Киіз үйге қатысты ұлттық ұғымдар. Қазақы ұлттық ұғымда киіз үй және оның әрбір құрамдас бөлшектері қасиетті деп саналады. Соған орай ата-аналарымыз әрбір затқа лайық ұлықтау, теңеу, бейнелеу сияқты ойлы ұғымдармен қатар үлгі-тәрбиелік қағидалы, қанатты сөздер де шығарған. Ол сөздер шаңырақтан басталады.
Шаңырақ атадан балаға мұра болып келе жатқан үйді «қарашаңырақ» деп құрметтейді, дәріптеп паш етеді. Қарашаңыраққа сәлем беру, одан дәм тату ежелгі қалық жоралғысы. Шаңырақ-үй, отбасы,-деген тұтас ұғымды да бейнелейді. Үйленген ұлды «шаңырақ көтерді», -дейді. «Шаңырағың биік болсын»,-деген батаның ең үлкені болса, «шаңырағың ортасына түссін»,-деген қарғыстың ең ауыры болып саналады. Шаңырақты аттамайды, көшкенде жеке түйеге артып, көштің басында жүргізеді.
Қыз ұзатылғандағы мініп келген көлікті «шаңырақ түйе» дейді. Бұл көлікке ұзатылған қыздың шешесі, жеңге-сіңлілері ғана отырады. Басқа адам мінуге болмайды. Ондай бола қалған күнде жұрт ол адамды «шаңырақ түйеге» мініп келғен деп келемеж қылады. Себебі ертерек кезде шаңырақ түйеге еркі жоқ құл мен күң ғана мініп келетін болған. Сондай-ақ «тыныш отыр шамаңды біл» дегісі келсе «шаңыраққа қара» деп, ескерту жасайды. Мысалы, үлкен іске үлес қосты, қала, зауыт салысты дегісі келсе «шаңырағын көтеріп, уығын қадасты»,- дейді.
