып табылады.

Сызықты-функционалдық құрылымның авторы оны штабтық құрылым ретінде басшы (шешім қабылдайтын тұлға) үшін шешімдерді функционалды орындаушылар дайындайды деп атаған А.Файоль болып табылады. Сызықты және функционалдық басшылықтар бірігетін сияқты, алайда мұндай құрылым схемасының қайта байланыс контурында хабарлама өту жолының жоғарылауы салдарынан сезімталдығы жоғалады, мұны әрине, бұл схеманың кемшілігі ретінде қабылдаймыз.

Бағдарламалық-мақсаттық құрылымдар белгілі мақсаттарға белгілі бір бағдарлама арқылы жетуді көздейді, олар өте тиімді, сол себепті бұл осы құрылымның артықшылығы болып табылады. Бірақ мақсатқа жетуде құрылымда байсалды коллектив кұру мүмкіндігінің жоқ болуына байланысты түсініспеушіліктер туындайды және бұл кезде орындаушыларда орындалатын жұмысты «созуға» деген талпыныс пайда болады. Бұл осы құрылымның кемшілігі болып табылады.

Жобалық басқару Матрицалық басқару

Бағдарламалық-мақсаттық құрылымдар

Шартты белгілер: Н- басшы; «Жобалық басқару» - екі деңгейлі құрылым. Жоғарғы деңгейінде «өткізу тобы» орналасады, жобалық және өндірістік қуаттылықтар беріледі. «Жобалық басқарудың» артықшылығы принциптік жағдайды өндіруден нақты жобалау және дайындау басталғанға дейін минималды уақытты қажет ететіндігі. Сонымен қатар, «даму тобын» орындаушылардың жобалау және дайындау процесіне тікелей қатысуы өндірілген өнімнің сапасын мейлінше жоғарылататындығын айта кеткен жөн.

«Матрицалық құрылым» тіке және көлденең басқару негізінде қалыптасады. 4-суретте тіке басқаратын басшылар былай белгіленген, мысалы, нп - жоспарлау бөлімінің бастығы, нк - конструкторлық бөлімінің бастығы және нт — технология бөлімінің бастығы, бұлар таза әкімшілік басқарумен айналысады. Функционалды-мақсаттық басқаруды атқарушылар мына мамандар, мысалға айтар болсақ, с 1, с 2 және с З. Осылайша, әкімшілік және функционалды-мақсаттық басшылықты біріктіру мәселесі шешіледі де, ол орындалатын жұмыстың сапасын жоғарылатуға алып келеді.

Басқару дегенде алдына қойылған мақсаттарына жетуге бағытталған кез-келген ықпал етуді ұйымдастыру процесі деп қабылдаймыз. Басшылық жасау - бұл басқару қызметінің бір бөлігі ғана, атап айтар болсақ, кейбір басқару мәселелерін қол астындағыларға ықпал ету арқылы-шешетін бөлігі. Жетекшілік - бұл ресми қатынастар жүйесінен туындаған адамдарға ықпал ету процесі.

Сонымен, басшылық стилі дегенде, біз басқарушының қол астындағыларға ықпал етуге қолданатын әдістерінің жиынтығы, сондай-ақ осы әдістерді орындау формасы деп түсінеміз. Басқарушылық ықпал етудің нақты әдістері алуан түрлі. Талдау мақсаты, әдетте, үш негізгі түрін ажыратады:

• 
  әкімшілік (командалық);
  
• 
  экономикалық (келісімді);
  
• 
  әлеуметтік-психологиялық.
  

Басқарушының өнерін аталған уақытта және аталған жерде, сондай-ақ аталған жұмысшылар тобы үшін топ жұмысына максималды тиімділікті қамтамасыз ететін басқарушылық ықпалдар кешенін таңдай білуінен көрінеді. Басқарушының өзіне «сүйікті» іс жүргізу тәсіліне деген жақындық туындайды. Міне, осыдан келіп әртүрлі жағдайда қол астындағылармен іс жүргізудің өзіндік сипатын қалыптастырады. Бұны басшылық жүргізу стилі деп атаймыз.

• 
  авторитарлық;
  
• 
  демократиялық;
  
• 
  бейтарап (немесе анархиялық).
  

факторларға тәуелді. Олардың арасына кіретіндер: топ қызметінің шарты, шешілетін міндеттер сипаты, орындаушылар біліктілігі, біріккен жұмыс ұзақтығы және т.б. Мұндай факторлар топ қызметінің қайталанбас ахуалын құрады.

Нарықтық экономикада инвестиция кез-келген формада қаржы жұмсау процесі ретінде табыс табуға немесе қандайда болмасын басқа да нәтижеге жетуге тығыз байланысты.

Инвестиция – бұл ресурс, оны жұмсай отырып, болжанған нәтижеге жетуге болады. Сонымен, инвестицияның мәні инвестициялық қызметтің екі жағын өзіне ұштастырады: ресурс шығындары және нәтижелілік, яғни инвестициялар өз нәтижелерін бермесе, онда олар пайдасыз болғаны.

Инвестииуиялық жобаларды дайындай отырып ссудалық қаражаттарды бизнеске тарту соңғы жылдары Қазақстан банктерінде қолға алына бастады. Мұнда инвестициялық жобалардың тиімділігі есептелініп, қарыз алушыға қажетті сома әрбір аяқталған жұмыстан кейін беріледі.Инвестициялық жобалар негізінде несие алу барысында кепіл мүлікті талап етілмейді. Инвестициялық құралдардың арасындағы жобалар арқылы несие алу экономиканың нағыз секторларын дамытуда болашақта ең негізгі құрал болатыны сөзсіз/1/.

Жоба- бұл белгілі бір бастапқы мәліметтері бар және нәтиженің болуын талап ететін және оны шешу тәсілдеріне негізделетін міндеттерді білдіреді. Жобалардың келесідей түрлері болады: тұрғын үй немесе құрылыс объектісін салу, инвестициялау портфелін қалыптастыру, ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағдарламалары, кинофильмдер шығару, аймақты дамыту ж.т.б.

Инвестициялар қаржы ресурстарын пайдалануды қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді күрделі қаржылар формасында жүзеге асырылады. Инвестициялардың түрлері бойынша тәуекелдік, тікелей портфельдік және аннуеттік болып бөлінеді.

Кез-келген проект жаңадан фирма не болмаса кәсіпорынды ашу (құру) бизнес-жоспарды құрудан басталады. Бұл, сізден банкирлердің, болашақ серіктестер, инвесторлардың талап ететін бірінші құжаты. Бірақ бизнес-жоспардың қажеттілігі бірінші кезекте өзіңізге, өзіңіздің алдағы уақытта жүргізетін іс-шараларыңыздың оның болашағы қандай болатынын айқын көру үшін қажет болады.

Бизнес-жоспар – күрделі, кешенді, мұқият түрде жауапкершілікті қажет ететін құжат. Оны құру барысында тек қана нақты ақпараттарды жинап қоймай, оны тәжірибелік тұрғыда өңдеп, дұрыс қортындылар жасалуы қажет. Бұл процесс, әрине қызметі жоғары бағаланатын тәжірибелі мамандарды қажет етеді.

Егер де сіз бизнес-жоспарды өз күшіңізбен жасамақшы болсаңыз кеңесші мамандарды кірістіргеніңіз жөн.

Сіздің бизнес-жоспарыңызды оқитын көптеген адамдар (болашақ серіктестер, инвесторлар, банкирлер) ең басты назарын осы аннотацияға бұрады, осыған байланысты, проектіні ары қарай тереңірек қарастыру мәселесі шешіледі. Әдетте, қысқаша аннотация келесідей бөлімшелерді қамтиды:

- бизнесті суреттеу;

- өнімдер мен қызметтер;

- нарық және іскерлік мүмкіндіктер;

- проектінің негізгі қаржылық параметрлері;

- фирманың тарихы;

- проектінің маңызы;

- мақсатты нарық және оны талдау;

- маркетинг: стратегия және тактика;

- зерттеулер;

- проектіні басқару;

- өндіріс;

- құралдар;

- қаржы.
ӘДЕБИЕТТЕР

1. 
   Налоги и налогообложение – Под.ред. Юткиной Т.Ф. – М.: ЮНИТИ 2001г, учебник.
   
2. 
   Ильясов К.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных государств. – Алматы: Каржы –каражат, 1997.
   
3. 
   Қаржы –қаражат. Финансы Казахстана, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің ай сайын шығатын журналы. Индекс 75750
   
4. 
   Финансы РФ Қаржы Министрлігінің журналы.
   

6. Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая и особенная части).

7. О Парламенте Республики Казахстан.

8. О Президенте Республики Казахстан.

12. 
    О Правительстве Республики Казахстан.
    
13. 
    О местном государственном управлении в Республике Казахстан.
    
14. 
    Бюджетный кодекс Республики Казахстан.
    
15. 
    О положении в стране и об основных направлениях внутренней и внешней политики (на соответствующий год). Ежегодное Послание Президента Республики народу Казахстана.
    
16. 
    О республиканском бюджете (на соответствующий год).
    
17. 
    Кодекс Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (Налоговый кодекс).
    
18. 
    О приватизации.
    
19. 
    О земле.
    
20. 
    О недрах и недропользовании.
    
21. 
    О государственных закупках.
    
22. 
    Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Салық және салық салу.
    

ТҮЙІНДЕМЕ

УДК 338.075

(г. Алматы, Казгосженпи)

Успех в работе любой организации (рост уровня и качественных показателей производства, его конкурентоспособности в современных условиях) зависит не только от технических и технологических процессов производственной деятельности, а главным образом, зависит от культуры управленческой деятельности.

В философском словаре термин «культура» (от лат. culture) буквально означает воспитание, образование и развитие.

В широком смысле, термин "управленческая культура" употребляется для характеристики организационно-технических условий и традиций управления, профессионального и нравственного развития руководителя. В узком значении культура управленческого труда может трактоваться как служебная этика руководителя.

Новые условия хозяйствования, повышение образовательного уровня и зрелости менеджеров дали мощный толчок развитию управленческой культуры. Управленческие службы не только коренным образом изменили отношение к управленческой культуре, но и заняли активную позицию в формировании, изменении и использовании ее как фактора повышения конкурентоспособности, эффективности производства и управления организацией.

Осмысливая изложенное, управленческую культуру можно представить как совокупность типичных для менеджера ценностей, норм, точек зрения и идей, которые сознательно формируют образец его поведения. Без сомнения, культура управленческого труда - есть понятие многогранное, характеризующееся множеством показателей и определений. По мнению ЛипсицИ.В. «управленческая деятельность – это, прежде всего, осмысленная деятельность, цель которой поднять эффективность организации производства»/1/.

Следовательно, высокая требовательность к руководящему составу любого ранга, будь это директор, аким или министр, руководитель фирмы или президент компании определяет сферу компетенции руководителя, обязывает его заниматься такими вопросами, как отношение организации к сотрудникам и сотрудников к организации. В их руках находится успех дела, благополучие людей, от их профессиональной подготовки, творческой инициативы, от умения строить взаимоотношения с людьми в решающей степени зависит успех любого дела или провалы в работе.

Специфика культуры управленческого труда состоит в том, что в её основе лежат определенные нормы, которые должны строго соблюдаться менеджером:

А) Юридические нормы управленческого труда, отражены в государственно-правовых нормативных актах. Культура менеджера в этом смысле состоит в знании и выполнении юридических норм.

