Кіріспе зерттеу тақырыбының өзектілігі

Елімізде болып жатқан әр түрлі бағыттағы өзгерістер егеменді еліміз жаңа XXІ-ғасырдың табалдырығын аттап, білім беру жүйесін дамытуда біршама табыстарға қол жеткізуде. Жаңа ғасыр бәсеке ғасыры болғандықтан, әсіресе болашағымыз бала тәрбиесімен айналысатын болашақ маманның ақпараттық мәдениетін қалыптастыру қоғамның өзекті мәселелерінің бірі болмақ.

Қазіргі кезеңдегі ғылым мен техниканың даму қарқыны адамзат баласының талғамының өсуі, электронды есептеуіш (комьпютер) құралдарының кең көлемде қолданылуы, интернеттің т.б. ақпараттық құралдардың пайда болуы, білім беру саласында жаңа технологиялық әдістерді енгізуге ықпал етуде. Қоғамның даму кезінде білімнің қарқынды прогресімен ескі технологиялық идеялардың тез өзгеруімен, инноватциялық жаңашылдыққа көшуге болашақ мұғалімдердің іс-әрекетімен байланыстыру ерекше сипат алады.

Жаңа типті мектептегі мұғалімнің біліктілігін жетілдіру мен қатар, кәсіби іс-әрекеттің ғылыми негіздерін іс-тәжірибелеріне қолдануға, адами-құндылық қасиеттермен қатар іскерлік пен дағдыны қалыптастыруда оқушыны қалай оқыту керек –деген мәселеге жаңа көзқарас, жаңа ой қажет. Қоғам талабына сай даму кезеңінде ең қажеттісі жаңа мазмұн, жаңа ақпаратты меңгеріп ыңғайына қарай қолдану білікті мамандарға қойылатын негізгі бір талаптардың бірі.

Ақпараттар тасқыны толассыз ағылған қоғамымызда әр мұғалім өз ісіне қажетті өзгерістерді, әр түрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды, жаңа әдіс-тәсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білу керек.

Осы орайда білім беруді ақпараттандырудың жүйеленген бағыты "Мектептерге –Интернет " атты ведомствоаралық бағдарламен анықталады. Бұл бағдарламаның әрекеті – компьютермен жабдықталған және байланыстары бар мектептерде ғаламдық ақпараттық жүйе қосу болып табылады. Бүгінгі күні аталған бағдарламаға сәйкес республикадағы 800-ден астам мектептер

" Интернет " жүйесіне қосылған.

Бірақ Қазақтелекомның мәліметтеріне сүйене отырып, интернет жүйесіне қосылғанымен көптеген мектептерде ғаламдық жүйеде жұмыс жасалмайтыны анықталған.

Көптеген мәліметтерді сапаптай келе, бұл жағдайда болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастыру процесін зеттеу жеткіліксіз боғандықтан үлкен ғылыми-педагогикалық проблемаға айналып отырғанын байқаймыз.

Педагогикалық ғылымда ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында В.П. Тихомиров, А.П. Ершов, М.П. Лапчик, А.А. Кузнецов, Д.Ш. Матрос т.б. ғалымдар қарастырса, отандық ғалымдардан Е.Ы. Бидайбеков, Ж.А. Қарайов, Б.А. Қойшыбаев айналысса, электронды-педагогикалық оқулықтар мен жүйелерді жасауда Г.К. Нұрғалиева, С.С. Құнанбаева, М.К. Қойкелдиев, М.Х. Балтабаев, Г.Б. Ахметова т.б. ғалымдарымыз зерттесе, оқу процесі мен ұйымдастыру құрылымына жаңа ақпараттық технологияларды комплекстеуді интеграциялау арқылы енгізу мәселесімен Б.Б. Бөрібаев, Д.М. Джусубалиева,и А.М. Татенов, Е.Г. Гаевская және т.б. ғалымдар зерделеп өзіндік тұжырымдама жасады.

Бірақ көптеген ғылыми еңбектерді қарастыра келе болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастыру, мұғалімді жаңашылдық бағытпен қамтамассыз ету мәселелерін әле де толық зерттелмегеніне көзіміз жетті.

Сондықтан, болашақ мұғалімдердің ақпараттық мәдниетін қалыптастыру өз дәрежесінде іске асырылмауы мен аталмыш мәселенің бүгінгі сұранысқа қажеттілігі арасындағы қарама-қайшылық туындап отырғанын көреміз. Осы қайшылықты ескере отырып, ғылыми-зерттеу жұмысының тақырыбын “Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастыру ” -деп таңдауға себепші болды.

