Кіріспе. Пәннің мақсаты мен негізгі мәселелері «Квалиметрлеу»

Сипаттайтын қасиеттеріне байланысты сапа көрсеткішетрінің бірнеше тобы болады.

1 Техникалық тиімділіктің жұмсалу көрсеткіштері. Бұл өнімді пайдалану кезінде алынған пайдалы тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер. Олар жұмсалу және қолдану жағынан бір нақты аймақты қамтиды. Мысалы, автомобильдің жүкті көтеруі, қышқылдар үшін олардың концентрациясы, тағам өнімдері үшін тұздың, қанттың, майдың мөлшерлері және зиянды заттардың мөлшері өте маңызды болып келеді. Бұл көрсеткіштердің өзі жіктеуші болып бөлінеді. Яғни, бұл көрсеткіштер маңызы жағынан функционалды болып келеді және олар техникалық тиімділікті сипаттайды. Бұл жіктеуші көрсеткіштердің негізінде өлшемдік және параметрлік өнімдердің қатарлары құрылады.

2 Сенімділік көрсеткіштері. Бұл көрсеткіштерді қарастыру алдында бірнеше түсініктерге тоқталу керек.

3 Эргономикалық көрсеткіштер – бұл өнімнің тұтынушы мен қолдану немесе тұтынуға жарамдылығы көзқарасынан өнімнің сапасын сипаттайтын көрсеткіштер.

Эргономика ғылымы – техникалық ғылымның мәліметтерін қолдана алады және инженерлік психология, еңбек гигиенасы, қоғамтану сияқты салалармен тығыз байланысты. Эргономикалық көрсеткіштер 3 топқа бөлінеді:

1 Антропометриялық көрсеткіштер бұл көрсеткіштер адам денесінің пішіні мен өлшеміне қарай өнімді сипаттайды. Мысалы, автомобилдегі орындықтың ұзындығын өзгерту, оны артқа шалқайту бұрышы, т.с.с.

2 Физиологиялық көрсеткіштер – бұл адамның және оның мүшелерінің мүмкіндіктеріне қарай сипаттайтын көрсеткіштер. Мысалы, әртүрлі датчиктерді қолдану және осы датчиктерде берілетін ақпараттарды дұрыстап қабылдау.

3 Гигиеналық көрсеткіштер – бұл көрсеткіштер өнімнің гигиеналық қасиеттерін сипаттайды. Яғни, температураны, ылғалдылықты және әртүрлі дыбыстардың шығуына қарай сипаттайды.

4 Ресурстарды экономды жұмсау көрсеткіштері – бұл өнімді жасау немесе тұтыну кезінде материалды ресурстардың шығындарын сипаттайтын көрсеткіштер. Мысалы, өнімнің салмағын, оператордың саны бір нақты агрегатты қарастыратын операторлардың саны.

5 Экономикалық көрсеткіштер – бұл өнімді сату кезінде қатты әсер ететін көрсеткіштердің бірі, яғни жоғары сапалы өнім жоғары бағамен сатылады.

6 Эстетикалық көрсеткіштер – бұл өнімнің эстетикалық қасиетін сипаттайтын көрсеткіштер. Мысалы, композицияның тұтастығы. Эстетикалық көрсеткіштер балдармен бағаланады және олар арнайы сараптық комиссияның көмегімен бақыланады.

7 Экологиялық көрсеткіштер – бұл өнімді тұтыну және пайдалану кезінде табиғатта зиянды әсердің деңгейін сипаттайтын көрсеткіштер. Бұл әсерлер ауаға зиянды заттардың төгілуі ретінде немесе судың және жердің ластануы түрінде көрінеді.