Б) Моральные нормы – нормы, которые регулируют поведение руководителя в такой важной области, как нравственность и мораль.

В) Организационные нормы – устанавливают структуру организации, состав и порядок деятельности функциональных подразделений и их руководителей; правила внутреннего распорядка и другие нормы организационного плана, принятые и используемые в любой организации.

Г) Экономические нормы – регулируют экономическую деятельность организации. Имеются и другие виды норм (технические, эстетические и т.п.), которые определенным образом формируют управленческую культуру. В конечном итоге образуется совокупность элементов, аттестующая деятельность менеджера в рамках культуры управленческого труда.

В научной литературе основные элементы культуры управленческого труда принято подразделять на:

1. Личную культуру руководителя, включающую в себя: уровень квалификации, этическое воспитание, личную гигиену и внешний вид, форму обращения к подчиненным;

2. Рациональное распределение рабочего времени. Рациональная организация труда руководителя немыслима без четкого представления о том, что он делает, когда он это делает, сколько времени затрачивает на различные виды работ. Речь идет о строгом планировании личной работы по следующим направлениям:

а) работа с документами;

б) работа с кадрами и решение социально - экономических вопросов;

в) решение коммерческих вопросов;

г) совещания, переговоры;

д) непроизводительные затраты времени, не уточненное время;

3. Культуру содержания рабочего места. Отдельные руководители считают, что в процессе работы необходимо, чтобы все находилось "под рукой", и с этой целью на рабочий стол выкладывают всю имеющуюся документацию. Однако при таком подходе трудовой процесс сильно затрудняется, так как уменьшается рабочая площадь стола; трудно сосредоточиться на каком-либо одном деле; ухудшаются санитарно-гигиенические условия; легко потерять нужные в данный момент документы и т.п.;

4. Культуру проведения массовых мероприятий. Речь идет, прежде всего, о культуре проведения различного рода совещаний, переговоров и бесед, на которые тратится значительное количество рабочего времени.

5. Культуру приема посетителей. Она предполагает соблюдение правил и требований при приёме работников, как по личным, так и по служебным вопросам.

6. Культуру речи. Около 80 % рабочего времени руководителя связано с контактами с людьми. Поэтому умение говорить (общаться) является важной составной частью культуры труда руководителя.

Культура управленческого труда зависит от стиля работы руководителя представляющего собой совокупность приёмов и способов управленческого воздействия на персонал. Именно в стиле руководства находят своё отражение внутренняя культура, знания и опыт руководителя и именно стиль оказывает существенное влияние на климат в коллективе и культуру организации. Несомненно, с помощью стиля руководства можно значительно улучшить работу организации, подразделения, аппарата управления, но можно и существенно ухудшить. Следует помнить, что не существует универсального стиля управления, одинаково подходящего для осуществления руководства разными людьми. Хороший руководитель - это хороший психолог, который в нужный момент выбирает тот стиль управления, который в наибольшей мере отвечает требованиям конкретной управленческой ситуации. Понятием, близким по смыслу определению “стиль управления”, является “метод управления”, представляющий собой способ достижения какой-либо цели, решения конкретной задачи; совокупность приемов или операций практического или теоретического освоения (познания) действительности. Принято выделять 3 группы методов:

• 
  экономические методы управления. Это система приемов и способов воздействия на исполнителей с помощью конкретного соизмерения затрат и результатов (материальное стимулирование и санкции, финансирование и кредитование, зарплата, себестоимость, прибыль, цена). В качестве основных методов управления здесь выступает система заработной платы и премирования, которая должна быть максимально связана с результатами деятельности исполнителя;
  
• 
  организационно – распорядительные методы управления. Это методы прямого воздействия, носящие директивный, обязательный характер. Они основаны на дисциплине, ответственности, власти, принуждении.
  
• 
  социально – психологические методы управления. Поскольку участниками процесса управления являются люди, то социальные отношения и отражающие их соответствующие методы управления важны и тесно связаны с другими методами управления. К ним относятся: моральное поощрение, социальное планирование, убеждение, внушение, личный пример, регулирование межличностных и межгрупповых отношений, создание и поддержание морального климата в коллективе.
  

На современном этапе, искусство управления людьми становится решающим условием, обеспечивающим конкурентоспособность предприятий и предпринимательский успех. Возникает острая потребность в подготовке квалифицированных специалистов, способных грамотно овладеть в процессе обучения навыками культуры управленческого труда, умением правильно организовать рабочие процессы в организации, умением создать благоприятный климат в коллективе, заинтересовать работников в эффективном выполнении своих обязанностей и др., т.е. всеми понятиями, составляющими и характеризующими сущность культуры управленческого труда.

УДК 352.1 (С55) О-57

(г., Алматы Казгосженпи)

Местное самоуправление осуществляется в городских, сельских поселениях и на иных территориях. Закон предусматривает ограничение прав граждан на местное самоуправление на отдельных территориях в целях обеспечения обороноспособности страны, безопасности государства и защиты конституционного строя. Численность поселения не может служить препятствием в осуществлении права граждан на местное самоуправление.

Местное самоуправление представляет собой многостороннюю деятельность местного сообщества по решению собственных и других стоящих перед ним задач на основе принципов самоорганизации, самофинансирования, само ответственности с целью улучшения качества жизни населения соответствующей территории и увеличения ее вклада в развитие всего общества. Основными элементами улучшения этого качества являются: повышение уровня жизни; изменение образа жизни в лучшую сторону; улучшение здоровья населения и увеличение продолжительности жизни людей.

Система местных органов самоуправления всегда тесно связана с административно-территориальным делением государства. Оно не может противопоставляться центральной власти, суверенитет которой распространяется на всю территорию государства.

Главная цель создания системы местного самоуправления - улучшение качества жизни местного сообщества и увеличение его вклада в развитие всей страны. Повышение эффективности функционирования всех предприятий и объектов - основа увеличения бюджетных и внебюджетных доходов местного сообщества.

Местное самоуправление нацелено на решение вопросов местного значения. Отдельные местности имеют свои особенные нужды, которые лучше всего удовлетворяются местным самоуправлением. Однако это не означает, что органы территориального самоуправления могут игнорировать задачи, имеющие общее региональное или федеральное значение, но их решение следует осуществлять только в соответствии с законом и при обязательной передаче органам местного самоуправления необходимых материальных и финансовых ресурсов. Местные интересы находятся в тесной связи с общими. Самоуправление должно согласовываться с деятельностью центральных органов.

Так как местное самоуправление базируется на основе принципов само ответственности, то этот термин следует понимать как управление населением соответствующей территории своими делами и под свою ответственность. К предметам ведения местного самоуправления отнесен широкий круг вопросов, в том числе: владение, пользование и распоряжение муниципальной собственностью; местные финансы, формирование, утверждение и использование местного бюджета; организация, содержание и развитие муниципальных учреждений дошкольного, основного общего и профессионального образования, учреждений здравоохранения, энерго, газо­, тепло-, водоснабжения и канализация. Муниципальным образованием должны обеспечиваться экономическая и финансовая самостоятельность.

Методы, применяемые в местном самоуправлении:

. Экономические;

. Организационно-распорядительные;

. Социально-психологические.

Наибольший эффект может быть достигнут только при их сочетании, так как они тесно взаимосвязаны.

Местное самоуправление обладает определенными признаками, среди которых можно отметить следующие:

. Наличие у муниципального образования собственности и автономного бюджета;

. Существование и реальное функционирование местных представительных органов;

. Отсутствие непосредственной (вертикальной) подчиненности местного органа власти выше стоящему;

. Соблюдение принципа невмешательства центральной власти в

решение вопросов, относящихся к ведению местного самоуправления;

. Реальная возможность участия всего населения соответствующей территории в процессе выработки и принятия решений по всем основным

вопросам местного значения;

. Выборность всего состава местных органов власти на широкой демократической основе, регулярная сменяемость и отчетность перед избирателями, осуществление контроля над аппаратом управления;

. Свобода и ответственность местных органов самоуправления в

рамках своей компетенции при имеющихся ресурсах;

. Гарантия социальной защиты населения, образующего местное

сообщество, особенно при проведении крупномасштабных преобразований.

Положительные стороны местного самоуправления:

1. Местное сообщество получает полную свободу решения всех социальных, экономических, политических и других вопросов местного значения исходя из интересов населения соответствующего муниципального образования и особенностей его развития;

2. Местное сообщество приобретает реальное право самостоятельно владеть, пользоваться и распоряжаться муниципальной собственностью, определять целесообразность, направления, условия и сроки ее приватизации и муниципализации на местах;

З. Расширяется бюджетная самостоятельность, которая гарантируется федеральным законом. Органы местного самоуправления формируют, утверждают и исполняют местный бюджет;

4. Местное самоуправление предусматривает гарантии и обеспечение

минимальных государственных социальных стандартов по основным показателям уровня качества жизни;

5. Создаются благоприятные условия для развития народовластия. Население, образующее местное сообщество, приобретает полную свободу в выборе и использовании разнообразных форм непосредственной демократии (местных сходов, собраний, конференций, референдумов жителей и т.д.). Население получает право на проявление правотворческой инициативы по всем вопросам местного значения. Это способствует развитию собственной правовой базы муниципальных образований. Проекты местных нормативно правовых актов, внесенные населением в органы самоуправления, подлежат обязательному рассмотрению в открытом заседании с участием представителей населения, а результаты рассмотрения - обнародованию для всеобщего сведения.

Местное самоуправление - это противовес всесилию и злоупотреблению центральных государственных структур. Реальное участие в местном самоуправлении предоставляет населению возможность для получения политического образования. Общие задачи, совместная деятельность людей, их общая ответственность положительно влияют на развитие демократии.

Местное самоуправление допустимо лишь при определенных условиях:

1. Гарантируется соблюдение общегосударственных интересов;

2. Обеспечиваются территориальная целостность, суверенитет и безопасность государства;

3. Сохраняется единое экономическое пространство, не разграниченное таможенными, финансовыми и иными барьерами, что способствует свободному перемещению товаров и услуг на всей территории страны.

Появление таких негативных явлений, как преобладание в условиях местного самоуправления частных интересов над общими и интересов местного сообщества над общенациональными, ослабление межрегиональных социально-экономических связей, возникновение трудностей в разработке и практической реализации крупномасштабных и дорогостоящих проектов и про грамм в связи с ограниченностью средств отдельно существующих местных сообществ и многие другие может быть исключено при правильной организации местного самоуправления.

К числу задач, решаемых с помощью местного самоуправления,

относятся следующие:

1. Выявление социальных целей, приоритетов и потребностей

проживающего на данной территории населения;

2. Определение потребности территории в трудовых, материальных и финансовых ресурсах;

3. Укрепление Финансово-хозяйственной базы местных сообществ;

4. Создание необходимых условий для высокоэффективной деятельности всех расположенных на территории предприятий и организаций, независимо от форм собственности и ведомственной принадлежности;

5. Обеспечение многообразия форм участия населения в решении

местных вопросов социально-экономического развития;

6. Формирование новых устойчивых источников доходов местных бюджетов;

7. Повышение инвестиционной привлекательности территории. Современное состояние местного самоуправления в Республике сегодня находится на начальной стадии своего развития и уровень его эффективности остается пока низким. Основными причинами этого являются:

1. Значительное запаздывание с проведением реформы местного самоуправления;

2. Недооценка, неполное понимание, ошибочное представление о самой сути местного самоуправления, о его важности и полезности для развития демократических преобразований всего российского общества;

3. Фактическая отстраненность населения от процесса принятия решений по вопросам местной жизни и под свою ответственность;

4. Низкий уровень научного обеспечения местного самоуправления;

5. Недостаточный уровень методического обеспечения работ по организации местного самоуправления, по формированию и применению регламентирующих и обеспечивающих это управление документов;

6. Слабая законодательная база местного самоуправления;

7.Неудовлетворительное кадровое обеспечение местного самоуправления;

8. Отсутствие у органов власти и должностных лиц федерального ранга необходимой ответственности за несоблюдение гарантий местного самоуправления и за превышение своих полномочий;

9. Плохое использование опыта местного самоуправления.

