Кіріспе Зерттеу жұмысының өзектілігі
жүктеу/скачать 461,01 Kb.
|
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау процесін жетілдіру Абилова Б СМДО 2к-2ж
3сынып-1 ТЖБ 1четв
| 1.2 О йла у про це сін да мы ту да ғы шы ға рма шы лы қ та ла нт
О йла у про це сі - та ны мды қ про це сте пси хо ло ги я лы қ жо лда р а рқы лы жа ңа де ре кте рді қа бы лда у және о ла рды өтке н тәжіри бе ле р а рқы лы ба йқа у . Қи я л е ле сі те к а да м ба ла сы на тән нәрсе , өйтке ні о л е ңбе к, су ре т, жо ба ла у а рқы лы нәти же сін білдіре ді. Қи я л про це сі та лда у - си нте здік міне зде ме ні құра йды . Се бе бі, бе йне ле р әртүрлі э ле ме нтте рдің а ра сы на н ту ы нда п, за т пе н жа ғда йла р на қты о йды бе лгіле йді. Е кпіннің а йқы н е тіп а йту а рқы лы о ны ң өзге шілігінің а ны қта п өсу ін және а за ю ы н бе лгіле п, о ны ң түрле рін бірке лкі жа ғда йла р то пта ма сы ме н әсе рле ніп, на қты бір бе йне ні құра йды . Бе лсе нділігіне ба йла ны сты бе лсе нді және е нжа р қи я л бо лы п бөліне ді, өйтке ні бірінші за тты ң нәти же сі өмірде қо лда ны лма йды . Бе йне ле рдің е ре кше лікте рін е ске ре о ты ры п, шы ға рма шы лы қ және қа йта жасау қи я л е ле сі ту ра лы а йты ла ды . Де ме к, қо йы лға н на қты ма қса тқа сәйке с бе йне ле р қа са қа на және қа са қа на е ме с қи я л е ле сі бо лы п бөлінеді [21,27]. Бе йне ле рдің е ре кше лігі ме н өзінділігін е ске ре о ты ры п шы ға рма шы лы қ және қа йта өңде лге н қи я л е ле сі ту ра лы әңгіме ле не ді. Ме кте пке де йінгі ба ла ны ң қи я л е ле сін үлке н а да мда рды ң е ле сіне н а жы ра ту ға бо ла ды , бұл же рде сте ре о ти пті бе йне ле р ба р е ке нін ба йқа ймы з. Өйтке ні ба ла да білім де ңге йі же ткіліксіз. Қи я л е ле сінің ба йлы ғы ба ла ны ң о йла у қа біле тінің төме ндігінде . Бұл ба ла қи я лы ны ң ке мшілігі ме н же тістігі. Әрбір ба ла өзінің е ле сін а лы нға н де ре кте рме н қи ы сты ра ды , о ны те з ба йқа у ға бо ла ды (Л.С. Вы го тски й ). Жа с ба ла қо ға мды қ мәде ни е ттілікке ба йла ны сты е шқа нда й жа ңа лы қты құра ма йды . Жа ңа бе йне ле рдің ба ла үшін ма ңы зы зо р. Ба ла 5-6 жа сқа то лға нша ба рлы қ ме кте п жа сы на де йінгі ғұмы ры нда е шқа нда й ни е т білдірме йді. Ба ла ны үйле су про це сі қы зы қты ры п, жа ңа бе йне ле рін жа ғда йла р а рқы лы се зім әре ке тін құра йды . Бірінші қи я л е ле сі бе лгілі бір за тпе н ты ғы з ба йла ны сты сы ртқы тіре к фу кци я сы ме н а ны қта лға н, біра қ бірте -бірте бұл тіре к жо йы ла ды . Ба ла да 4-5 жа с ке зінде әре ке т а рқы лы шы ға рма шы лы қ ту ы нда йды . Бе с жа ста бо ла ша қ ту ра лы қи я л е ле сі па йда бо ла ды , се зімта л бо ла ба ста йды . Со нды қта н қи я л е ре кше и нте лле кту а лды әре ке тке а йна лы п, бүкіл әле мнің қа йта құры лу ы на әсе р е те ді. [13,20]. Бе йне тіре гі ре тінде на қты о бье кт ға на е ме с, со ны ме н қа та р сөз а рқы лы бе ріле тін қа йта құры лу ды ң да ма ңы зы ба р. Қи я л е ле сі ба ла ке зінде да мы п о йла у ме н жо спа рла у ды ң нәти же сі бо лы п та бы ла ды . Ба ла ке зде гі қи я лды ң да му ы ны ң ма қса тты лы ғы ба ла ны ң бір та қы ры пқа де ге н о йы ны ң өсу іне , бе лгілі бір ро льге ба йла ны сты . Жо спа рла у а рқы лы на қты шы ға рма ла р жи ы нты ғы н құру ға бо ла ды . (О .