Казахстан республикасыныњ
Бесіншісі (Императорлардың конституциялары)
жүктеу/скачать 2,41 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Dominio
- Оқулықты institutiones
| Бесіншісі (Императорлардың конституциялары). Принципат жойылғасын мемлекет билігін императорлар қолға алған. Император жай патша емес, империяның патшасы. Империя кәдімгі мемлекеттен биік. Өйткені басқа елдерді шапқан, басқа халықтарды бағындырған мемлекетті империя дейміз. Тарихта императорлық заманды доминат деп есептеген. Dominio - ие боламын деген сөз. Сол кезде сенаттың күші басылған. Императорлар заңдарды сенатсыз өздері шығарған. Сол заңдардың атауы конституция болып шықты.
Constituere – құрастыру, орнату, анықтау мағынасында. Сөйтіп, конституция деген сөзді құрастыру заңы деп айтайық. Конституцияның бірнеше түрі болатын. Оларды эдикт, рескрипт, мандат, декрет ( edictum, rescriptum, mandatum, descretum) деп шығарған. Эдиктті алдын ала анықтадық. Бірақ бұл жерде претордан емес, императордан шыққан эдикттер деп санаймыз. Rе - қайта, scriptio - жазамын) — императордың арыздарға берген жауабы Рескрипт (rescriptio - қайтып жазамын, жауап беремін деген мағынада. Мандат деген (mandatum - нұсқау, инструкция) магистраттарға (бастықтарға) берген нұсқау, жарлық деуге де болады. Біздің тарихымызда хандар елшілерге нұсқау берсе, оны жарлық деген. Осыдан орыстарда «ярлык» деген сөз қалған. Бұл атау декретке ең жақын балама болады. Декрет - (decretum - шешім). Императорлар кейде сот орнына кейбір істерді шешкен. Сол шешімдер заң күшін толтырып, басқа сондай істерге мысал болатын, олар декрет деп аталатын. Алтыншысы (заңгерлердің жауаптары).Көне Румның тарихырда есімдері сақталған белгілі заңгерлер аз емес. Олар Рум құқығына баға жетпес қазына қалдырған. Мемлекет болмағанда заңгерлердің орнында абыздар болған. Оларды контириктер деп атаған. Сол кезде румдықтар бірнеше құдайларға сенген, пұтқа табынған. Марс, Венера, тағы басқалар құдай орнына болатын. Сол дінді сақтаған абыздар әдеттерге қорғау жасаған. Әдеттер бірте-бірте құқыққа айналған. Христиан діні шарттарға ие болып қалған. Ал көпшілікке цивил құқығын қарайтын магистраттар болып шықты. Соларды ең бірінші азаматтық заңгерлер деп есептеуге болады. Тарихта есімдері сақталған ертедегі заңгерлер: Марк Манилий, Марк Юний Брут, Публий Муций Сцевола болған. Оларды азаматтық құқық негіздеушілері дейміз. Элий Пет Кат деген заңгер 12 тақтадағы заңдарға ең бірінші толық түсіндірме берген, ал преторлардың эдикттеріне түсіндірме берген Сервий Сульниций Руф. Марк Тулий Цицерон тек қана заңгер емес, белгілі философ, шешен (оратор) болатын. Оның қолынан 50-ден аса заң және саясат туралы шығармалар шыққан. Солардың бәрі б.ж.д. II ғасырдан б.ж. I ғасырға дейін өмір сүрген. Ал, б.ж. I ғасырда Рум құқығының классикалық кезеңі басталған. Сол кезде заңгерлердің екі ғылыми мектебі негізделген. Олардың біреуін Прокулиан мектебі дейміз. Негіздеген заңгердің есімі Марк Антоний Лабион, бірақ мектептің аты Прокул деген оқушының есімімен аталады.Сол мектептің шәкірттері Цельз ата мен баласының есімдері сақталған. Екінші мектепті Сабин мектебі дейміз. Оны да негіздеген Сабин емес, оның оқытушысы Канитон. Сабин мектебінің ең белгілі мұрагері Юлиан Сальвий б.ж. II ғасырда тұрған. Алдында айтқанда Юлиан мәңгілікті эдикттің авторы болған. Екінші ғасырда заңгерлер құқықтың тарихын жаза бастады. Сонымен, ең бірінші құқықтың тарихшысы Секст Помпоний болып шықты. Ал Гай есімді заңгер сол ғасырда ең бірінші болып заң оқулығын жаза бастаған. Оқулықты institutiones (институциялар) деп атаған. Institutio — негізделу деген сөз. Сонымен институт негізделген деп айтуға болады. Жоғарыда айтқандай, Гай мен тағы бір төрт ең белгілі заңгерлердің есімдері — Модестин, Папиниан, Павел, Ульпиан. Олар III ғасырда өмір сүрген. Сол бесеуінен Рум құқығының бес «киттері» деген атақ қалған. Сонда «кит» ең үлкен, ең ұлы деген мағынада: 1. Гай — институцияның авторы. 2. Модестиннің қолынан 345 заң туралы шығармалар шықты. Мысалы, неке туралы құқықтың анықтамасы. 3. Папиниан 595 заң туралы фрагменттер берген. 4. Павелдің тағы да көптеген шығармалары бар. 5. Ульпиан. Алдында айтқандай, оның жеке мен көпшілік туралы айырмашылықты және тағы да одан шыққан шығармалары саналған жоқ. Осы бес заңгерлердің шығарламалары заң күшімен есептелген. Содан соң тек қана осы Рум заңгерлердің жауаптары (шығармалары) құқық деректеріне кіреді. Қазіргі заңгерлердің шығармалары заң күші бар түрде саналмайды. Каталог: fulltext -> buuk buuk -> Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі жүсіпов нартай қуандықҰЛЫ buuk -> Мамандыққа кіріспе «Музыкалық білім» buuk -> МӘШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку buuk -> Кітаптану және кітап тарихы 050418 «Кітапханатану және библиография» buuk -> Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі buuk -> Психотерапия технологиялары buuk -> ДӘСТҮР – ДӘріс қазақ тілі пәнінен студенттерге арналған оқу құралы Павлодар Кереку 2010 Т. Х. Сматаев ДӘСТҮР – ДӘріс buuk -> Ашимбетова Р. Д. Журналистің тіл мәдениеті Оқу құралы 050504 «Журналистика» мамандығының студенттеріне арналған Павлодар жүктеу/скачать 2,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|