Говоря о реализации конституционного права населения на осуществление местного самоуправления, необходимо осознавать, что эффективность этого процесса во многом зависит не только от наличия всего комплекса необходимых законов, обеспечивающих организационную и экономическую самостоятельность муниципальных образований, но и от понимания населением своих прав и возможностей в осуществлении местного самоуправления, от действительной способности этими правами грамотно воспользоваться, способности реализации права на местное самоуправление. Для действительной способности реализации права на местное самоуправление представляется необходимым:

1) наличие механизмов осуществления права, то есть наличие органов, создаваемых населением для реализации своих прав в решении местных вопросов, процедур прямого волеизъявления (референдумы, конференции) или зависимости от населения создаваемых им органов (выборы, формы контроля). Эти вопросы в основном решены в рамках первого, организационного этапа;

2) наличие возможности осуществления права, то есть наличие Финансово-экономической базы для обеспечения реальной самостоятельности населения и дееспособности создаваемых им органов ( основная задача второго, экономического этапа);

3) наличие осознанной воли в осуществлении права, то есть активное

участие в процессе организации местного самоуправления не только государства (через официальные решения его органов и реализацию их должностными лицами), но и населения (через широкое участие в процессе, заинтересованность в его результате). Решение этой задачи, видимо, будет являться в основном целью следующего этапа (назовем его условно" социальным").

Все три составляющие находятся в настоящее время в процессе формирования, но именно их неразрывное сочетание: наличие обладающих экономической и право вой возможностью организационных структур местного самоуправления при активном участии и заинтересованности государства и населения может привести к созданию реального эффективного местного самоуправления.

Процессы децентрализации государственных функций в Казахстане.

Казахстан как и другие страны СНГ - получил в наследство от бывшего Советского Союза централизованную систему управления государством, экономикой, обществом. В первые годы после обретения в 1991 году независимости перед республикой стояли такие приоритетные задачи как строительство основ государства, укрепление суверенитета страны, сохранение территориальной целостности. На данном этапе централизация государственной власти была оправданной.Но в перспективе излишняя централизация власти только сдерживала бы дальнейшее развитие страны и создала бы опасность стратегического отставания от ближайших соседей. В своем послании народу Казахстана Президент страны Н.Назарбаев одним из основных принципов стратегии формирования системы государственного управления определил децентрализацию государственных функций от центра к регионам.

Согласно Конституции Республики Казахстан, принятой на республиканском референдуме в 1995 году, в нашей стране признается местное государственное управление и самоуправление. Местное государственное управление осуществляется местными представительными и исполнительными органами, которые ответственны за состояние дел на конкретной территории. Местные представительные органы - маслихаты ­являются выборными органами. Местный исполнительный орган возглавляет аким соответствующей административно-территориальной единицы, являющийся представителем Президента и Правительства Республики. Акимы областей, городов республиканского значения и столицы назначаются на должность Президентом Республики по представлению Премьер ­Министра.

Система местного управления в Республике Казахстан, компетенция местных представительных и исполнительных органов, порядок их организации и деятельности до 2001 года определялись Законом Республики Казахстан «О местных представительных и исполнительных органах Республики Казахстан», который был утвержден в декабре 1993 года.

Данный Закон не только не разграничивал функции и полномочия между областным и районным уровнями власти, но и не устанавливал четкой грани между полномочиями центра и регионов. Ко всему прочему , этот Закон практически устарел после принятия Конституции и других законодательных актов.В январе 2001 года в Казахстане принят Закон «О местном государственном управлении в Республике Казахстан». Данный Закон выстраивает четкую схему местного государственного управления и определяет полномочия местных исполнительных органов на всех уровнях, в том числе на областном, районном (городском) и поселковом, аульном (сельском) уровне.

Согласно этому Закону, в Казахстане местное государственное управление осуществляют местные представительные органы (маслихаты), местные исполнительные органы (акиматы), аким как глава местного исполнительного органа, а также исполнительные органы, финансируемые из местных бюджетов, Т.е. государственные учреждения, уполномоченные акимом на реализацию отдельных функций местного управления (т.н. отраслевые департаменты, управления, отделы).Наряду с другими новшествами, в соответствии с этим Законом доходы государственного бюджета были разделены на общегосударственные налоги, сборы, платежи и местные налоги и сборы. С балансированность местных бюджетов обеспечивалась за счет отчислений от общегосударственных налогов, сборов и платежей, при недостаточности которых местным бюджетам предусматривались субвенции из республиканского бюджета. Нормативы отчислений от общегосударственных налогов, сборов и платежей и размеры субвенций в местные бюджеты устанавливались ежегодно законом о республиканском бюджете. Для обеспечения единых подходов к взаимоотношениям между бюджетами установлены единые для всех стабильные нормативы распределения доходов между республиканским и местными бюджетами. Таким образом, все виды доходов бюджета четко распределены между республиканским и местными бюджетами.

В связи с тем, что различные уровни социально-экономического развития регионов требуют сглаживания резких отличий между областями, в Законе предусмотрена норма, в соответствии с которой законодательными актами устанавливаются долговременные размеры субвенций, передаваемых из республиканского бюджета в областные бюджеты, и бюджетных изъятий из областных бюджетов в республиканский бюджет. Стабильные нормативы распределения доходов между областным бюджетом и бюджетами районов (городов), долговременные размеры субвенций, передаваемых из областных бюджетов в бюджеты районов (городов), и бюджетных изъятий, передаваемых из бюджетов районов (городов) в областной бюджет утверждаются областными представительными органами.

Законом «О бюджетной системе» определены направления расходов отдельно для республиканского и местных бюджетов. Местным исполнительным органам дано право вводить местные бюджетные программы, не затрагивающие республиканские бюджетные программы. Не допускается содержание одного государственного учреждения из разных уровней бюджетов.

Основными целями децентрализации в Казахстане на настоящем этапе являются демократизация основ государственного управления, создание условий для эффективного осуществления государством его функций на

соответствующих уровнях управления при решении как текущих вопросов, так и перспективных задач социально-экономического развития страны, расширение общественного самоуправления. Демократизация политической системы, совершенствование налогово-бюджетной системы и развитие управленческого потенциала на всех уровнях государственной власти при помощи децентрализации являются чрезвычайно важными задачами для создания климата, благоприятного для развития рынка и достижения

экономического роста.

Главными условиями для эффективной работы любого уровня власти

являются:

. подотчетность и подконтрольность населению;

. обладание четко определенными полномочиями и функциями;

. наличие собственного бюджета со стабильными доходными источниками;

. владение собственностью.

Одним из путей к открытости власти народу видится переход к выборности исполнительных органов. В Казахстане в 2001 году были проведены выборы сельских акимов в пилотных сельских округах. Именно на этом уровне избиратели могли непосредственно знать своих руководителей, их достоинства и недостатки, способности к организации работы. В 2002 году произошел переход к повсеместным выборам акимов сельских округов, поселков, городов районного значения.В то же время местное государственное управление не должно представлять отдельную власть внутри страны. Местные государственные органы реализуют определенные государственные функции и несут ответственность перед правительством и местным представительным органом. Казахстанское законодательство в настоящее время слишком широко и зачастую непрозрачно и негибко определяет те или иные функции и полномочия центральных и местных уровней управления. Необходимо провести тщательный анализ для уточнения и законодательного закрепления функций различных уровней власти.

2. Основы местного самоуправления в городах России. - СПб, 1995.

3. Социально-экономические проблемы местного самоуправления:

Сборник тезисов докладов конференции 25 октября 1996 г. / Под ред. З.Д.н. РФ, Д.Э.н., проф. Л.М. Чистова. - СПб.: РИО ИСЭП РАН, 1996. -156 с.

4. Барашев Г.В. Местное самоуправление. - М.: МГУ, 1996.

5. Горный М.Б. Местное самоуправление: проблемы и перспективы.

- СПб, 2000.

6. Гневко В.Н., Когут А.Е. Развитие местного самоуправления. ­

СПб.: РАНИСЭП, 1999.

7. (httр://www.ргаvо.~/sаfеty/р~б-О7/рз.btm) 8. (www.zhulebino.ru)

Становление местного самоуправления в РК.

Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құрылуы.

( г., Алматы, Казгосженпи)

Эту твердую позицию постоянно подчеркивает Президент Казахстана Нурсултан Назарбаев, особо подчеркивая, что "наша задача - представить Казахстан в глазах мирового сообщества как привлекательное место для инвестиций, активно привлекать инвесторов в наиболее важные отрасли".

Многие представители зарубежных компаний, фирм, частные бизнесмены высоко оценивают инвестиционный климат в Казахстане. Помимо богатых природных ресурсов, аграрного и промышленного потенциала, квалифицированных кадров специалистов и грамотной дешевой рабочей силы, выгодного геополитического положения особо отмечается стабильность политической обстановки, межнациональных отношений.

Объявив привлечение иностранного капитала в качестве приоритетной стратегической задачи, Казахстан последовательно осуществляет необходимые действия к созданию цивилизованной законодательной базы для интеграции в мировое хозяйство и перехода к открытой экономике.

Казахстан занимает второе место по участию в инвестиционной деятельности среди стран СНГ. В Казахстане с 1990 года стали создаваться

совместные предприятия со смешанным отечественным и зарубежным капиталом (СП) и предприятий с чисто иностранным капиталом (ИП). Если в

1990 году их было всего 15, то в 1996 - уже 995, в 1997 - 1227, в том числе сп­732, ИП - 395. Общий уставный капитал составил 37,2 млрд.тенге.

В образовании указанных предприятий приняли участие предприниматели из 74 стран мира, в том числе 11 стран, прежде входивших в состав СССР. Доля СП и ИП в общей структуре капитальных вложений увеличилась с 1995 года в 9,1 раза. Большинство предприятий в Казахстане создано фирмами и корпорациями России, Турции, Германии и США.

Основные направления государственной социально-экономической политики в 1998 г. продолжали осуществлять инвестиционную политику на основе следующих принципов:

- государственной поддержки предприятий за счет централизованных инвестиций при переносе центра тяжести с безвозвратного финансирования на кредитование на возвратной, платной основе. Сохранение безвозвратного бюджетного финансирования преимущественно для социально значимых объектов, имеющий некоммерческий (неприбыльный характер) и не

располагающих собственными источниками финансирования;

значительного расширения практики совместного (долевого) государственно-коммерческого финансирования инвестиционных проектов, в

том числе и с привлечением иностранного капитала. Такая практика способствует восполнению нехватки централизованных средств для осуществления государственных программ капитального строительства;

использования части централизованных (кредитных) инвестиционных средств на реализацию особо эффективных и быстро окупаемых инвестиционных проектов и объектов малого бизнеса, независимо от их отраслевой принадлежности и форм собственности для ускорения структурной перестройки производства; совершенствования нормативной базы в целях увеличения притока отечественного и иностранного капитала в инвестиционную сферу;

- усиления государственного контроля за целевым расходованием средств республиканского бюджета, направляемых на инвестиции в форме безвозвратного финансирования и кредитования. Объемы привлечения иностранных коммерческих кредитов банками и хозяйствующими субъектами Республики Казахстан самостоятельно, без предоставления правительственных гарантий не ограничиваются.