М. Дья че нко ). Үлке н ба ла қи я лда й а ла ды , өйтке ні о л а лды н – а ла жо спа рла йды . О ла р құрға н жо спа ры а рқы лы ке ре кті құра л-жа бды қта ры н да йы нда йды . А л е нді ба ла ла рды ң ма қса тты түрде қи я л е ле сінің да му ы бірінші ке зде үлке нде рдің әсе ріме н бо лы п, бе йне ле рді да мы ту ға бо ла ды . Со нды қта н ба ла ла р өздігінше жо спа р құры п, о ны о ры нда у ға кірісе ді. Де ге нме н, бірінші бо лы п бұл про це сс ұжы мды қ о йы нда рда , нәти же лі әре ке тте рде на қты жа ғда й ре тінде көрініп, о ны ң қа ты су шы ла ры на н ке лісімділікті қа же т е те ді. [5 стр. 25-29] Ке йінне н бұл қи я л е ле сі же ке әре ке т ке зінде ба йқа лы п, на қты за тта рға тіре к ре тінде қа ра сты ры лма йды . Не гізіне н, қи я л е ле сі кішке нта й ба ла ға қо рша ға н о рта ны се зіну үшін қа же т, о л ди а гно сти ка лы қ фу нкци я ны о ры нда йды . Ба ла ла р е рте гішісі И б Спа нт О льсе н бы ла й де п жа зға н: «Бізде р үшін жа с ба ла ла р үлке н қи я лшы лда р бо лу ы мүмкін, се бе бі ба ла әртүрлі нәрсе ге өзіндік түсінік бе ргісі ке ле ді». Қи я л е ле сі бе лгісіздікте н па йда бо ла ды , се бе бі о қу шы әртүрлі фа ктіле рдің шы ншы лды ғы на түсінік бе ру ге ты ры са ды . Бұл жа ғда й о йла у ме н қи я л е ле сін ты ғы з ба йла ны сты ра ды . (Л.С. Вы го тски й) Бұл е кі про це сс ты ғы з ба йла ны ста да ми ды . О сы нда й и нте лле кту а лды про бле ма ла рды ң ше шімі бо лы п шы ға рма шы лы қ про це сі та бы ла ды . Де ге нме н, қи я л е ле сі та ну ше ка ра ла ры н өзге ртіп, о қу шы ла рды ң жа ғда йла рға қа ты су ы на көңіл бөліне ді. Бұл қа ты су о ны ң и нте лле кту а лды , се зімдік тәжіри бе ле рінің те ре ң тұрғы да а йна ла да ғы та би ға тты , за тта рды және әле у ме ттік жа ғда йы н ба йқа у ға көме кте се ді[10,11]. Қи я лда у а рқы лы ба ла ла р а йна ла ны ң о бье кти вті за ңды лы қта ры н бе лгіле йді. Жа ңа бе йне ле рдің па йда бо лу ы – күнде лікті өмірме н ба йла ны сты , се бе бі күнде лікті өмір ға на қи я л е ле сінің қа йна р көзі. Қи я л жа с ба ла ға та ны мды қ про бле ма ны ң міне зде ме сін бе ре ді. Со нды қта н қи я л бүгінгі күннің на қты лы ғы . Ре а ли стік көзқа ра с ба ла ке зде е рте гіде гі қи я л ре тінде ба йқа ла ды . Қи я л жа с ба ла ла рды ң 5-7 жа с ша ма сы нда е ле с әле мін да мы ты п, о ны әртүрлі ке йіпке рле рме н си па тта йды , өйтке ні о ла рға а рна йы міне зде ме ле р бе ріле ді. О сы нда й е ле сте рінің құра мы нда қи я лды қо рға у фу нкци я ла ры жұмы с а тқа ра ды . Де ме к бұл пси хо ло ги я лы қ қо рға у ды құра йды . Шы ға рма шы лы қ міне зде ме не гізіне н ба ла ла рды ң қа нша лы қты қи я ли е ле сте рінің о йы н әре ке тте рінде қо лда ны ла ты ны бе лгілі бо ла ды . Ба ла ла р ба сқа өзге ше фа нта сти ка лы қ бе йне ле рді да мы тпа йды , өйтке ні о ла р ба р нәрсе ге қа на ға т жа са йды . Мұнда й әдіс-тәсілде р әртүрлі бе йне ле рме н то лы қты ры