Зерттеудің мақсаты: Болашақ маманның ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың мазмұны мен әдістемесін теориялық тұрғыда негіздеу және педагогикалық-эксперименттік жұмыста тиімділігін тексеру.

Зерттеу объектісі: Болашақ мұғалімдерді ақпараттандыру процесі.

Зерттеу пәні: Болашақ мұғалімдерді ақпараттандыру әрекеті.

Зерттеудің болжамы: Егер, ақпараттық мәдениетті басқару процесі болашақ мұғалімнің іс-әрекетіне сай жасалса, онда болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетінің мәнін ашуға бағытталған болар еді, өйткені жоғары оқу орындарындағы ақпараттық процестің негізі болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың іс-әрекеті болып табылады.

Зерттеудің міндеттері: Мұғалімнің ақпартатық мәдениетінің теориялық негіздемесін даярлау, зерттеу тақырыбына сай тірек ұғымдардың мәнін ашу.

Зерттеудің негізгі ойы. Ақпараттық ғасырда ақыл-ой қызметінің дамуы компьютерлік және қазіргі қарым-қатынас құралдарымен тығыз байланысты. Бұл ақпаратпен өзін-өзі қамтамассыз ету адамның іскер белсенділігіне, білімділігіне, мәдениетіне, ал жалпы айтқанда ғылым мен көзқарасқа түбегейлі әсер етеді. Бұл жағдайда болашақ мұғалімдердің ақпараттық мәдениеттінің қалыптасуы жалпы оқу-тәрбие процесінің тиімділігінің артуына бағыттала жүргізіледі.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың үлгісі мен әдістемесі даярланды.

Зерттеудің жаңалығы: "Ақпараттық мәдениет" ғылыми негізде талданды болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштері жасалды.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Мектептегі педагогикалық ұстанымдарды басшылыққа ала отырып, болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың әдістемесін жасау және оны практикаға енгізу жолдарын анықтау.

Зерттеудің әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерді талдау, қорыту және жүйелеу, педагогикалық зерттеу әдістерін (теориялық, эмпирикалық) қолдану, озық тәжірибелерді меңгеру, арнайы ұйымдастырылған тәжірибе жұмыстары бойынша зерттеу нәтижесін қорытындылау.

Бастапқы мәліметтер: Бұрыннан қалыптасқан болашақ мұғалімге қойылатын талаптар. Қазіргі кездегі мұғалімнің ақпараттық мәдениетінің қалыптастырудың тәжірибелік негіздері.

Күтілетін нәтижелер:

1. 
   Ақпараттық мәдениет процесінің сипаттамасы.
   
2. 
   Қазіргі болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың теориялық негіздемесі.
   
3. 
   Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастыру әдістемесінің жобасы және пайдалану жолдары.
   

Зерттеу жұмысы кіріспе бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімде болашақ мұғалімнің кәсіби-адами құндылық қасиеттері мен қатар "ақпараттық мәдениет" ұғымының мән-мағынасын ашып, оны теориялық тұрғыда дәлелдейміз. Ақпараттық мәдениет идеяларын зерттеген ғалып-педагогтардың ой-пікіріне сүйене отырып, екінші бөлімде болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың жүйесін ендіре отырып, әдістемелік тұрғыда қолдануға болатынын айқындадық. Әр бөлімді қорытындылап, соңында пайдаланған әдебиеттердің тізімін көрсеттік.

1. 
   Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың теориялық негіздері
   
   1. 
      Болашақ мамандардың ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың
      

Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында жас ұрпаққа жан-жақты білім мен тәрбие берудің мемлекеттік саясатының негізгі ұстанымдарын айқындап береді. Олар мыналар: Қазақстан Республикасының барлық адамзатының білім алуға тең құқұлығы, әрбір адамзаттың интелектуалдық дамуы, психо-физиологиялық және жеке басының ерекшеліктері, халық үшін білімнің барлық деңгейіне кең жол ашылуы. Атап айтқанда:

• 
  жеке тұлғаның білімділікке және дарындылыққа ынталандыру;
  
• 
  білім басқыштарының сабақтастығын қамтамассыз ететін білім беру процесінің үздіксіздігі;
  
• 
  білім беру мекемелерінің ұйымдастырылуы-құқұқтық және қызмет бағытының әр түрлілігі;
  
• 
  білім берудің ізгілікті және дамытушылық сипаты;
  
• 
  білім берудің құқұқықтық және экологиялық бағыттануы;
  
• 
  білімнің зиялылық сипаты;
  
• 
  оқыту мен тәрбиенің тығыз байланысы;
  
• 
  білімнің, ғылымның және өндірістің өзара кірігуі;
  
• 
  білім жүйесін ақпараттандыру.
  