Совокупный объем иностранных инвестиций в казахстанскую экономику

за период 1993 по 2000 год превысил 12 миллиардов долларов.

В Казахстане поддерживается ряд политических факторов, благоприятствующих работе инвесторов: сохранение и укрепление политической и социальной стабильности; обеспечение национального режима деятельности иностранных инвесторов, в частности, предоставляющий право свободной репатриации прибыли.

Правительство продолжает гибкую макроэкономическую политику, обеспечивающую рыночную конкурентную среду без административного вмешательства.

Целенаправленное улучшение инвестиционного климата, привлечение новых инвестиций и совершенствование системы их го су дарственной Поддержки остаются приорететными в политике Казахстана.

Привлечение и эффективное использование иностранных инвестиций в экономику РК является основой, одним из направлений взаимовыгодного экономического сотрудничества странами. С помощью иностранных инвестиций можно реально улучшить деформированную производственную структуру экономики Казахстана, создать новые высокотехнологические производства, модернизовать основные фонды и технически пере вооружить многие предприятия, подготовить специалистов и рабочих, внедрить передовые достижения менеджмента, маркетинга и ноу-хау, наполнить внутренний рынок качественными товарами отечественного производства с одновременным

увеличением объемов экспорта в зарубежные страны.

Благодаря рыночным реформам, инвестиции из-за границы должны оказаться более перспективными, чем в 90-е годы. В долгосрочной перспективе, в ближайшие 1 О лет, частный сектор Европы, Соединенных Штатов и Японии наверняка станет для Казахстана основным источником инвестиционного капитала. Однако, до того, как это произойдет, кредиторами Казахстана наверняка будут не частные инвесторы, а зарубежные правительства и официальные организации.

Сущность международных организаций, участвующих в предоставлении финансовой помощи Казахстану, различна.

Во-первых, следует упомянуть Международный валютный фонд (МВФ). Это организация, в которую Казахстан вступил в 1992 году, занимается финансированием государственных программ борьбы с высокой инфляцией и общей валютно-финансовой нестабильностью.

В своей деятельности МВФ руководствуется принципом обусловленности, согласно которому страны-члены могут получить кредиты от него лишь при условии, что они обязуются проводить определенную экономическую политику. Условия, выдвигаемые МВФ, могут быть настолько жесткими, что лишь усугубят трудности реформ.

Вторым крупным международным кредитором является Всемирный

банк. В отличие от МВФ, деятельность которого сконцентрирована на кратковременных макроэкономических кризисах, Всемирный банк занимается проблемами долгосрочного экономического развития. Приоритетными для него являются структурные преобразования, такие, как либерализация торговли, приватизация, реформы системы образования и здравоохранения, инвестиции в инфраструктуру, Т.е. реформы, которые являются залогом долгосрочного экономического роста. Всемирный банк выдает долговременные займы, как правило, на коммерческих условиях, хотя бедным странам предоставляются льготные, сильно заниженные процентные ставки по кредитам. Банк специализируется на двух видах кредитов. Целевые кредиты предназначаются для финансирования конкретных инвестиционных проектов, например строительства дороги, моста или электростанции. Программные кредиты призваны помочь правительству осуществить структурные реформы в ключевых отраслях экономики, например, провести либерализацию торговли. В этом случае кредит- не обеспечение определенного инвестиционного проекта, а средство общего финансирования государственного бюджета в

соответствии с кардинальным изменением экономической политики.

Третья влиятельная и кредитная организация - это Европейский банк реконструкции и развития (ЕБРР), созданный в 1991 г. специально для оказания помощи странам Восточной Европы и бывшего Советского Союза на этапе рыночных преобразований. ЕБРР являет собой пример "банка регионального развития"главная задача которого-содействовать долгосрочному экономическому росту определенного региона за счет финансирования всевозможных инвестиционных проектов. Особое же предназначение ЕБР заключается в предоставлении кредитов прежде всего молодому частному сектору стран бывшего социалистического лагеря.

Четвертым источником официальной финансовой поддержки является помощь, поступающая уже не от международных организаций, а от отдельных западных правительств. Эта помощь принимает, по меньшей мере, две формы. Во-первых, правительства Запада предоставляют правительствам других стран прямые кредиты и безвозмездные ссуды, пытаясь помочь им справиться с неотложными проблемами гуманитарного и экономического характера. Во-­вторых, они выделяют кредиты компаниям этих стран, чтобы те могли приобрести у страны донора промышленное оборудование и другие товары. Таким образом, подобные кредиты выгодны обеим сторонам.

Привлечение иностранных инвестиций в экономику Казахстана является объективно необходимым процессом. Мировой опыт многих стран свидетельствует, что приток иностранного капитала и государственное регулирование его использования позитивно воздействуют на экономику. Инвестиции содействуют становлению и укреплению частного предпринимательства в странах со средним и низким уровнями экономического развития, мобилизуют капитал для реализации серьезных проектов, создания смешанных компаний, рынков ссудного капитала. От того, насколько успешно экономика Казахстана будет интегрироваться в мирохозяйственные связи, зависит стратегия и тактика преодоления кризиса.

Инвестиционный климат - критерий зрелости рыночных реформ, доверия мирового сообщества к устойчивости прав собственности, к обстановке в данной стране в целом. Среди стран СНГ и Балтии Казахстан является вторым государством после России, получившим международный кредитный рейтинг. Приблизительно на таком же уровне находятся Аргентина, Мексика, Филиппины, Турция, Пакистан и Бразилия.

Хотя Казахстану свойственны изобилие природных ресурсов и стратегическое месторасположение, по мнению многих иностранных инвесторов, инвестиционный климат Республики Казахстан перспективен, но все же нестабилен. Нестабильность сопровождается преобладанием ряда негативных факторов, которые препятствуют притоку иностранных инвестиций в республику. Присутствие этих факторов обусловлено негативной по отношению к иностранным инвестициям внутренней политикой Правительства Республики Казахстан. В результате опроса заинтересованных иностранных инвесторов были выявлены пять основных преград на пути притока иностранных инвестиций в Казахстан:

1) бюрократия;

2) финансовый риск;

3) налоговый и финансовый режим Казахстана;

4) правовая инфраструктура /темпы перемен в сфере права;

5) валютный контроль.

Два из пяти факторов, не являясь чисто экономическими, оказывают сvщественное влияние на приток инвестиций в республику. И хотя такие факторы, как налоговый и финансовый режим и валютный контроль в Казахстане признаются одними из либеральных в странах СНГ они также не способствуют притоку иностранных инвестиций. Финансовый риск сопряжен с инфляцией и колебаниями валютных курсов.

Важно отметить, что иностранному инвестору важны не льготные условия налогообложения, а их стабильное, предсказуемое и экономически эффективное и для государства, и для инвестора состояние. Несомненно, то, что все эти факторы связаны с общеэкономической стратегией правительства, поэтому решение этих проблем нуждается в комплексном подходе. Необходим четкий ориентир, программа действий по привлечению иностранных инвестиций, и на основе этой программы необходимо создавать рычаги управления, привлечения и стимулирования внешних капиталовложений. Такое мнение разделяют многие экономисты.

Не последнюю роль в привлечении иностранных инвестиций, думается, сыграет последовательно проводимый курс на приватизацию собственности и разгосударствление. Создается рыночный механизм регулирования внешнеэкономической деятельности, адекватный современным международным требованиям. Сложный, бюрократизированный, с превалированием административных методов, он постепенно заменяется на простой и понятный для иностранных партнеров, с четким распределением функций.

При формировании благоприятного инвестиционного климата следует учитывать не только внутренние, но и внешние факторы, способные оказывать на него влияние, общее состояние рынка мирового капитала и то, что иностранные инвесторы, расширяя сферу своей деятельности, предпочитают иметь дело со странами со стабильной политической ситуацией и схожими социально-экономическими условиями. Поэтому Казахстану необходимо создать на первых порах привлечения иностранных инвестиций особо льготные для них условия.

Казахстан стремится создать благоприятный социальный, финансово ­экономический, правовой режим для деятельности иностранных инвесторов и соответствующий их интересам инвестиционный климат, решать одновременно свои проблемы и достигать поставленных целей. В связи с этим, Правительством Республики Казахстан сделан существенный шаг: был разработан и введен в действие в декабре 1994 г. Закон "Об иностранных инвестициях", который определил правовой режим иностранных инвестиций в Казахстане, установил формы осуществления и объекты вложения иностранных инвестиций в Республике Казахстан. А в июле 1997 г. был принят новый закон с существенными дополнениями и изменениями.

Правовой режим предусматривает гарантии для иностранных инвесторов,

основные их которых:

1) национальный режим, Т.е. иностранные инвесторы вправе пользоваться

условиями не менее благоприятными, чем отечественные инвесторы;

2) правительственные гарантии от имени республики;

3) гарантии от изменений законодательства и политической ситуации;

4) гарантии от экспроприации и др. Также Правительством Республики Казахстан были разработаны и введены в действие другие законы и нормативные акты, регулирующие инвестиционную деятельность в республике. С точки зрения политиков и экономистов республики, с участием иностранного капитала можно решать следующие задачи:

- повысить эффективность экспортного потенциала, преодолеть его

сырьевую направленность и развить импортозамещающие производства;

- усилить экспортную экспансию страны и упрочить ее позиции на

внешних рынках;

- повысить научно-технический уровень производства с помощью новой

техники и технологий, методов управления и сбыта продукции;

- увеличить налоговые поступления в государственный бюджет;

- содействовать развитию отсталых и депрессивных районов и создать

новые рабочие места в национальной экономике;

- использовать современный производственный и управленческий опыт

через обучение и переподготовку кадров;

-достигнуть экономической самостоятельности Казахстана.

Таким образом, зарубежное инвестирование выступает как объективно

необходимый процесс для Казахстана, т.к. он способствует обузданию кризиса и, одновременно, финансовой стабилизации экономики, решает стратегические и тактические задачи макроэкономического характера, такие как борьба с инфляцией, структурная перестройка, искоренение технологической и управленческой отсталости экономики. То есть все эти факторы доказывают важность привлечения и использования внешних капитальных вложений.

Самым главным фактором, препятствующим притоку портфельных инвестиций в республику, является то, что в Казахстане отсутствует нормально функционирующий рынок ценных бумаг - реальная основа для привлечения подобных инвестиций в эту область. Несмотря на успешный дебют казахстанских еврооблигаций на мировом рынке капиталов (их выпуск произошел в декабре 1996 г. в Амстердаме) и на мнения специалистов о том, что Казахстан сделал свой первый удачный шаг в развитии интеграции в международный рынок ценных бумаг, внутренний фондовый рынок республики развит недостаточно. Он функционирует на относительно низком уровне и пока не признан на мировом фондовом рынке. Законодательство, регулирующее эту область экономики, находится в стадии становления, нестабильно. Остальные факторы непосредственно вытекают из предыдущего: неопределенность, "непрозрачность" рынка ценных бумаг республики, огромные риски, сопряженные с ними, - все это сдерживает иностранного инвестора от вложения денег в ценные бумаги Казахстана.