ла ды . О сы нда й бе йне ле рді жа са у да жа с ба ла ла р а нтро по мо рфи за ци я әдісін қо лда на ды , өйтке ні өлі за тта рды тіріле р қа та ры на қо са ды , мұнда й жа ғда йла р е рте гіле рді ты ңда у ба ры сы нда ба йқа ла ды . [38, стр. 75-78] Е ң қи ы н әдіс ре тінде а гглю ти на ци я қо лда ны ла ды , өйтке ні о ны ме кте п жа сы на де йінгі ба ла ла р қо лда на ды . О сы нда й өлше мде рдің а за йу ы на қты бір тұрғы да ғы бе йне ле рді су ре тте у ге әке ле ді. Өне р шы ға рма шы лы ғы нда ба ла ла р фа нта сти ка лы қ бе йне ле р құра п, әртүрлі әдіс – тәсілде р а рқы лы о ны ң түсін өзге ртіп не ме се о рна ла сқа н о бье кттіле рге ба йла ны сты бо лы п ке ле ді. Мұнда й бе йне ле р на қты ма змұнды лы қты та ла п е те ді [57]. А л е нді үлке н жа ста ғы ба ла ла рды ң бе йне ле рі әше ке йле не түсе ді. О сы нда й әдіс – тәсілде рді па йда ла ну ба ры сы нда мұнда й бе йне ле р әсе мде ле ба ста йды . Де ге нме н на қты көрне кілікті са қта у ба ры сы нда о бъе ктіле р өзінің о рны н та ба ба ста йды . Ба ла ны ң қи я лы нда ғы бе йне не гізіне н се зімдікті, э сте ти ка лы қ, та ны мды қ және өзіндік қа си е тте рін да мы та түсе ді. А да м өмірі қа нша лы қты тәжіри бе де мо л бо лса , со нша лы қты қи я л е ле сіне то лы бо ла ды . Біз ба ла ла рды ң тәжіри бе сін да мы та түсу іміз қа же т. Ба ла қа нша лы қты көрге н білге нін өмірде па йда ла на білсе , со нда ға на о ны ң қи я л е ле сінде гі әре ке ті да ми түсе ді. А л е нді қи я лды да мы ту үшін ба ла ны э сте ти ка лы қ тұрғы да ғы тәжіри бе ле ріне көз жүгіртіп, ба ла пси хи ка сы н әле мдік де ңге йге көте ру қа же т бо лы п та бы ла ды . Күнде лікті өмірде гі се зімта лды қ ба йла ны сы н қи я л е ле сіме н е кі жа қты ба ғы тта қа ра сты ру ға бо ла ды . Әрбір се зім на қты бір бе йне ге а йна лы п, о ға н де ге н көзқа ра ста ры н қа лы пта сты ра ды . На қты көзқа ра с бо лма ға н жа ғда йла рда бірке лкі се зімдік бе йне ге а йна лы п, біздің көңіл – күйімізбе н ба йла ны сты ры ла ды . Біра қ о сы қи я л ме н се зім а ра сы нда қа йта ба йла ны с ту ы нда п се зім про це сін о я ту ға ты ры са ды . Ме кте п жа сы на де йінгі ба ла қи я лы н да мы ту қа си е те рі: - қи я л е ле сі міне зде ме ле рді ту ы нда ты п,о ны ң жо спа ры н және да мы ту жо лда ры н қарастырады. - қи я лда у ба ры сы нда о л о ны ң на қты іс-әре ке тіне а йна ла ды . - жа с ба ла бе йне ле у ке зінде әртүрлі әдіс-тәсілде рді үйре не ді. - қи я л е ле сі ішкі дүни е ге а йна лы п на қты көрне кілік тіре гіне н а йы ры ла ды . Со ңғы у а қы тта пси хо ло гта р, пе да го гта р, а та -а на ла р та ра пы на н ба ла ны ң же ке да му ы на өте үлке н көңіл бөліне ді. Ба ла ла рды ң же ке шы ға рма шы лы ғы о ла рды ң се зімта лды ғы на , се нсо рлы ғы на көру , е сту , и іс се зу , дәмін білу іне ба йла ны сты . Өзін-өзі ұста у және көңіл-күйі о ны ң бо ла ша ғы на мо л әсе рін ти гізе ді. Ме кте п жа сы на де йінгі ба ла ла рға э мпа ти я о бье ктіле рін па йда ла ну да ке ле сі бір ба ғы тта р қо лда ны ла ды : а / ба ла ла рға бе лгілі бір жа ну а рла р ме н құста р то бы ә/ қы