Картография

Картографиялық генерализация

1 Жұмыстың мақсаты: ұсақ масштабты карталарда картографиялық генерализацияның әсерін және негізгі принциптерін зерттеу.
2 Тапсырма: бір ауданның үш ұсақ масштабты немесе топографиялық картасын құру. Картографиялық генерализацияның әсерін байқау.
3 Жұмысты орындау тәртібі:

1) Тақырыбы бір, бірақ масштабтары бөлек 3 картамен танысу. Картаның арнауын және қолдану мінезін анықтау;

2) Карта аңызын мазмұны мен құрастыру принциптерін зерттеу ;

3) Үш картадан бір ауданның көшермесін жасау. Әрбір көшірмеге аңыз жасау;

4) Көшірмеде карта аңызының генерализациясының мысалдарын келтіру;

5) Генерализацияның екінші түрінің негіздерін зерттеу: картографиялық бейнелеу мен байланысты тақырыптық мазмұны.

А) аудандық және сызықтық объектілердің көрінісін жеңілдету;

Б) алқаптарды қосу;

В) екінші дәрежелі объектілерді алып тастау;

Г) кейбір негізгі объектілерді үлкейтіп көрсету;

Д) бейнелеу тәсілдерін өзгерту(ареал тәсілді белгілер тәсіліне ауысуы).

Генерализацияға қысқаша қорытынды жасау.

Генерализация  деп тапсырысына, тақырыбына, нысанның  зерттелу немесе сол геобейнелерді алудың  техникалық жағдайымен ірі масшабпен салыстырғанда ұсақ масштабта геобейнелеуді жинақтауды айтады.  Басқаша айтқанда, географиялық нысандар  мен құбылыстарды  картада ғылыми түрде іріктеп  және жинақтап қорыту процесін генерализация деп атайды. Латынның “генралис” сөзі жалпы деген ұғым береді.

Картографиялық  генерализация   деп картаның картографы немесе редакторы жағдайындағы ценз және нормаме сәйкестендіре отырып нысанның  басты типін айқындап көрсететін түрін айтады.

Қашықтықтан  генерализация   деп техникалық фактордың кешенімен (түсірім биіктігі мен әдісі, спектрлі диапазон, масштаб, шешілім)  және табиғи  ерекшелігі  мен (жергілікті жердің сипаты, атмосфералық жағдай, т.б.)  пайдап болған бейнені суретте геометриялық және спектрлі түрде бейнелеуді айтады.

Автоматтық  немесе алгоритімдік генерализация  деп алгоритімді және формальді критерий мен берілуіне сәйкес бейнені формальді сұрыптау, жеңілдетуді айтады.

Динамикалық   генерализация  деп анимация механикалық жинақтауда, уақытына қарай біршама тұрақты нысан мен құбылыстың бастысын көрсетуді айтады.

Кеңістік деректерінің генерализация  деп ГАЖ-дағы кеңістік нысандар туралы позициялық және атрибутивті деректерді автоматты немесе интерактивті режимде генерализациялық операторды пайдаланып картографиялық қабылдау және әдістерін  генерализацияға сәйкестендірудің жинақтап қорытуын айтады. Олардың негізгілеріне қарапайымдату (жеңілдету),  кедір – бұдырын реттеу, сызықтарды жеңішке түрде беру, сиретіп беру, сұрыптау, қайта жіктеу агрегаттау, қосу, білдіртпей жабу, сызықтарды үзіп-үзіп беру, пішіндер  мен мөлшерлерін қарапайым етіп беру.

Генерализация– барлық картографияланатын бейнелерге жүргізілетін

қасиет, ол ең ірі масштабтарға да жүргізіледі. Жергілікті жерді ең бірінші рет1:1000 масштабқа түсірістің өзінде топограф интуитивті бедердің, жасылжелектің, жол торабының қандай детальдарын түсіріс планшетіне еңгізу керектігіне, ал қайсылары болар-болмас немесе берілген масштабқа еңгізілмейтініне 22 генерализация жүргізеді. Картаны камералды құруда ортанғы содан кейін ұсақ масштабтарда да детальдарды және нақтылықты қабылдамай бейнелерді әрқашан қысу керек. 1:100 000 масштабында жергілікті жердің бір квадрат километірі картада бары жоқ 1см 2 аланың алып жатады, онда тек қана негізгі елді мекендерді, басты жолды, өзенді көрсетуге болады. 1:1000 000 та алаң 1мм 2 қысылады және онда тек қана бір елді мекенді сақтап қалуға болады, алодан да ұсақ масштабтарда– 1:10 000 000 оған да орын қалмайды.Жер бетінің1 км 2 әр түрлі масштабты карталарда қалай бейнеленетінің қарастырайық. 1 :1 000 карта масштабында ол 1м 2 болады, ал1:10 000 карта масштабында- 1 дм 2болады, 1 : 100 000 карта масштабында- 1см 2 болады және1 : 1000 000 - 1 мм 2 болады. 1: 1000 масштабтағы бейнелердің бәрін ұсақ масштабтарға көрсету мүмкін емес. Сондықтан масштаб кішірейген сайын ірі масштабтағы бөлек элементтер көрсетілмейді. Сондықтан масштаб кішірейген сайын керекті элементтерді таңдап талдап көрсетеді. Генерализация объекттердің сандық және сапалық сипаттамаларын жинақтап, кеністікте орналастыруда детальдардын негізгі түрлерін нақты бейнелеуде қолданылады. Генерализацияның сипаты мен дәрежесін келесі шарттар бойынша дұрыс орналастыруға болады:

1) әр түрлі географиялық ландшафтар мен жергілікті жердің

географиясына сипатталған әр түрлі элементтердің шығуының және сыртқы негіздерінің жақсы білімінде.