Для Казахстана наиболее целесообразным и безболезненным, с точки зрения влияния на инфляцию и внешний долг, является привлечение прямых иностранных инвестиций, так как прямые инвестиции, будучи привлеченные

под собственные гарантии заемщиков, снижают финансовые обязательства государства по заимствованию средств на структуризацию экономики.

Наша позиция крупного межрегионального транспортного центра требует установления более либерального режима для иностранных инвестиций. Это позволит нам привлечь необходимый приток финансов и знаний, развить наши возможности и регулярные торговые обмены с зарубежными странами, Открытая и либеральная инвестиционная политика с ясными, эффективными и строго соблюдаемыми законами, исполняемыми беспристрастной администрацией, - это наиболее мощный стимул к привлечению иностранных инвестиций. Выработка такой политики должна стать одной из наших основных задач, поскольку трудно представить себе, как Казахстан может добиться быстрого экономического роста и модернизации без иностранного капитала, технологии и опыта.

Чтобы наш инвестиционный климат стал более благоприятным, а Казахстан вышел в лидеры по объему и качеству привлеченных иностранных инвестиций, нам нужны политическая воля и реальные действия. Необходимо также проявить высочайшее мастерство в использовании инструментов, необходимых для привлечения как можно большего количества известных миру инвесторов".

Поэтому иностранные инвестиции рассматриваются как универсальное средство решения всех проблем, связанных с преодолением инвестиционного кризиса, и должны сыграть роль достаточно сильного катализатора в инвестиционном процессе. Тем не менее, обладая определенными привлекательными чертами - богатыми природными ресурсами, наличием достаточно квалифицированной рабочей силы, высоким научно-техническим потенциалом, Казахстан еще не прошел стадию ресурсосбережения, и прежде всего энергосбережения. По этой причине цены внутреннего рынка превышают мировые цены. В связи с этим, правительством республики принимаются меры по ориентации инвестиций на решение задач ресурсосбережения. Реализация

этой политики предусмотрена в "Стратегии развития Казахстана до 2030 года", где в пункте "Наиболее важные задачи, стоящие перед местной властью в 1998 году и до 2030 года" к числу приоритетных целей относится "создание благоприятного инвестиционного климата, в том числе в энергетическом секторе" (6). Она позволит снизить ресурсоемкость экономики, традиционное преобладание сырьевых и топливно-энергетических отраслей, что даст возможность переключить инвестиции в пользу обрабатывающих и конечных отраслей, освоения высоких и трудо сберегающих технологий.

Между тем процесс широкомасштабной интеграции международного капитала протекает по законам избирательной системы, ориентированной на подготовленную почву, т. е., где созданы или действуют цивилизованные стандарты экономического развития. В тех случаях, когда позиции реформируемой экономики не отвечают этим требованиям, встает задача реформирование основных институциональных структур, обеспечивающих доступ иностранных компаний.

Текущее состояние экономики и уровень жизни населения показывают, что эти меры не дали того социального эффекта, которого от них ожидали. Основные индикаторы, показывающие объемы производства, величину ВВП и другие агрегированные показатели экономики страны, до последнего в основном снижались. С каждым годом задача восстановления утраченных позиции становится все более сложной, требующей более дорогой цены. Объемы предполагаемых затрат на проведение структурных реформ, направленных на повышение эффективности экономики республики и создание рынка потребительских товаров становится непомерно большими.

Ситуация требует смены подходов к реформам. При существенном отставании институциональных и социальных реформ достигать макроэкономических целей становится все сложнее. В итоге, сложное положение с бюджетом заставляет выдвигать фискальные цели на передний план в ущерб инвестиционным. Многие хозяйствующие субъекты в этих условиях повели себя совершенно адекватно, наращивая неплатежи, бартер и неучтенный наличный оборот.

Сегодня критически настроенные по поводу прошедшего этапа реформ экономисты считают, что проведение либерализации внешнеэкономической деятельности и приватизации как основы изменения структуры экономики и приспособления к потребностям рыночных реформ было неправомерным шагом. Но при этом они упускают из виду, что большая часть созданного потенциала в стране периода начала реформ оказалась не задействованной. Потенциал таких важных индустриальных отраслей, как машиностроение, легкая промышленность и часть агропромышленного комплекса тогда оказался невостребованным.

Тогда же неопределенность будущего сильно деформировала мотивы и поведение многих экономических агентов, поэтому инвестиционный механизм не работал. Он и теперь плохо работает, и в этих условиях теперь задачей номер один становится использование в качестве инвестиции сбережение и производительное использование уже имеющихся накоплений. Думается, что комплекс мер для возрождения инвестиционной сферы и активного привлечения имеющихся накоплений в виде инвестиций является одним из приоритетных направлений предстоящих реформ в стране.

Если обратиться к основе функционирования экономики многих развитых стран, то их определяют итоги деятельности крупных научно ­промышленных корпораций. При этом тенденции дальнейшего развития складываются таким образом, что и в будущем именно они будут определять процветание экономик ведущих стран. В этой связи возникает вполне резонный вопрос о наших научно-производственных объединениях, которые хотя и не имели многих черт, присущих аналогичным объединениям на Западе, все же имели свои налаженные связи и созданные наработки в части научных разработок. Теперь терять накопленный опыт, а самое главное, перспективные научные разработки. было бы слишком расточительно.

Настало время переосмысления упрощенного подхода к приоритетности для рыночных реформ создания фондовых, валютных бирж и банков в качестве основы. Анализ проблем роста современной экономики показывает, что недоучет производственных проблем, связанных с научно-производственными структурами, на практике приводит к отставанию отечественной промышленности. Более того, в условиях нашей страны рост финансовых и банковских структур пока не способствовал резкому росту инвестиционной активности в производственной сфере. Стало ясно, что для кардинальных изменений экономики доктрины макроэкономических рекомендаций МВФ недостаточно.

Усиленное внимание всех развитых стран, к технологическому развитию основ экономик связано с тем, что наукоемкий продукт становится определяющим фактором развития в XXI веке и главным источником пополнения бюджетных средств. Это оказывается очевидным из следующего соотношения цен на промышленную продукцию (по расчетам российских ученых):

- продажа одной тонны, сырой нефти приносит до 20-25 долл. прибыли; один килограмм бытовой техники дает 50 долл. прибыли; - средняя норма прибыли от реализации одного килограмма авиационной техники составляет 1000 долл.;

- один килограмм наукоемкого продукта в информатике и электронике позволяет извлекать до 5000 долл. прибыли.

Эти экономические показатели наглядно демонстрируют потенциальные возможности технологического прорыва и служат своеобразным индикатором в разработке промышленной политики на перспективу. Проработка вопросов фундаментальной основы экономической организации национальных компаний и перспектив их развития требует учета вышеуказанных цифр. Без них сложно будет проводить реформы и в сфере социальных инноваций.

В масштабе страны необходимы меры по изменению мотивации всех экономических агентов.

Среди приоритетных задач, направленных на активизацию рыночных реформ, эти вопросы могут занять место в качестве первоочередных. Прежде всего, необходимы изменения в хозяйственной среде, направленные на усиление роли научно-промышленных объединений наряду с модернизацией их структуры. Нужен поиск нетрадиционных форм взаимодействия частных фирм и тех научных структур, которые работают и накопили определенный багаж прикладных идей для малого производства. Таким малым предприятиям и хозяйствующим субъектам, при наличии у них задела производства, основанного на научных разработках перспективного характера, а также жизнеспособности в рыночных условиях, необходима государственная помощь для становления у стран с развитой экономикой инвестиционная активность взаимосвязана с понятием интеллектуальной экономики. Движущей основой такой экономики все более выстvпает "человеческий капитал" и информационные технологий. Их продвижение и развитие происходят на основе соответствующих перестроек в организационных структурах управления. Замечено, что характер выполняемых функций в международном разделении труда важнее факта окончательной сборки сложных наукоемких изделий.

Теперь и у нас господствующей должна быть тенденция, даже при сохранении на определенный период времени роли сырьевого сектора, неуклонного повышения доли наукоемких производств.

Общемировой процесс смены технологических укладов с изменением характера и структуры общественного потребления, сдвигом потребительских предпочтений в пользу образования, информационных услуг и здоровой окружающей среды должен касаться и структурной перестройки нашей промышленности.

Происходящие в мире обесценение технологий добывающей промышленности и ухудшение конъюнктуры на сырьевых рынках с общей тенденцией снижения цен на сырье и продукты сигнализируют о необходимости учета новых ориентиров. С позиции доминирующей тенденции мирового развития принципиальные задачи реформирования национальной экономики и ее научно-промышленного комплекса потребуют смещения акцентов на следующие направления. Прежде всего, нужен постепенный переход на наукоемкие производства и широкое распространение информационных технологий. Радикальные преобразования системы управления социально-экономическим и научно- культурным развитием страны необходимо подчинить нуждам времени. Пользуясь сегодняшними переменами на корпоративном и государственном уровне, можно обеспечивать переход от властно координируемых структур к производственно-творческим ассоциациям, построенным на добровольном сотрудничестве.

Зарубежный опыт развития современных крупных научно ­производственных конгломератов показывает, что технологическую модернизацию достаточно успешно проводят те, кто ориентирован на использование возможностей международного разделения труда. И в этом направлении многообразные связи с Россией и другими странами СНГ, которые сохранились, дадут возможность провести такую структурную перестройку, которая органически учитывала бы сильные и слабые стороны ранее созданного потенциала. Ввиду того, что многие производственные мощности могут быть переориентированы и загружены путем кооперации с учетом взаимных возможностей и потребностей на их базе есть возможность создать крупные производственно-научные концерны.

В этой связи есть вопрос, связанный с эффективным освоением и использованием нефтяных запасов страны. Однозначное предпочтение долгосрочной стратегии, связанной с транспортировкой нефти для реализаций на внешнем рынке, некоторыми специалистами-нефтяниками рассматривается как не совсем оптимальный шаг. В перспективе вполне возможны изменения структуры потребления угле водородного сырья. При структурных изменениях, связанных с изменениями технологий и техники, спрос на нефтепродукты может пойти на понижение, провоцируя снижение цен. Вместе с тем при развитии нефтехимии и продуктов переработки нефти страна имеет возможность получить дополнительные доходы в виде прибыли от переработки. И это не считая развития машиностроения и других сфер, которые могли бы быть втянуты для работы с данной сферой.

Особого подхода потребует инвестиционная политика, где будут сконцентрированы вопросы развития приоритетных производств, выявление и поддержка производств которых экономически целесообразно восстановить с применением ускоренного банкротства и перепрофилирования по выпуску конкурентно способной продукций.

Эта весьма сложные проблемы, затрагивают не только чисто научные вопросы, но и практические аспекты реформ. Несовпадение теоретических воззрений в обществе с практическими условиями про ведения реформ оказывает на его результативность не менее серьезное влияние.

Таким образом, нами была сделана попытка определить и выявить основную цель политики привлечения иностранных инвестиций - это преодоление экономической отсталости, обеспечение высокого качества жизни населения страны на основе использования зарубежных капиталов в модернизации и структурных преобразованиях национальной экономики. Достижение данной стратегической цели обеспечит решение следующих задач:

- развитие экспортного потенциала;

- развитие импортозамещающих производств; - увеличение налоговых поступлений;

- создание новых рабочих мест и т.д.