Яғни, Білім заңында әрбір азаматтың білім алуға құқұқтығын негізге ала отырып, оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру үрдісін жан-жақты қамтиды және оқыту мен қатар тәрбие жұмыстары арқылы бойға дарыту мәселелері қарастырылған.

Осы орайда жаңа ғасырдағы оқыту технологиясының өркендеу, жаңашыл білім алу жолдары мен білім жүйесінің сабақтастығы т.б. мәселелер жөніндегі педагогикалық ой-пікірлер, оның ішінде біз зерттеу нысанымызға алып отырған жоғары оқу орны мен жалпы орта білім беретін мектептердегі оқыту үрдісі мен тәрбие жұмыстарының сабақтастығының озық идеясын бүгінгі білім заңына сәйкестендіре отырып пайдалану көзделді.

Қазіргі жағдайда мамандарды кәсіби даярлаудың белгілі бір деңгейдегі сапасы мен бағыты еңбек нарығында оның бәсекеге түсу қабілетінің негізгі шарты болып табылады. Маман өзінің мамандық сипаттамасымен қажеттілік құндылық ретінде өзінің кәсіпшіл қызметін ұсынушы нарықтық қарым-қатынастар оъектісінің ролін атқарады.

Осымен байланысты кәсіби даярлық процесінде жоспарлау, білім алу, өзінің жоғары жеке қабілеті мен танымдық қызығушылығының қалыптасуына мен қатар ақпараттық мәдениеті қалыптастыру мүмкіндігі бар студент еңбек нарығында елеулі орын алуы заңдылық болып табылады. Осыған орай, маманды даярлау сапасы тек қана даму көрсеткіші және оқу орны мен оның түлектерінің негізгі табысы болып табылады.

Қазақстандағы жалпы әлеуметтік, саяси экономикалық, тәрбиелік және білімдік, мәдениеттік деңгейлеріміздің жаңа сатыға көтеріліп, жаңаша реңге ие болады. Жеке тұлғаны оқыту, білім беру, дамыту жүйесін жақсартуды талап етеді. Сол себепті еліміздің болашағын дамытатын, жетілдіретін болашақ мамандардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру ерекшеліктеріне назар аударуымыз қажет. Болашақ маман тұлғасының қандай да ғылымды меңгеруі оның дүниетанымдық, қызығушылық, шығармашылық ерекшеліктеріне байланысты болмақ. Қазіргі жағдайда қоғамда болып жатқан өзгерістерді терең тану, оның рухани дамуының дәрежесін айқындау, халқымыздың дәстүрлі мұраларынан сусындай отырып, өзі өмір сүріп жатқан қоғамның даму үрдісіне елеулі үлес қоса алады. Болашақ маман жеке тұлға болып қалыптасуы үшін - қоғамдық сананың, адамның тұрмыс тіршілігінің барлық түрлерінен хабардар болуы керек. [2.18].

Адамзаттың пайда болу тарихын түсіндіруге әртүрлі көзқарастардың бар екені мәлім. Сенім мен дүниетаным қатарласа жүрсе ғана адам санасының сапасы арта түседі. Өйткені, бұл екеуі құстың қос қанатындай адамның ең асыл қасиеттері болып табылады. Сенім терең, тиянақты ойланып айтылған идеялардың жиынтығы. Сенім жеке даманың өмірлік позициясының беріктігін анықтайды, мінез құлқын сипаттайды [3.18].

Қазіргі кезеңде- жеке тұлға мен қоршаған орта арасындағы қарама қайшылықтар мен өзара қарым-қатынастар заманы. Тұлғаның отбасылық, азаматтық құқықтық әлеуметтенуі белсенді түрде іске асырылып отырылған кезең.