8 Өнімнің қауіпсіздік көрсеткіштері – бұл өнімді тұтыну немесе пайдалану кезінде қамтамасыз етілуі жеке немесе нысандардың жалпы қауіпсіздігін сипаттайды. Мысалы, автомобиль орындығының қауіпсіздігі, тұрақтылығы, трактордың шыдамдылығы. Көлік құралдары үшін қауіпсіздік қасиеті күрделі қасиет түрінде қарастырылады. Сол сияқты автомобиль үшін құрамдық элементтері ретінде мынандай қауіпсіздік қасиеттері: белсенді қауіпсіздік, аварийдан кейінгі қауіпсіздігі. Осы жоғарыда аталған көрсеткіштердің басқа өнімнің сапасын сипаттау үшін басқадай көрсеткіштер пайдалануы мүмкін. Ол өнімнің өзінің ерекшелігіне байланысты болады, олардың жасалу жағдайларына. Мысалы, күн сәулесінен қорғау көрсеткіштері, сол сияқты өнімнің дайындалуыны, тасымалдауына байланысты стандарттау және сертификаттау көрсеткіштері, патенттік құқықтық технологиялық тағы басқа көрсеткіштер.
№ 6-7 дәрістер Тақырыбы: Өнімнің сапа деңгейін бағалау
1 Өнім сапасының көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдау кезінде өнімнің сапасының құрамына кіретін және оның техникалық деңгейі мен сапасын бағалау мүмкіншілігін қамтамасыз ететін қасиеттердің сандық сипаттамаларының тізімі белгіленеді.

Өнім сапасының көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдаудың маңызы принципиалды, себебі жіберілген қателіктер өнім сапасының шың деңгейі туралы бұрмалаған нәтижесін береді. Өнім сапасының көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдауын дәлелдеу өнімнің белгілену және пайдалану шарттарын, тұтынушылардың талаптарын талдау, өнімнің сапасын басқару мақсаттарын, сипатталатын қасиеттерінің құрамы мен құрылымын, өнімнің сапасына қойылатын талаптарын есепке алуымен жүргізіледі.

Өнім сапасының көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдау тәртібі келесі: өнімнің түрін (тобын) анықтау; ӨСКН пайдалану мақсатын анықтау; өнімнің сапа көрсеткіштерінің топтарының бастапқы номенклатурасын анықтау; әрбір топ бойынша бастапқы номенклатурасын анықтау; ӨСКН таңдау әдісін анықтау.

Өнімнің түрі (тобы) өнімнің белгілену және пайдалану шарттары бойынша өнімнің классификаторлары (жіктеуіштері) бойынша анықталады.

ӨСКН пайдалану мақсаттары өнімнің сапасын басқару міндеттеріне сәйкес белгіленеді.

Өнім сапасының көрсеткіштерінің тобының бастапқы номенклатурасы өнімнің жіктеулік топталуына тәуелді көрсеткіштердің қолданулуын есепке алуымен таңдалады.

Өнімнің әрбір тобы бойынша көрсеткіштердің бастапқы номенклатурасы өнім сапасының көрсеткіштерінің жүйесіне нормативтік құжаттар негізінде таңдалады.

ӨСКН таңдау әдісі өнімнің техникалық деңгейін және сапасын бағалау әдістемелерімен белгіленеді.

2 Өнеркәсіптік өнімдердің сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдау әдістемесі МЕСТ 22851 регламенттелген. Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдау өнімнің сапа көрсеткіштерінің деңгейін тепе-теңдік бағалау мүмкіншілігін қамтамасыз ететін және оның сапасын құрайтын өнімнің қасиеттерінің сандық сипаттамаларының атауларының тізімін белгілейді. Өнеркәсіптік өнімнің сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын дәлелдеу кезінде келесіні есепке алады:

1 өнімді пайдалану жағдайлары мен белгіленуі;

2 тұтынушылардың талаптарын талдау;

3 өнімнің сапасын басқару міндеттерін;

4 сипаттайтын қасиеттерінің құрамы мен құрылымын;

5 өнімнің сапа көрсеткіштеріне қойылатын негізгі талаптарды.

Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдаудың кезеңдері төмендегідей:

өнімнің тобын анықтау;

өнімнің сапа көрсеткіштерінің пайдалану мақсатын анықтау;

өнімнің сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдау әдісін анықтау;

сапа көрсеткіштерінің топтарының тізімін анықтау;

таңдалған топтардың әрбіреуі бойынша сапаның нақты көрсеткіштерінің тізімін анықтау.

Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы типтік, айналмалы және нақты болады.