Для стимулирования притока иностранных инвестиций и финансового

контроля за их использованием необходимо совершенствовать действенность механизма государственного регулирования процесса привлечения внешней помощи, включающего организационную структуру управления иностранными инвестициями и широкий арсенал правовых и экономических средств, используемых специалистами этой структуры; совершенствовать систему страхования и перестрахования рисков; налаживать качественное и своевременное информационное обеспечение иностранных инвесторов; осуществлять целый ряд других мер, но главное - инвестиционная политика Республики Казахстан должна быть гибкой, прагматичной и соответствующей происходящим внутренним и внешним экономическим реалиям.

Главная цель привлечения и использования иностранных инвестиций ­инвестирование реального сектора экономики - не достигнута. Основными причинами низкой эффективности реализуемой ныне модели внешнего инвестирования, на наш взгляд, являются:

- незначительные объемы иностранных инвестиций, при влеченных в

реальный сектор экономики;

- несовершенная структура инвестиционных ресурсов;

- чрезмерное использование внешних заимствований главным образом на финансирование бюджетного дефицита и нужд потребительской сферы, Т.е. на непроизводственные цели;

- преимущественное использование прямых иностранных инвестиций в торгово-коммерческой сфере и сфере услуг, а не в реальном секторе экономики;

- тенденция преобладающего привлечения иностранных инвестиций в

добывающие отрасли, что создает деформированную структуру экономики;

- преобладающая репатриация капитала и перевод прибыли за рубеж.

Все названные выше причины свидетельствуют о необходимости

совершенствования механизма реализации инвестиционной политики. Главным направлением должна быть ориентация не на увеличение объема привлекаемых средств, а, прежде всего, на качественное, эффективное их использование. Именно об этом говорил Президент страны Н.А. Назарбаев, выступая перед членами нового правительства: "Нам нужны инвестиции. Весь предыдущий опыт свидетельствует о том, что правительства гнались за количеством, а не за качеством. Поэтому за громкими рапортами зачастую мы не получали достойной отдачи".

На современном этапе развития Казахстана как нового независимого государства, ориентирующегося на рыночные отношения, главным направлением экономических реформ становится выработка и реализация инвестиционной политики государства, нацеленной на обеспечение высоких темпов экономического роста и повышение эффективности экономики. В сложившихся условиях для обеспечения структурных преобразований экономики на основе программы действий правительства по углублению реформ и в условиях ограниченности внутренних источников финансирования исключительно важное значение при обретает привлечение иностранного капитала в экономику республики.

В заключение следует отметить, что рациональное использование инвестиций требует:

1) принятия протекционистских мер для оживления отечественного

производства, что соответственно уменьшит импорт иностранных товаров;

2) разработки механизмов поощрения инвестирования в отечественное

производство свободных средств отечественного бизнеса;

3) пересмотра системы налогообложения с тем, чтобы оно работало на создание условий для привлечения отечественного капитала в сферу производства, установив определенные льготы в налогообложении;

4) выработки механизмов сглаживания существующих резких диспропорций в ценах промышленной и сельскохозяйственной продукции, создания с помощью цен и других льгот возможности для оживления сельскохозяйственного производства;

5) обеспечения за счет роста производства отечественных товаров развития внутреннего рынка.

2. Инвестиционная деятельность в Республике Казахстан: Стат.сб./

Агентство Респ.Казахстан по статистике. -Алматы, 2001.

3. Нурсеитова Р. А.Механизм регулирования инвестиционного процесса

в Казахстане:финансово-банковский аспект.Спец.08.00.1 0­

Финансы,денежное обращение и кредит: Автореф.дис.на

соиск.учен.степ.канд.экон.наукl Раушан Айткалиевна Нурсеитова. ­

Алматы,2000. 5. Статистический ежегодник Казахстана за 1999 г. А., Панорама.2000. NQ9.

УДК 336.714(574)

Дауылбаев К.Б.- э.ғ.к., доцент ал-Фарабии атындағы КазҰУ

ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу (консервілік, жүнді және мақтаны қайта өңдеу өнеркәсібі мен басқа салаларды есептегенде агроөнеркәсіптік кешен);

құрылыс материалдарының өндірісі (алғашқысынан бастап құрылыс материалдарының шығарылуы мен қаптауына дейінгі өндірісіне дейін); әйнек өнеркәсібі; химия және мұнай химия өнеркәсібі; металлургия; машина жасау; орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі; балық өнеркәсібі; инфрақұрылым (энергетика және көлік) /1/.

Қазіргі уақытта Қор қызметінің түйіні құрылымды құрайтын мәні бар және экономикалық кластерлерді жаңадан құру мен құрастырылғандарын толықтыруға жағдай жасайтын ірі және келешегі бар маңызды жобаларды кезеңмен қаржыландыруға ауыстырылды.

Инвестициялық декларация Қордың инвестициялық қызметінде негізгі құжат болып табылады. Қазақстанның инвестициялық қоры акционерлiк қоғамының инвестициялық декларациясы «Қазақстанның инвестициялық қоры туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзiрленген және инвестициялаудың мақсатын, стратегиясын, бағыттарын, тәуекелдердi басқару саясатын, бағалы қағаздардың әр түрi бойынша бағалы қағаздар портфелiн әртараптандыру нормаларын және Қордың инвестициялық жобаларға қатысуын тоқтату шарттарын айқындайды /2/.

Қор жүзеге асыратын инвестициялаудың мақсаты жаңадан құрылатын және жұмыс iстеп ұйымдардың жарғылық капиталдарына қатысу жолымен экономиканың шикiзаттық емес секторындағы бәсекеге қабiлеттi өндірiстердi құру жөнiндегi жеке ceктордың бастамаларына қаржылық қолдау көрсету болып табылады. Қор жұмыс iстеп тұрған өндірістерді кеңейтуге, қайта жаңартуға және техникалық қайта жарақтандыруға, сондай-ақ тауарлар шығару және қызметтер көрсету жөнiндегi перспективалы жаңа өндiрiстердi құруға бағытталған ақталатын және тиiмдi инвестициялық жобаларды қаржыландыруға қатысады. Инвестициялық жоба - Қордың инвестицияларын көздейтін іс-шаралар кешені болып табылады.

Қордың инвестициялауға қатысуы үшін инвестициялық жоба мына бағыттарда бағытталу керек:

1. 
   Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясатының негiзгi бағыттарына сәйкес келсе;
   
2. 
   экономикалық және қаржылық параметрлері бойынша тартымды болып табылса;
   
3. 
   ұйымдардың технологиялық әлеуетiн ұлғайтуға, өнiм өндiрудiң және қызметтер көрсетудiң сапасы мен көлемiнiң өсуiн арттыруға, шикiзат пен материалдарды қайта өңдеудi тереңдетуге, жоғары технологиялық өнім шығаруға бағытталған жағдайда.
   

Қор бәсекеге қабiлеттi салалар мен кластерлердi қалыптастыратын өзара байланысты кәсiпорындардың; экспорттық бағыттылығы басым қосылған құны жоғары өнiмдер өндiрiсiне және халықаралық еңбек бөлiнiсiнде қазақстандық ұйымдардың қатысуын ұлғайтуға бағытталған инвестициялық жобаларға бағдарланады. Қордың қаражаты салынған акциялар құнының өсiмi мен ұйымдардың жарғылық капиталдарына қатысу үлесi Қордың табыс табуының негiзгi нысаны болып табылады. Дивиденд нысанындағы ағымдық кiрiстердiң өсуiн Қор өз қызметiнiң басымдығы ретiнде қарастырмайды.

Қор уақытша бос ақшаны iшкi және сыртқы рыноктардағы мемлекеттiк және мемлекеттiк емес бағалы қағаздарды қоса алғанда, Қордың осы инвестициялық декларациясы айқындайтын шекте және тәртiппен өтiмдi активтерге орналастыруды жүзеге асырады. Қор уақытша бос ақшаны дербес не сенiмдi басқарушы арқылы басқаруға құқылы болып табылады.

Қор Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясатына сәйкес экономиканың шикiзаттық емес секторындағы отандық және шетелдiк ұйымдар арасындағы өзара тиiмдi өндiрiстік кооперацияны дамыту үшiн шетелде инвестициялауды жүзеге асырады /3/.

Шетелдiк инвестицияларды жүзеге асыру кезiнде Қор өздiгiнен немесе қазақстандық инвестормен бiрлесiп, инвестиция жүзеге асырылатын елдiң заңнамасына сәйкес олар қабылдаған шешiмдi және тосқауыл болатын акциялар пакетiн айқындауға мүмкiндiк беретiн шетелдiк заңды тұлғаның жарғылық капиталындағы үлестi сатып алады. Қор ұйымдардың қаржылық тұрақтылығын және олардың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыруға ықпал ететiн инвестицияларды салалық және аумақтық әртараптандыру негiзiнде инвестициялық тәуекелдердi басқарудың ұтымды саясатын жүргiзедi. Қордың Директорлар кеңесi тәуекелдердi басқару саясатының өзекті мәселелерiн ашатын құжатты бекiтедi.

Қор өзiнiң инвестициялық қызметiнде инвестициялық жобаларды дамытуға (қаржыландыруға) мынадай кезеңдiк әдiстi ұстанады:

1. 
   инвестициялық жобалар бойынша ақпараттарды алдын ала талдау, жинау және өңдеу;
   
2. 
   техникалық-экономикалық негiздеменi (бизнес-жоспарды) дайындау;
   
3. 
   жоспарлы-болжамдық құжаттаманы әзiрлеу;
   
4. 
   маркетингтiк, инжинирингтiк және өзге де зерттеулер жүргiзу;
   
5. 
   жарғылық капиталға қатысу;
   
6. 
   инвестицияларға бақылауды ұйымдастыру және жоспарлы кiрiстiлiк деңгейiн қамтамасыз ете отырып, Қордың жобаға қатысуын тоқтату.
   

Қазақстан Республикасының экономикасын дамыту үшiн стратегиялық маңызы бар iрi инвестициялық жобалар үшiн жобаның бастапқы кезеңiн қаржыландыру үшiн жоба бастамашысының қаражаты жеткiлiксiз болған кезде техникалық экономикалық негiздеменi (ТЭН) әзiрлеу.

Қордың TЭH-дi әзiрлеуге байланысты шығыстары инвестициялық жоба бойынша шығындарға күрделендiруге жатады және орналастырылатын акцияларға ақы төлеу және жаңадан құрылатын және жұмыс істеп тұрған ұйымдардың жарғылық капиталындағы үлестер ретiнде ескерiледi.

Ұйымдардың акцияларына Қордың ақы төлеу мерзiмдерi мен мөлшерi ұйымдардың жасалған келiсiм-шарттар (жеткiзiлiмдер, мердiгерлiк және басқалары) жөнiндегi төлемдер кестелерiн ескере отырып, ұйымдармен жасалған Инвестициялық жобаларды бiрлесiп iске асыру туралы шарттарға сәйкес айқындалады.

Қор ол жарғылық капиталына қатысатын ұйымдарды басқарудың мониторингiн, сондай-aқ электрондық түрде ұсынылатын есеп беру негiзiнде жүйелi және жоспарлы байқау арқылы инвестициялық жобалардың мониторингiн жүзеге асырады. Мониторинг мыналарды қамтиды:

• 
  инвестициялық жобаны іске асыру және инвестициялық ресурстарды тиiмдi пайдалану туралы ақпаратты жинау және жүйелі таңдау;
  
• 
  ұйымдардың қаржы-экономикалық және өндiрiстiк-техникалық жай-күйiн және олардың қызметiнiң саланы, өңiрдi және республиканы тұтастай дамытуға әсерiн талдау;
  
• 
  ұйымдардың басқару сапасын бағалау және олардың қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттыруға бағытталған шараларды әзiрлеу /4/.
  