XXІ ғасырдың басындағы ғылыми революциялық жалықтардың ашылуы, оның соңынан ғылыми техникалық прогресс әлемдік алаңға жаңа мәселелері алып келді. Ақпарат пен білімнің жетілдірілуі техникалық дамуына және өндірістің әр түрлі технологиясын іске асыруға мүмкіндік туғызды. Техника, технология, өндірістің дамуы мен оларды адамзаттың қарқынды қолдануы экологиялық аппатқа әкелудің шегінде тұр. Адамзаттың негізгі тапсырмасы болып өзінің сапасын жетілдіру “адамның қажеттіліктерін қанағаттандыруда ” басты мақсат адамның өзінің барлық мүмкіндіктерін жүзеге асыру. Жалпы дамуды түсінудегі негізгі екпін адамның өз қажетін өтеуге бағытталады және оған қалай жете алады, ол арқылы қандай нәтижеге жетеді деген сұрақтарды қанағаттандырады. Тек қана даму арқылы адам сапасы мен адамдық қабілетіліктің өзгеруіне қол жеткізе аламыз. Яғни, даму барысында адамгершілік қасиеттермен адам бойында жеткілікті деңгейде қалыптастырылады. [4.23].

Жеке адам еңбексіз дамымайды. Еңбек арқылы адамның дене бітімі, адамгершілік, эстетикалық және ақыл-ой деңгейі дамып, жетіледі. Кәсіби еңбектің әлеуметтік мәні және құндылығы арта түседі. Кәсіби еңбек процесінде өзінің және бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігін қанағаттандыру үшін адам материалдық және рухани құндылықты жасайды. Жеке адам өз күшінің шамасын және қабілетін, творчествалық қабілетін анықтайды. Неғұрлым адам өз еңбегінің қоғамдық маңызын терең түсінсе, соғұрлым оның жұмысы нәтижелі, өз басының және отбасының бағыты толыса түседі.

Болашақ маманның еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері:

1. 
   психологиялық және практикалық тұрғыда даярлау;
   
2. 
   ұжымдық еңбек дағдыларын қалыптастыру;
   
3. 
   еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту;
   
4. 
   ынтасын және қабілетін дамыту;
   
5. 
   өз бетімен өз еркін пайдаланып отыруға дағдыландыру.
   

А) білім деңгейі;

• 
  ағартушылық - ғылыми дүниетаным адам үшін қоғам мен
  

• 
  тәрбиелілік - қабылданған көзқарастар мен сенімдер нәтижесі
  

• 
  дамытушы – дүниені қабылдау мазмұнын меңгеру арқылы,
  

• 
  ұйымдастырушылық - адамдардың тәжірибелік іс-әрекеті
  

• 
  болжамдық - ғылыми дүниетаным ғылыми теориямен
  

• 
  тәрбиелік мақсат – баланың тұлғалық құрылымының
  

• 
  Техникалық (мамандық және мамандандандыру:
  

• 
  Экономикалық (барлық шыққан шығынды есепке алғандағы
  

• 
  әлеуметтік-ұйымдастырушылық (тұтыну құрылымының
  

• 
  тұлғаның білім алу қажеттілігін қанағаттандырудағы кәсіби
  

• 
  білім берудің әралуандылығының тиімді түрін іздеу және
  

• 
  оқу орындары ұсынатын қосымша білім беру қызметі
  

• 
  сәйкес мөлшерлік-құқылық база және психологиялық-
  

• 
  оқыту мен оқудың тәсілі мен жүйесін дамыту;
  

1. 
   аксиологиялық компонент
   

• 
  адами құндылық қасиеттердің жиынтығы. Олар объективті
  

• 
  әлеуметтік кәсіби құндылықтар. (нормалардың, ережелнрдің
  

• 
  Жеке кәсіби мақсаттар, міндетте, маманның дүниетанымдық
  

2. 
   технологиялық компонент
   

• 
  кәсіби іс-әрекеттің технологиясы. Кәсіби іс-әрекеттің түтас
  

3. 
   Жеке шығармашылық компонент
   

• 
  маманның психологиялық саланы меңгеруі. Бұнда тұлғаның
  

2. 
   Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың
   

Міне біз үшінші мыңжылдыққа аяқ басып жаңа дәуір табалдырығын аттаған шақта, екі ғасырдың тоғысуын бірдей көру қазақ халқы, қазақ жастары үшін мақтаныш. Ендеше, егеменді Қазақстан еліміздің болашағы, жастар тәрбиесі, ұлттық тәрбие мәселесі - деген сауалдар бізді мазалайды.

Аталмыш сауалдарға жауап іздеп көрерік. Қазір қоғам алдындағы негізгі міндеттердің бірі - заман сұранысына сай оқу-ағарту, тәрбие мәселелерін сараптап, адами, кәсіби, танымдық, іскерлік, біліктілік т.б сапалы қасиеттерді қалыптастыруда ұлттық тәрбиені бүгінгі таңның кезек күттірмейтін келелі мәселелерінің бірі болып отырғанына көз жеткіздік.

Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының тарихын, тегін, салт-дәстүрін, тілін білімін, адамзаттық мәдениетті, адами қасиетті мол терең түсінетін шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу өмір талабы, қоғам қажеттілігі.

Жалпы айтқанда әрбір жеке адам қоғам тұлғасы ретінде жеке тәрбие жұмысына, жеке өзіндік өмір бейнесіне, жеке құқыққа, танымдық қасиетке, жеке түрткі күшіне ие болатын жан. Адам белгілі бір қоғамның мүшесі, ол қандай да болмасын бір іспен айналысады, оның азды-көпті тәжірибесі, білімі өзіне тән ерекшеліктері болады. Осы айтылғандардың жиынтығы оны “жеке адам” етеді. Жеке адамның өзіндік ерекшелігі оның дүниетанымынан, сенімінен, талғам, мұратынан, бағытынан, қабілет қызығушылығынан жақсы байқалады. Танымдық іс-әрекеттер адам мақсаттарымен ұмтылыстарының негізі болатын, білімін қалыптастыратын, шығармашылық қызметінің тарихи үрдісі.

Ұлттық тәрбие арқылы болашақ маманның тұлғасының танымдық қасиеттер - оқушының тіл байлығының дамуынан, ойлау қызметінің артуынан байқалады. Егер оқушылар өздерінің оқыту процесіндегі бағдарының мәнін, маңыздылығын ұғынып, оның ерекшеліктері мен заңдылықтарын, компоненттерін меңгеруге қажетті білім негіздерін игерсе, онда танымдық қызығушылық пен танымдық іс-әрекеттің артқанын байқаймыз. Болашақ маман тұлғасының қандай да ғылымды меңгеруі оның дүниетанымдық, қызығушылық, шығармашылық ерекшеліктеріне байланысты болмақ. Қазіргі жағдайда қоғамда болып жатқан өзгерістерді терең тану, оның рухани дамуының дәрежесін айқындау, халықымыздың дәстүрлі мұраларынан сусындай отырып, оның даму қасиеттерін бойына сіңіре отырып өзі өмір сүріп жатқан қоғамның даму үрдісіне елеулі үлес қоса алады

Болашақ маман жеке тұлға болып қалыптасуы үшін – ол қоғамдық сананың, адамның тұрмыс тіршілігінің барлық түрлерінен хабарлар болуы керек. Өмірге көзқарасы, дүниетанымы кең болуы керек. Дүниетаным - ғылыми, көркемдік, құқықтық, саяси, діни болуы мүмкін. Ұлттық тәрбие мәселесін айтпас бұрын, жалпы тәрбие мәселесіне тоталайық.

Тәрбие сөзінің мағынасы – дүниеге келген қорғауды қажет ететін, өмірге қалыптаспаған жас баланың алғашқы тамақтануынан, қадам басуынан басталады. Тәрбие- жеке тұлғаны қалыптастыру жолында мақсатты және ұйымдасқан түрде жүзеге асырылатын процесс.Аға ұрпақ өзінің жинақталып, сараланған тәжірибесін кейінгі ұрпаққа беруі тәрбиенің кең әлеуметтік мәні болып табылады. Жас кезінде қалыптасқан әдет, дағды т.б. қасиеттер бала болашағының негізі. Егер жас күнінде есі, жадысы қалыптасып келе жатқан кезден бастап дұрыс тәрбиеге жүгінген бала тағдырының болашағы жарқын болмақ. Жас баланың жеке тұлғаға жетем дегенге шейін қаншама тәрбиелік ортаны, қарым-қатынас пен адамдар ықпалын бастан кешіреді. Сондықтанда бала өмірінде, тәрбиесінде үлкен маңызға ие балабақша, мектеп, университет сияқты орталарды дұрыс таңдау қажет. Осы аталғандармен қатар, бала әрдайым өзіндік тәрбие үстінде болады. Өзіндік тәрбие негізін өз бетімен білім алу, өзін-өзі жетілдіру, туа біткен талант немесе дарынын аңғарып өз бетінше дамыту, өзіндік дайындық т.б. жатады. Дегенмен өзіндік тәрбие өзгелердің көмегімен немесе ықпалымен, әсерімен болады.