2) картада бейнеленетін барлық элементтерді дұрыс классификациялау,

барлық карта мазмұнын біркелкі қамтамасыздандыру классификацияның өз ара

байланысы және өз ара шарттары

3) барлық картаның мазмұның бейнелеу үшін бейнеленетін қасиеттерді

дұрыс таңдау(шартты белгілердің сипаттамасы мен размері, базендіру

бояулары).

Зертханалық жұмыс №8

Тақырыптық карта

11.1 Жұмыстың мақсаты: тақырыптық картаның мазмұнын талдау.
11.2 Әлеуметтік-экономикалық немесе табиғат картасының аңызын зерттеу. Картаның мазмұның оқыту. Картаны сипаттау.

11.3 Жұмысты орындау тәртібі:

1) Картаның тақырыбын, оны орындаған ғылым және өнеркәсіп ұжымдарының атауларын көшіру;

2) Картаның орындалу тәсілдері мен бейнесін анықтау:

- сандық және сапалық көрсеткіштердің қолдануын анықтау;

-топографиялық тәсілдерін анықтау;

-жинақтау тәсілдерін анықтау.

3) Аңыздың құрастыру негіздерін белгілеу:

-тақырыптық сипаттама түрінде;

-кесте түріндегі сипаттаманың орналасуын;

-тәсілдердің басқа түрлерінің қолдануын анықтау.

4) Қолданған карталарда құбылыстарды бейнелеу тәсілдерін анықтау;

1 Жұмыстың мақсаты: Жалпыгеографиялық карталардың мазмұнын талдау.

1) Картаның атауы, қолдануы, қандай атласта орналасқан.

2) Картаның негізгі масштабы қанша?

3) Қандай проекцияда орналасқан?

4) Бұрмалану көрсеткіштерін анықтау.
ІІ. Мазмұнның элементтері:

1. 
   Су айдандары қалай бейнеленген?
   
2. 
   Жер бедері қалай бейнеленген?
   
3. 
   Грунттар және өсімдіктер қандай тәсілмен бейнеленген?
   
4. 
   Елді мекендер қалай бейнеленген?
   
5. 
   Байланыс жүйелері қалай бейнеленген?
   
6. 
   Қандай саясат-әкімшілік бірліктер көрсетілген?
   

ІІІ. Картаны бейнелеу негіздері.

1. 
   Неше түсті?
   
2. 
   Қандай шрифтер түрлері қолданылған?
   

V. Картаның компансовкасы қандай?

VІ. Картаны талдау бағалаумен анықталады:

• 
  Картада барлық объектілірдің қасиеттері бейнелеу;
  
• 
  Картографиялық тәсілдердің қолдануы қаншалықты негізделген;
  
• 
  Аумақтың ерекшеліктері қаншалықты дәл көрсетілген.
  

Тапсырма жауабы:

13. Географиялық атластар

13.1 Жұмыстың мақсаты: Географиялық атластарды зерттеу және талдау.
13.2 Тапсырма: 3 атласты талдау. Атластың айырмашылығының негізін анықтау.
13.3 Жұмысты орындау тәртібі:

1) Атластың қолдануын анықтап шығу мәліметтерін орындау.

2) Атластың сұрыптау негіздерін анықтау.

3) Картаның мазмұнын зерттеу. Атластың мазмұнымен танысу.

2 А.К. Салищев Картография. – М.: МГУ, 1982

3 А.В. Гедымин и др. Практикум по картографии с основами топографии. Ч.2. – М.: Просвещение, 1981

4 Под редакцией Г.Ю. Грюнберга Картография с основами топографии. М.: Просвещение 1991

5 К.М. Калеева, А.Д. Окасова. Методические указания по выполнению практических работ. Усть-Каменогорск 2002

6. А.М.Берлянт Карта рассказывает. М., 1978 Г.В.

7. А.М. Берлянт Картоведение М., 2003

8. К.А. Салищев Картоведение. М., 1990.

9. Картография с основами топографии под ред. А.В. Гедымина Ч.1,2. М.,1973.

10. Г.В. Яников Практическое пособие по основам топографии и картографии. – М.: Просвещение, 1971

11 . Н.Н.Баранский, Преображенский А.И. Экономическая картография. М., 1962

12. Салищев К.А. Проектирование и составление карт. М., 1978

13. Шулейкин А.С. Топографическое черчение М., 1978

14. Шулейкин А.С. Шрифты для планов и карт М., 1962

15.Южанинов В.С. Картография с основами топографии М., 2001.

16. Условные знаки карт масштабов 1:10 000

17. Условные знаки карт масштабов 1:5 000, 1:2 000, 1:1 000, 1:500.

18. Географические атласы и карты.