• 
  Қазақстан Республикасының резидент ұйымдарына инвестициялар үлесi Қордың меншiктi капиталының кемiнде 70 пайызын құрауы тиіс;
  
• 
  ЭҚЖЖ (экономикалық қызмет түрлерiнiң жалпы жiктеуiшi) номенклатурасы бойынша салалардың бiрiне инвестициялардың үлесi Қордың меншiктi капиталының 25 пайызынан аспауы тиiс;
  
• 
  Қорды 50 млрд. теңгеге дейін күрделендiру кезiнде бір ұйымға және онымен тiркелген құрылымға инвестициялар үлесi меншіктi капиталдың 20 пайызынан, 100 млрд. теңгеге дейiн меншiктi капиталдың 15 пайызынан аспауы тиіс.
  

«Қазақстанның Инвестициялық қоры» акционерлік қоғамының 2006-2008 жж. арналған дамуының негізгі бағыттары:

• 
  ҚИҚ-ң 2006-2008 жж. арналған инвестициялық бағдарламасы ҚИҚ-ты кейіннен капитализациялауды қарастырады және түрлі масштабтағы отандық және шетел инвестициялық ресурстарының 40-50-ден кем емес тартымды жобаларын тартуымен оның қызметін шоғырландыру, Қазақстанда, сонымен бірге шетелде бәсекеге қабілетті ірі және тиімді өндірістерді құруға ерекше көңіл аударады;
  
• 
  2006-2008 жж. ҚИҚ 2004-2005 жж. бастаған мына салалардағы жобаларды, қара және түсті металлургия, негізгі химия, микробиология, фармацевтика, медициналық өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы мен көліктік машина құрылысы, қабырғалық және керамикалық материалдар, цемент, әйнек өнеркәсібі, жеңіл өнеркәсіп және тағы басқаларды іске асыруды жалғастырады.
  
• 
  ҚИҚ-ң 2006-2008 жж. арналған инвестициялық (инновациялық) саясаты мынадай үш бағыттармен анықталатын болады:
  

1. 
   2004-2005 жж. қаржыландыруға қабылданған жобаларға сай еншілес және тәуелді ұйымдардың акциялары үшін сенімді төлеу ағынын қолдау қажеттілігімен. Мұндай жағдайда акцияларды төлеу инвестициялық жобалар бойынша бекітілген сметалар шеңберінде шығын төлеуінің қажеттілігі туындаған шараларда ғана жүргізілетін болады;
   
2. 
   Жаңа ірі жобаларды қаржыландыруға дайындығымен. Аса ірі, қиын жобалар бойынша қаржыландыру жоба алдындағы құжаттамаларды әзірлеуге қатысу жолымен жүргізілетін болады. Осылай кейінгі жылдары жобаларды дамыту үшін дайындама құрылады;
   
3. 
   Кәсіпорынның жарғылық капиталында ҚИҚ-ң қатысуын ұйымдастыруымен. 2008 жж. ҚИҚ жылсайын 20-дан кем емес жаңа инвестициялық жобаларды қаржыландыруды жүзеге асыруды жоспарлап отыр. Бұл жобалар жаңа өндірісті құрумен, немесе мына салаларда жұмыс істеп тұрғандарды кеңейтуге байланысты: құрылыс материалдары өнеркәсібі, агроөнеркәсіптік кешенде, химялық, жеңіл, металлургиялық өнеркәсіпте, машина жасау және басқа салаларда. ҚИҚ 2008 ж. арналған қажетті инвестициялау бағдарламасы бойынша жобаларға қатысу үшін 850 млн. аса АҚШ доллары қажет. Жоғарыда аталған есептеулер инвестициялық нарықта қазіргі кездегі жағдайлардың сақталуымен және тұрақты валютаны сатып алу қабілеттілігімен жүргізілген.
   

ӘДЕБЕТТЕР

1. Крутик А.Б., Никольская Е.Г. Инвестиции и экономический рост предпринимательства. // Серия «Учебники для ВУЗов. Спец.литература» //
СПб: Лань, 2000, 544с.

2. Борисов Е,С. Хрестоматия по экономической теории. Москва, изд. «Юрист», 2002 г. 536 с.

3.МасленниковИ.Б.Институтцианализм инвестиционной привлекательности // ЭКО, №8, 2005. С. 18

4.Массе П. Критерии и методы оптимального определения
капиталовложений. Москва, 1971г. С. 27

ТҮЙІНДЕМЕ

Мақалада Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорларын дамыту жолдарының негізгі принціптері қарастырылған.
РЕЗЮМЕ

Основные принципы развития инвестиционных фондов РК.

УДК 336.714(574)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ

АХУАЛЫН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
Оразалиев Б.М.- а/ш.ғ.к., доцент. (Алматы қ., Қазмемқызи)

К.Б.Дауылбаев.- э.ғ.к., доцент (ал-Фарабии атындағы КазҰУ)

Қазақстан Республикасы Президентінің үкімі бойынша (30.06.1998 ж.) Қазақстанда алғаш шетел инвесторларының одағы құрылды және «Қазақстанда қызмет етуші шетел инвесторларының этикасы Кодексінің Декларациясы» (8.12.2000 ж.) қабылданды. Ел президентінің «Қазақстан-2030» жолдауында шетел инвестициясын тартудағы негізгі стимул болып табылатын ашық және либералды инвестициялық саясаттың нақты, тиімді және қабылданған заңдардың қатаң сақталуы мен әкімшілік орындалуына байланысты туралы айтылды. Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тарту мәселелері әрдайым экономикалық және саяси көзқарастардағы негізгі мақсат болып табылады. Негізгі себеп болып соңғы он жылдықтағы тікелей шетел инвестициялары мөлшерінің кең көлемде өсуі болып табылады. Инвестиция мөлшерінің кең ауқымды өсуі Қазақстандағы үкімет басшылырының ұстанған отандық экономикалық саясатының нәтижесі болып табылады. Шетел инвесторларына құқықтық және экономикалық талаптар құру ел экономикасының жандануына мүмкіндік берді.

Құқықтық көзқарас бойынша шетел инвестициясын тарту шеңберіндегі заңның бірнеше даму этаптары бар. Бірінші этап (1990-1994 жж.) КазССР-дің 7.12.1999 жылғы алғашқы «Қазақ ССР-нің шетел инветициясы туралы» заңының қабылдауынан басталады. Екінші этап (1994-1997 жж.) Қазақстан Республикасының 28.02.1997 жылғы қабылданған «Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы» заңымен аяқталады. Үшінші этап (1997-2002 жж.) шетел инвестициялар туралы заңдардың дамуы мен толықтыруларына негізделеді. Төртінші этап (2003 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін) инвестиция шеңберіндегі соңғы қабылданған нормативтік актіден басталады /28/.

Эксперттердың бағалауы бойынша Қазақстан Республикасының «Шетел инвестициясы туралы» заңы ТМД елдеріндегі ең маңыздысы болып табылады. Бұған себеп, заң құрылымындағы шетел инвестицияларына берілетін кепіл болып табылады:

• 
  заң өзгерістерінен кепіл; мемлекет органдары мен міндетті тұлғалардың заңсыз қызметінен кепіл;
  
• 
  шетел инвесторларының шығындарына компенсация;
  
• 
  табыстарды пайдалану кепілі;
  
• 
  өздерінің валюта құралдарын пайдалану кепілі;
  
• 
  шетел инвесторлар қызметіндегі нақтылық;
  
• 
  мемлекеттік тексерудегі кепіл.
  

Енді Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тарту қажеттілігі мен негізгі талаптарын анықтайық.

Бірінші қажеттілік Қазақстанның инвестициялық потенциалының шектеулігіне, ішкі ресурстардың төмен деңгейіне, жеке сектор және екінші деңгейлі банктердің капиталдарының қорлануын қамтамасыз ету және инвестиция деңгейін қолдауға негізделеді, бұл 1992-1999 жылдарда аса көрінді.

Екінші қажеттілік Қазастан кәсіпорындарының мемлекеттік бюджет алдында міндеттерінің орындалуы мен қарыздарының бар болуымен түсіндіріледі. Сондықтан үкімет бюджет алдында қарыздарды өтеу мақсатында кәсіпорынның негізгі акция үлесін шетел инвесторларына портфельді инвестиция түрінде сатты, ол шетел инвесторларының Қазақстан меншіктеріне иелік ететін бағалы қағаздарды сатып алу жолымен жүзеге асырылды.

Үшінші қажеттілік прогрессивті технологияларды енгізу мен айналыс құралдарын толықтыруға байланысты. Бұл кәсіпорынды шетел инвесторының басқаруына бергенде ғана орындалады. Осы тұрғыда ұйымдық- құқықтық форма бірлескен кәсіпорын немесе толығымен шетел инвесторының меншігіндегі кәсіпорын құруға негізделді.

Төртінші қажеттілік шетел инвесторларының қатысуымен бәсекелестік ортаны құру және оны қамтамасыз ету, сонымен қатар ссудалық капиталдың әлемдік нарыққа оңай қол жеткізуін қамтамасыз етумен байланысты. Бұл тұрғыда, шетел инвесторларына өздерінің шаруашылық немесе өндірістік қызметімен айналысуына және ұзақ мерзімді жалға беру талаптарына сәйкес, инвестиция тарту жалға немесе концессия түрінде жүргізіледі. Құқықтық базасы болып Қазақстан Республикасын «Концессия туралы» заңы табылады.

Бесінші қажеттілік осы мерзімдегі операциялардың есебі бойынша төлем балансының теріс сальдосының үлкен масштабының ұзақ мерзімді сақталуымен байланысты. Бұған байланысты осы мерзімдегі есептегі жетіспеушілікті толтыратын негізгі альтернативті көзі болып табылатын шетел инвестициясының қозғалысын көрсететін капитал және қаржымен байланысты операцияларды айтуға болады.

Тәуелсіздігінің алғашқы жылдары Қазақстан Республикасы үшін шетел капиталы, әсіресе тікелей шетел инвестициялары маңызды роль ойнады. Қазақстан Республикасының статистика Агентігінің көрсеткіші бойынша тәуелсіздік алғанға дейінгі жылдары Қазақстандағы тікелей шетел инвестиция көлемі Орталық Азиядағы тікелей инвестиция салымының жалпы көлемінің 80 пайызын және кеңес үкіметі мемлекеттерінде 7,1 пайызды құраған. 1993 жылдан бастап Қазақстан экономикасына тартылған шетел инвестициясының жалпы көлемі 28,4 млрд. АҚШ долларына жетті.

Қазақстан Республикасының статистика Агентігінің көрсеткіші бойынша соңғы бес жылдағы негізгі капиталдағы инвестицияның жылдық көрсеткіші орта жылдық есеп бойынша 28,4 пайызды құрайды. Соңғы 4 жылда ЖҰӨ-ді 1 пайызға өсіру үшін, негізгі капиталдың инвестиция өсімі 3,7 пайызға өсу керек болатын.