Ел басшымымыз Н.Назарбаев ''ғасырлар тоғысы'' атты ғылыми еңбегінде “Тәрбиенің түп мақсаты- қоғамның нарықтық қарым- қатынасқа көшу кезінде саяси- экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, XXІ ғасырды құрушы іскер, өмірге икемделген, жан- жақты мәдениетті, жеке тұлғаны тәрбиелеп, қалыптастыру”- деп тұжырымдама жасаған болатын. Осы орайда педагогика ғылымының өзекті мәселелерінің бірі- жеке тұлғаны тәрбиелеуде,жан- жақты дамытуда, білім беруде ғылымның соңғы жетістіктерін қолданып, шығармашылық жұмыс істеуге қаблетті, дүниетанымдық көзқарасы кең, рухани бай адамдарды тәрбиелеп қалыптастыру. Тәрбие процесі мен таным әрекетінің қалыптасып дамуын іске асыруда ортақ мақсат, өзіндік тәрбие мен өзіндік білім алудың ролі ерекше.Өзін- өзі тәрбиелеу деп- адамның белгілі мақсатқа бағытталған, өз сапасын жетілдіру арқылы, кемшіліктерінен арылу әрекеті.Сондықтан тұлғаның білімге ұмтылысы үнемі құпталып, жол көрсетіліп отырылуы тиіс. Осыдан кейін оқуға деген ынтасы, оған итермелейтін түрткісі, икемдейтін ерік қайраты пайда болады. Егер білімді меңгеруге оқуға өзі талпынбаса, ұмтылмайынша, өзіндік дара сапасын қалыптастырмайынша, білімге деген ізденісін тудырмайынша, оның адамгершілік,дүниетанымының қалыптасуы мүмкін емес. Әр адамның іштей рухани қалыптасуы ең алдыменен өзінің ішкі сезімдерінің жұмысы бола тұрса да,оны тәрбие жұмыстары арқылы қанаттандырып, қолдап бағыт- бағдар беріп отыруға да байланысты - деген С.Л.Рубинштейн.

Болашақ маман тұласының бойына ұлттық тәрбие мен ұлттық мәдениетті қалыптастыру қажет.

Мәдениеттің өмірдегі көрінісі - ұлттық тәрбиенің жемісі. Әдебиет – тәрбиенің (мәдениеттілікке тәрбиелеудің) басты құралы болып табылады. Кез келген әдеби шығарманың эстетикалық (көркемдік) мәні тәрбиеленушінің этикасы мен этникасын (әдебін) яғни мәдениетін қалыптастыруға себін тигізеді, әсер беріп адамдығын қалыптастырады.

Әрбір мәдениетті, білімді адам өзінің кәсіптік, дүниетанымдық деңгейін ұлттық мәдениетпен ұштастыра білуге міндетті. Мәдениетті болу үшін білімді болу – міндет. Білімді болғанмен ұлттық мәдениетті игермеген болса ондай тұлға ұлт алдында “мәңгүрт”, мәдениетсіз болып көрінеді де, халықтың наразылығына ұшырайды. Кәсіптік-мұрагерлік әдепсақталған жерде дамыған дарынның мәдени жемістері көрінеді.

Мектептегі, жоғарғы оқу орындарындағы ұжымдық, әдептілік дәстүрлері де этнопедагогиканың мәдениеттаныммен сабақтастығын көрсетеді. Яғни, этнопедагогика пәні - ұлттық мәдениеттің бет-бейнесін көрсететін және сол ұлттық мәдениеттің мәнін түсіндіріп, іс-әрекетте қолданыстарын үйрететін пән.

Қазіргі таңдағы елімізде жоғары оқу орындарында этнопедагогика пәні оқытылып, бірақ ол жеткіліксіз. Сонымен қатар аудиториядан тыс тәрбиелік іс-шаралар көптеп жүргізілсе, тәртіпсіздік, қылмыстық, арсыз т.б. жаман қасиеттерден сақтандыруға көңіл аударуымыз қажет. Өйткені, жастар бойындағы зерігушіліктің, әдепсіздікке соқтыратындығын, теріс жолға бастайтындығын, мектеп өмірінен жиі байқаймыз. Ондай жолға жібермеудегі тосқауылдан туған жол халқының әдет-ғұрпындағы салт-дәстүріндегі әдептіліктік таным-тағылымы. Сондықтан да жастарымыздың санасына ұлттық ұлағатты қасиеттерді сіңіре білудің мәні зор. Ақынжанды, ақжарқын шешен өнерпаз, өнегелі халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан тәлім-тәрбиелік әдеттері мен ғұрыптары, рәсімдері және салт-сапалық дәстүрлері жас ұрпақтың жан жүйесіне әсер етіп, анасына сіңсе, ұлтық мәдениетті игерген, иман жүзді, инабатты ұрпақ жалпы адамзаттық асыл қасиеттердегі игіліктермен тоғысуына мүмкіндік алады. Халқымыздың асыл қазыналарын білуге, игеруге қызықтыру, ұлттық тәрбиені меңгеру басты міндеттеріміздің бірі.