зы қты за тта р, о ны ң ішінде е ре кше о ры н а ла ты ны о йы ншы қта р б/ өсімдікте р және та би ға т жа ғда йла ры в/ үлке нде рде кімнің ма ма нды ғы о сы нда й ішкі а три бу тта рға сәйке с ке ле ді А л әде би е тте ба ла ла рды ң шы ға рма шы лы қ да му қа си е тте рінің па йда бо лу ы ны ң әдіс тәсілде рі көрсе тіліп, о ны ң се зім жүйе сіне әсе р е те ді, өйтке ні о л өзіндік се зім де ре кте ріне н тұра ды . О қу шы ла рды ң шы ға рма шы лы қ қи я л е ле сінің да му ма қса ты нда э мпа ти я және э мпа ти я лы қ міне з-құлқы тәрби е ле ну і - о ла рды ң ба ла лы қ іс-әре ке тіне ба йла ны сты . Үлке н ме н жа с ба ла а ра сы нда ғы қа ры м-қа ты на с көрке м әде би е т ке йіпке рле ріме н бірге қа йғы ру , әсіре се е рте гіле рде гі се зімта лды қ қа си е тте рі, о ны ң ішінде та ңқа лу , а шу ша қы ру т.б. іс-әре ке тте рде н көрінеді. Бұл әле у ме ттік се зімді о я ты п, бүгінгі күннің өзе кті мәсе ле сіне а йна лы п бе лгілі нәти же ле рге и е бо ла ды . На қты түзу қа та ры нда төме нде гіде й түрле р қо лда ны лу ы мүмкін: шы ға рма шы лы қ о йы ншы қ спе кта клі, ке йіпке рле рме н о йы н – пікірле су , е рте гіде гі сю же тке ба йла ны сты шы ға рма шы лы қ о йы н түрле рі. Ке йіпке рле рме н жа қы нда су бо ста нды қ та ңда у ы нда және ро льдік қи я л е ле сіне - ке йіпке рле рдің әдіс-тәсілде рін па йда ла ны п, е ре се кте р үшін ба ла ла рға де ге н те ре ң о йла ры а рқы лы көрке м әде би е тін ма ңы зы н а ша түсе ді. О сы әдіс-тәсілде рдің ти імділігін е ге р е ре се кте р е ске ре тін бо лса , кіта ппе н жұмы с у а қы ты сы нда бе лгілі бо ла ды : а ) ба ла ла рды ң ке з-ке лге н бір жа ғда йға де ге н да йы нды ғы б) бір ке зе ңне н е кінші ке зе ңге а у ы су ы в) тәрби е про це сінде не ме се ке йбір се зімта лды қты ко рре кци я ла у үшін әдісте ме лік құра лда рды қа йта өңде п о сы көрсе тілге н құра лда рды ке йіпке рле рме н о йы н а рқы лы ба йла ны с жа са у г) е рте гі ке йіпке рле рін бүгінгі өмірме н және се зімта лды қ тәжіри бе сіме н ба йла ны сты ры п, о ла р ба сқа ба ла ла рме н бе лсе нділік та ны тса , о нда сүйікті ке йіпке рле р бұл жа ғда йда жа ңа лы ққа жа қы н бо ла ды д) қа йғы ру а рқы лы ке йіпке рле рме н бірге те ре ң ма змұнды шы ға рма ла рда дра ма о йы нда ры қа йта ла ны п тұра ды . [3, стр. 12-16] Біра қ бұл ба ғы тта е ре се кте р тәрби е ма қса тта ры н о ры нда у үшін, е ң а лды ме н жа ғда й ту ғы зу , э мпа ти я лы қ қа йғы ру а рқы лы тәртіпке көме кте сіп ба ла а рқы лы «Ме н-ке йіпке р» сфе ра сы , «Ме н ба сқа а да мме н» де п а у ы сы п тұра ды . О л үшін ба ла ла рды біре у дің се зімдік жа ғда йы н үйре ну ге ба ғы тта у , сю же тті шы ға рма шы лы қ о йы нда р, су ре тте рді әртүрлі се зімта лды қ си ту а ци я ла р а рқы лы па йы м жа са у , қы сқа ша сце на ла р о йна ту ке ре к. На қты бір жа ғда йла р тұрғы зу үшін әде би е тте р бе лсе нділік та ны та ды . Ме кте пке де йінгі ба ла ла рды ң ішкі дүни е сін а шы п со ға н ба йла ны сты се зімдік қа си е тте р ту ы нда йды . [20,21,22] жүктеу/скачать 461,01 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|