Картография
а Кіші жартылай ось (полярлы радиус) – в
жүктеу/скачать 5,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Kartografiya каз
Негізгі геодезиялық жұмыстар, Zhanasbayeva Matem sauattylyq 3
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.3 Глобус – Жер моделі
| а
Кіші жартылай ось (полярлы радиус) – в Сығылу Шар деп алынатын, Жердің орташа радиусы Меридиан ұзындығы Экватор ұзындығы Жер беті Жер кӛлемі 6 378 245 м 6 356 863 м 1:298,3 м 6 371 117,7 м 40 008 548 м 40 075 704 м 510 083 000 км 1083320000000 км 3.3 Глобус – Жер моделі Практика жүзінде Жер фигурасы шар формасына ӛте жақын (полярлы және экваториалды радиустар арасындағы айырмашылық 21км.). Жер бейнесінің бірнеше рет кішірейтілген, оның моделін глобус деп атайды. Глобустың, Жер бейнесінің басқаларында, мысалы, картада, жоқ бірқатар қасиеттері бар. Мысалы, әртүрлі радиусы бар Жер мен глобус екі шарды О жалпы центрімен қарастырайық. Бұл фигуралар ұқсас болады. Геометриядан белгілі, егер екі фигура ұқсас болса, онда олардың бұрыштары бірдей, ал қабырғалары пропорционалды. Оның бетіндегі сәйкес бейнелерде ұқсас болады, мысалы, Жерде және глобустағы материктер. Жер радиусына ( R ) глобус радиусының ( г ) қатынасы нақты планета шамасымен салыстырғанда Жер моделінің (яғни, глобус) қанша рет кішірейтілгенін кӛрсететін санды береді. Ол – глобус масштабы. Глобустағы масштаб арақашықтығы оның барлық бӛлігінде және барлық бағыттарында бірдей. Бұл глобустың теңаралықты қасиетін қамтамасыз етеді. Глобустың екінші қасиеті – теңшамалық. Ол, яғни глобустың барлық бӛліктерінде ауданда, ұзындықта масштаб бірдей дегенді білдіреді. Глобуста барлық меридиандар мен параллельдер – шеңбер. Егер глобус радиусы белгілі болса, онда қандай да болмасын параллель радиусын есептеуге болады. Глобуста географиялық тор құратын меридиандар мен параллельдер жүргізілген. Параллельдер арасында сфералық белдеулер, ал меридиандар арасында екібұрыштар құрылады. Параллельдер меридиандармен қиылысқан кезде сфералық трапеция құрайды. Бір белдеу шегінде трапеция ауданы тең болады. Глобус құрудың басы ежелгі заманға жатады. Бізге дейін XIIIғ. арабтармен құрылған екі глобус сақталған. Оның біреуі – Италияда, екіншісі – Германияда орналасқан. Глобустар ғажайып оқу құралы болғанымен, оларды елдер, аудандарды бӛлшектеп зерттеу кезінде қолдануға болмайды, ӛйткені глобуста кӛрсетілетін Жер объектілері бірнеше рет кішірейтілген. Глобуста 44 меридиандар мен параллельдер географиялық координаталық торды құрайды. Координаталық тор кӛмегімен глобус бойынша кейбір есептерді шешуге болады, яғни арақашықтықты, координаталарды, аудандарды анықтау. География пәнін оқытуда глобус қайталанбас оқу құралы, ӛйткені ол: - Жерді кӛрнекті кӛрсетеді және планетада мұхиттар мен құрғақ жерлерді таралуы туралы, континенттер ӛлшемдері мен орналасуы, жер беті бӛліктері арасындағы қатынастар кӛрінісін дұрыс береді; - глобуста және картада материктер кӛрінісі мен географиялық торларды салыстыру жолымен бұрмаланулар мен карталарды құруды кӛрсетуге мүмкіндік береді. Глобус бойынша нүктелер арасындағы арақашықтық және қандай болмасын нүктелер координаталарын анықтауға болады. Шар бетінде екі нүкте арасындағы, осы нүктелер арқылы ӛтетін жақын арақашықтық үлкен дӛңгелек бойынша ӛлшенеді. Үлкен дӛңгелек – бұл глобус бетімен жазықтықтың қиылысуынан құралған шеңбер, ӛйткені бұл жазықтық глобус центрі мен екі нүкте арқылы ӛтеді, олардың арасындағы арақашықтық ӛлшенеді. Картографияда бұл доға ортодромия деп аталады. Барлық меридиандар мен экватор – ортодромия. Егер таңдалған нүктелерден тұрақты бұрышпен ( жүктеу/скачать 5,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|