Болашақ маманның тұлғалық қасиетін арттырудың сипаттары мен ұлттық ерекшеліктерінің көрсету барысында бүкіл адамзаттық құндылықтарын педагогикалық категория бойынша жіктеді. Оны төмендегідей тұрғыда қарастырамыз.

Жалпы тұрғыда:

а) бойға дарыту б) машықтандыру жолдары

ә) ойға қондыру в) жаттығу әдістері

Ұлттық тұрғыда:

а) Халыққа тән болмыстың сипатын ашу

б) Ұлттық тәрбиенің басты ерекшеліктері

в) Әдет-ғұрып, салт-дәстүрге қызығушылығы

Әр халықтың тәлім-тәрбиелік мұрасы- ұлттық мәдениетінің маңызды белгісі болып табылады. Осы арқылы ол ұлттың ұлттық тәрбиесінің ерекшеліктерін білеміз. Қазақ халқының этностық ерекшеліктерін байыптасақ, бұл халық ұрпақ сабақтастығын сақтап, алысты жақындатып, аразды татуластырып, ізетті келіннен таныған, татулықты абысыннан тапқан, дархандықты даласынан, даналықты бабасынан, пәктікті баласынан алған халық. Қазақ адамгершіліктің басы- әділдікті ту етіп, әділдіктің басы болған адалдықты анасынан алған. Аналар ұрпақты ұлағаттыққа баулап, дауға-дәру, жауға-қару, араздыққа-араша, татулыққа-тамыр, тазалыққа-нәр, пәктікке-пәрмен, дәстүрге-дәрмен, өнерге-тұлпар, көкте-сұңқар етіп тәрбиелеген .

Қазақтар “Балаңды өз тәрбиеңмен тәрбиелеме, өз ұлтыңның тәрбиесімен тәрбиеле”- дегендей, халқымыздың бойына сіңген атадан балаға жалғасып келе жатқан ұлттық тәрбиесі өзге ұлттардан ерекшеленіп, өздеріне тән қасиеттерді көрсетіп тұратындығын жоққа шығара алмаймыз. Ұлттық тәрбиеміздің халықтың сан ғасырлар тарихымен тығыз байланыста болып, осы уақытқа дейін дәстүрлі тәрбие құндылықтарын жоғалтпай жалғастырып келеді. Халқымыздың ұлттық тәрбиесі негізінен жүйелі болған. Өйткені, тәрбие әке-шеше, отбасынан бастап, ағайын- туыс, көрші-қолаңның бәрі араласып, бәрі де халықтың баласына ортақ қамқорлық жасаған. “Балаңа басқұр қалдырғанша, тозбас дәстүр қалдыр” деген қазақ халқы озық жұрттардың санатында болашақ қамын қатты ойластырған. Сол себебті ұлтымыз: ”Балаң өзіңе тартса- жұбан, қоғамға тартса - қуан” - деп бекер айтпаған. Біздің тәрбиеміздің бір ерекшелігі - қыз балаға қамқорлықпен қарау. Себебі халқымыз қыз тәрбиесіне баса назар аударған. “Ел болам десең- бесігіңді түзе” дегендей, тәрбие бесіктен басталатынын бәрімізге белгілі.

Ал қазіргі заманда болашақ маманға, яғни болашақ кәсіп иесін тәрбиелеуге ерекше көңіл бөлуіміз керек, өйткені бүгінгі студент, ертеңгі қоғамның дамуы үшін қызмет жасайтын тұлға. Яғни бүгінгі студент –ертеңгі мұғалім қызметінің бірі баланы сүйе білумен қатар ұлттық мәдениетпен ұлттық тәрбиені де терең меңгергені жөн. Аталған мәселелерді де өз пәнінің ыңғайына қарай ақраптандырылып отырылғаны да жөн деп есептейміз.

Университет табалдырығында студент ақпараттық мәдениетті төмендігідей іс-шаралар арқылы меңгереді:

• 
  әрбір нақты жағдайды қорыту, нақты мақсат пен тапсырмаға сәйкес.
  
• 
  белгілі бір танымдық тапсырмаларды шешудегі студент білімінің көлемі мен деңгейі, дағдысы мен іскерлігі әрбір белгіленген кезеңде қалыптасып отырады.
  
• 
  жаңа танымдық тапсырмалар шешуде студенттер өз білімінің жүйелік қорындағы психологиялық құрылымын және үлкен ағыстағы ғылыми әрі қоғамдық ақпараттарды бағдарлай біледі.
  

