Картография
Эратосфен анықтаған Жер өлшемдері
жүктеу/скачать 5,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Kartografiya каз
Негізгі геодезиялық жұмыстар, Zhanasbayeva Matem sauattylyq 3
| 3.2 Эратосфен анықтаған Жер өлшемдері
Жер ӛлшемдерін білудің маңызды мағынасы бар, ӛйткені онымен нақтырақ алғанда географиялық қыртыс ӛлшемдері, онда болып жатқан процестер ӛлшемдері анықталады. Картография үшін жер эллипсоидының және оның геоидқа қатысты орналасу ӛлшемдерін білу ӛте маңызды. Эллипсоид геоидпен қиылысқан (координата басы деп атайды) нүктесінде нормальды (ол эллипсоид бетіне перпендикуляр) тіктеуіш сызығымен қосады, ол геоид бетіне перпендикуляр болады. жақындасуы + 100 м 3.2 – сурет - Геоид беті мен жер эллипсоид бетінің байланысу схемасы (тілік экватор бойынша) Жер эллипсоидының ӛлшемдері, координата басы мен биіктік, нүктелердің ӛз координаталары мемлекетте картаның геодезиялық негізін анықтайды. Алғашқыда Жер ӛлшемдерін Аристотельдің жолымен жүрген, Ежелгі Грецияның ұлы ғалымы Эратосфен анықтады. Ол б.э.д. 276-194жж. Александрияда ӛмір сүрді, ол сол кездегі ірі Александрия кітапханасының басты сақтаушысы болды. Эратосфенді географияның атасы деп атайды, ол осы сӛзді ғылымды белгілеу үшін енгізді. Эратосфен сол кезге ғажайып 42 нақты жер шеңберінің ұзындығын анықтады және қазіргі кезге дейін қолданылып жүрген градустық ӛлшеулер әдісін ұсынды. Оның негізінде қарапайым геометриялық құрылым жатыр (3.3 - сурет). Сиена (Асуан) және Александрия екі қаланы бір меридианда орналасқан деп қарастыра отырып, Эратосфен ӛзінің оқушыларымен бірге Александриядағы түстік күн сәулелерінің құлау бұрышын ӛлшеді. Осы уақытта Сиенада Күн ӛз шарасында болды, ол терең құдықтың түбін жарықтандырып тұрды. Бұрышты ӛлшеу Эратосфен ойлап тапқан, скафис деп аталатын аспап кӛмегімен орындалды. Александрияда күн сәулелерінің құлау бұрышы зениттен 7° 12' – ге ауытқыды. Осы екі қала арасындағы меридиан арақашықтығын ӛлшеу ғана қалды. Ол кезде гректер арақашықтықты стадиямен ӛлшеді (стадия – екі қадаммен 125-ке тең немесе 192,2м). 3.3 – сурет - Жер шеңберін алғашқы ӛлшеулері Қалалар арасындағы арақашықтық 5000 стадияны құрады. Доғада 5000 стадия 7"12' бұрышқа сәйкес екендігін біле отырып, үлкен дӛңгелектің доға шамасы 1°, одан кейін меридиан ұзындығы мен радиусты есептеу қиынға түспеді. Эратосфен ӛлшеген Жер радиусы 6120км (6371км), ал экватор ұзындығы 39500км-ге тең. Қазір, Жер ӛлшемдері туралы айтқанда, біз Ф.Н. Красовскийдің эллипсоид ӛлшемдерін қолданамыз (3.1 - кесте). 43 3.1 - кесте - Ф. Н. Красовский эллипсоидының ӛлшемдері Жер эллипсоидының элементтері Ӛлшемдері Үлкен жартылай ось (экваториалды радиус) – жүктеу/скачать 5,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|