Негізгі капиталдағы қаржыландыру көзі бойынша инвестицияның жылдық көрсеткіші

Қазақстан бұрынғы Кеңес елдерінің арасында Ресейден кейінгі екінші халықаралық несие рейтингі атағы берілген мемлекет болып табылады. Бұл әрине, Қазақстанның ұлттық нарығына шетел инвестициясының келуіне байланысты. Қазақстан экономикасында өндіріс көлемін арттыруда инвестиция жалғыз маңызды фактор болып қала береді. Шикізат секторы мен өндірісті тиімді пайдалануға негізділген экономиканың дамуы және бәсекеге қабілеттілігі инвестициялық процесс арқылы анықталады. Ұлттық өндірісте интеллектуалды еңбек және жаңа жұмыс күшін қамтамасыз ететін инвестиция экономикалық өсудің тұрақтылығын сақтауда елеулі роль атқарады. Қазіргі кезде елдің ұлттық құрылымында шетел инвестициясының мұнай-газ салаларына жиі салынатының көруге болады. Қазақстанға келетін инвестицияның қайнар көзі болып Нидерланды, АҚШ және Франция елдері болып табылады.

2005 жылы тікелей шетел инвестициясының жалпы көлемі 2004 жылмен (8,3 млрд. доллар) салыстырғанда 6,4 млрд. долларға төмендеді. 2005 жылғы инвестиция көлемінің қысқаруы 2004 жылдағы көрсеткіштің жоғары болуымен байланысты, ал ол өз кезегінде шетел инвесторларының ірі мұнай саласына маңызды Солтүстік Каспий жобасының үлесін сатып алуына байланысты болатын. Сонымен қатар, шетел инвесторлары кәсіпорындарының экспорттық табысының өсуі шетел инвесторларының алдында қарыздық міндеттемелерді қайтару көлемінде өсіреді. Қазақстан кәсіпорындарының тікелей шетел инвестициясы бойынша қарыздық міндеттемелерді қайтару 2003 жылы 2,3 млрд. доллардан 2005 жылы 4,4 млрд. долларға дейін өсті.

Портфельді инвестиция балансының теріс сальдосын сақтау қарыздық бағалы қарыздармен байланысты. Бұндай жағдай мұнай қорының, жинақтаушы зейнетақы қоры және екінші денгейлі банктердің активтерінің өсуіне байланысты, портфельді резидент инвестицияның шетелдерге шығу жағдайын айтады, ол 2005 жылы 5,2 млрд. АҚШ долларын құрады. Бұл көрсеткіш 2004 жылмен салыстырғанда 4,7 есе көп.

Геология комитеті мен Қазақстан Республикасының энергетика және минералды ресурстар Министрлігінің көрсеткіші бойынша минералды шикізат кешенінде инвестиция көлемі 2005 жылы 12646,9 млн. АҚШ долларын құрады, соның ішінде: іздеуге  2188,3 млн. АҚШ доллары (жалпы инвестиция көлемінің 17 пайызы), өндеуге  10458,6 млн. АҚШ доллары (жалпы инвестиция көлемінің 83 пайызы). Өндеуге кеткен инвестицияның көп бөлігі- 76 пайызы көмірқышқыл шикізатын объектілерін (7954,1 млн АҚШ доллары) пайдалануға бағытталды.

Қазіргі заңнама бойынша қаржыландырудын жалпы көлеміндегі шетел инвестициясының үлесі азайып, керісінше трансұлттық және ұлттық компаниялардың инвестициясының ролі арттуда. Қазақстан әлі де шетел инвестициясын қажет етеді, сондықтан оларды тартуда әлі де қызығушылық бар.

Шетел капиталының келуіне шетел инвестициясын қорғау механизмінің жоқтығы мен коррупция негізгі кедергі болып табылады. Осыған байланысты инвестициялық климатты жақсарту мақсатында көптеген шаралар қарастырылады:

• 
  инвестициялық заңнаманы дамыту;
  
• 
  салықтық жеңілдіктер;
  
• 
  банктік жүйені қайта құру;
  
• 
  әкімшілік кедергілерді қысқарту.
  

Экономиканың инновациялық дамуының деңгейі, ең алдымен трансұлттық компаниялар, ғылыми-техникалық ұйымдар, технологиялық альянстар қызметінің түрі мен саны арқылы анықталады. Бірақ Қазақстанда арнайы инновациялық жүйенің негізгі звенолары болып табылатын ғылыми зерттеу ұйымдары мен шағын инновациялық кәсіпорындарының және инфрақұрылымның арасында тұрақты байланыс жоқ.

Ивестициялық климатқа шетел фирмаларының заңнамаға сәйкес қызметін тікелей шектеу ғана емес, сонымен қатар тараптардың қабылдаған заңнамаларының нақты емес және тұрақсыз болуы кері әсерін тигізеді, өйткені тұрақсыздық инвестор мүмкіндігін болжауға кедергі болады, әрине ол салым рентабельділігінің төмендеуіне әкеледі.

Қазақстан Үкіметінің және «Қазына» қорының саясатындағы негізгі мақсат Қазақстан инвестициясын шет елдерге шығару. Бұл барлық ТМД ел нарықтарына, және Азия, Еуропа, Америкаға қатысты. Егер Қазақстанның коммерциялық банктері мен инвестициялық компаниялары Қырғызстан, Украина, Грузия және Ресей нарықтарын шығатын болса, онда «Қазына» қоры сыртқы нарықтағы Қазақстан компанияларына шынайы қолдау көрсету қажет. «Қазына» қорының құрамындағы ЖШС «Казинвест» әлемдік нарықта экономика секторлары мен жеке компаниялар туралы ақпараттарды жинау және өндеумен айналысып, кейін оларды шетелдерде жұмыс жасайтын Қазақстандық кәсіпорындарға тапсырумен айналысады.

ТМД елдерінде 1999 жылдағы жүйелі кризистің салдарынан инвестициялық қызметтің масштабы әлі толық қалыптасқан жоқ. ТМД елдеріндегі жалпы инвестиция көлемі орта есеппен 2004 жылы 1991 жылғы деңгейінен 50 пайызға ғана жоғары болды, ал ЖҰӨ- 89 пайыз, Беларуссияда сәйкесінше 74 және 117 пайыз, Қазақстанда 62 және 116 пайыз, Қырғызстанда 52 және 87 пайыз, Молдавада 15 және 55 пайызға, ал Ресейде 43 және 90 пайыз тең болды.

Қазақстан шетел инвесторлары үшін үлкен қызығушылық тудыруда. Соңғы он жыл ішінде Қазақстан экономикасындағы неміс инвестициясы 500 млн. АҚШ долларын құрады. Германияның инвестициялық белсенділігі әлі де артады, өйткені индустриалды даму машина жасау және шикізаттық емес секторларда жұмыс жасайтын фирмаларға үлкен мүмкіндік беруде. Қазақстандағы индустриалды-инновациялық процестердің дамуы Германия мен Қазақстан арасындағы сауда айналымын арттырады, өйткені қазіргі жаңа технологияларсыз кластерлердің дамуы мүмкін емес. Қазақстан нарығының инвестицияның тартымдылығы табиғи ресурстарға қол жеткізуді, нарықтын кеңдігін, оның стратегиялық орналасуын, ішкі саяси тұрақтылық және сәйкес заңдық базаның болуын қамтамасыз етеді.

Қазір Қазақстан бәсекеге қабілеттілік потенциалын жинақтаудың алғашқы кезеңінде. Кластерлердің дамуы қазіргі инфрақұрылымды, жоғары квалификациялы және білімді персонал, ғылыми потенциал, инновацияны қажет етеді, және де осы факторлардың әрдайым даму үстінде болуын қажет етеді. Әрине бұл кластерлерден бас тарту дегенді білдірмейді. Қазір елде кластерлердің мүмкін «нүктелері» анықталуда, мысалы Оңтүстік Қазақстанда мақта кластері және Алматыдағы Алатау ауылында ақпараттық технологиялар паркі құрылуда.

Қазір Қазақстанның инвестициялық қоры жалпы сомасы 900 млрд. теңгеге тең портфельді инвестициялық сұранымдарға(арыз) ие. Олардың 120 жоба бойынша түскен 330 арыз 450 млрд. теңгеге бағаланады. Қазақстан Республикасы индустрия және өндіріс Министрлігінің мәліметтері бойынша институттардың жарғылық капиталы 2005 жылдың 1 қазанында 141,3 млрд. теңгені құрады. Қаржылық даму институттарының инвестициялық жобаларының жинағы (Қазақстан даму банкінің экспорттық операцияларын, венчурлық қор және Ұлттық инвестициялық қорының технопарктерін қоспағанда) 2,5 млрд АҚШ долларына бағаланған 116 қабылданған инвестициялық жобалардан тұрады. Қазіргі кезде даму институттарымен 1220,1 млн. АҚШ долларына бағаланатын 75 жоба қаржыландырылуда. Бұл жобалардың көбісі ұлттық экономиканың бәсекеге қабілетті салалар мен жеті алғашқы пилоттық кластерлерді анықтауға бағытталады. Үкіметпен аталмыш кластерлердің даму жоспары былай анықталуда:

1. 
   берілген кластердің дамуын анықтайтын заңнама;
   
2. 
   инфрақұрылым объектілерін қаржыландыру және кадрларды дайындау;
   
3. 
   кластерлер ішінде белсенділігі жоғары нақты жобаларды қарастыру.
   

1. 
   экономикалық қауіпсіздік;
   
2. 
   мемлекеттің инвестициялық мақсаттарын іске асыру;
   
3. 
   шетел капиталын пайдалану бағыттарының кезеңдігі мен басымдықтары;
   
4. 
   инвестицияны пайдаланудың жобалық әдіс қағидасы;
   
5. 
   ішкі жинақ нормасының шетел инвестициялары құнынан асып түсуі;
   
6. 
   халықаралық қаржыландыру;
   
7. 
   инвестициялық жобаларды таңдау конкурс жүзінде болу қағидасы;
   
8. 
   инвестициялық климатты арттыру қағидасы;
   
9. 
   басым салаларға шетел капиталының қол жеткізуінің шектеулігі;
   
10. 
    шетел және ұлттық инвесторлардың талаптардың тең құқықтылығы.
    

Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығына сәйкес шетел инвестицияларын мемлекеттік реттеудің келесідей негізгі басымдықтарын көрсетуге болады:

• 
  өндірістік құрылым – темір жол, көлік, әуе жолдары, теңіз және өзен порттары, телекоммуникациялық жүйе;
  
• 
  өңдеу өндірісі – жоғары сапалы киім, аяқ киім, кожалық бұйымдар шығару, жоғары сапалы жиhаз өндірісі, ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу өндірісі, көлік түрлерінің барлық түрін өндіру, электроника өндірісі және т.б;
  
• 
  Астана қаласының объектілері;
  
• 
  жоғарғы деңгейлі астық шаруашылығы, аңдар мен құстардың жоғары өнімді түрлерін құру, жоғары сапалы экологиялық таза тамақ өндірісі;
  
• 
  әлеуметтік деңгейдегі тұрғынүй объектілері және туризм – коммерциялық тұрғынүй, денсаулық сақтау және білім объектілері, жалпы спорттық объектілер, демалыс, мәдениет және туризм орталықтары.
  

2.3авлин П.Н., Васильев А.В, Кноль А.И. Оценка экономической

3.Закон Республики Казахстан «Об иностранных инвестициях» от 27

4.Закон РК от 8 января 2003 г. №373-11 «Об инвестициях».

5.Оспанов М.Т., Мухамбетов Т.К. Иностранный капитал и инвестиции:
вопросы теории, практики привлечения и использования // Алматы, 1997.

6.Бочаров В .В. Финансово-кредитные методы регулирования рынка

7.Нурланова Н.К. Формирование и использование инвестиций в экономике

8.Кульман А. Экономические механизмы: Пер. С фр. // общ. Ред. Н. И.

9.Столяров И.И. Государственное регулирование рыночной экономики.