• 
  Психология-педагогикалық ғылымда білімді өздігімен меңгеру ақыл дамуының бірден-бір көрсеткіші. Өзіндік жұмыс барысында студенттердің интеллектуалды белсенділігін қалыптастыруға үлкен мүмкіндік бар.
  

• 
  оқу әдебиеттерімен жұмыс;
  
• 
  қосымша әдебиеттермен жұмыс;
  
• 
  сөздіктер мен энциклопедияларды еркін бағдарлау;
  
• 
  библиографиялармен жұмыс істеу;
  
• 
  коллоквиум мен семинарларда өз көзқарасын білдіру;
  
• 
  интернет материаларын өңдеу;
  
• 
  эссы, шағын шығармашылық жұмыстар жазу;
  
• 
  электронды оқулықтарды пайдалану;
  
• 
  бұқаралық, мерзімдік басылымдарды пайдалану т.б. жатады.
  

• 
  дәріс материалдарын конспектілеу және оқулықтарды жүйелі талдау;
  
• 
  түп деректерді конспектілеу;
  
• 
  симинар сабақтарына дайындық жасау;
  
• 
  үй жұмыстарын орындау;
  
• 
  сынақ және емтиханға дайындық жасау;
  
• 
  баяндамалар мен хабарламаларға дайындық жасау;
  
• 
  реферат жазу;
  
• 
  олимпияда және әртүрлі сайыстарға қатынасу;
  
• 
  студенттік конференцияларына қатынасу;
  
• 
  өндірістік және басқа да тәжірибелер кезінде мекемелерде дәріс оқу т.б.
  

3. 
   Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың
   

Адам бойына жақсы адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуына, өнер-білімді игеруі- тәрбиеге, өскен ортаға, үлгі-өнеге берер ұстазына байланысты. Осыны жақсы түсінген халқымыз “Ұстазы жақсының - ұстамы жақсы”, “Тәрбие басы – тал бесі” деп ұлағатты ұстаздың еңбегін текке кетпейтіндей өсиет еткен. Тәрбиенің түп қазығы үлгі берер ұстазда, “Ұстазға қарап шәкірт өсер” деп халқымыз ұстазға үлкен жүк артқан. Ұстаз үшін өз еңбегінің жемісін көруден артық бақыт жоқ.

Қазіргі таңда тәлімгер ұстаз оқушылардың тәрбие жұмысын ұйымдастырушы болып табылады. Оған негізінен мынандай үш түрлі басты міндет жүктеледі:

1. Тәрбие жұмысын үйлестіріп отыру;

2. Сыныпта оқушылармен бүкіл тәрбие жұмысын ұйымдастырып, оған бағыт беру;

3. Мектеппен отбасының байланысын жасау;

Аталған мәселелерді меңгеру қиын, яғни мұғалім мамандықы өте қызық, қиын, жауапкершілігі жоғары мамандық ретінде саналады.

Мұғалім- жалпы білім беретін орта мектептердің қайыссында болмасын барлығында да оқушыларға білім мен тәрбие беретін кәсіби маман. Ал түрлі бағдардағы кәсіби мамандық беретін орта оқу орындарында көбіне оқытушы деп атайды. Білімдендіру, оқыту, тәрбие саласына ортақ атау- ұстаз, педагог, ал денешынықтыру, тәрбие ісімен ғана шектелетін мамандарды -тәрбиеші, тәлімгер деп атау да ана тілімізде берік қалыптасқан нұсқа[21.110].

Шартты түрде осылай бөлінгенмен де көп жағдайда бірін-бірімен алмастырып айту өмір тәжірибесінде жие ұшырасады. Мұғалімнің мектеп өміріндегі қызметі сан-салалыболғанымен де атқаратын ең басты ісі –оқыту, тәрбиелеу және ғылыми-әдістемелік, әлеуметтік педагогикалық жұмыстар. Жалпы білім беретін оқу орындарындағы мектеп мұғалімі белгілі бір пәнді оқытатын кәсіби маман және сынып жетекшілік қызметін атқарады.

Мұғалімнің кәсіби мамандығы мемлекеттік стандартты жүзеге асыруға сәйкес және үлгі-өнег көрсетерліктей білімдарлық пен еңбеккерлік көрсететін болса, халықтың құрметті де абройлы маман-тәлімгер болатындығы. 1960 ж. мұғалімдердің Республикалық съезіне арналған Сәбит Мұқановтың "Мұғалім" деген шығармасында ұстаз болмысы былай сипатталған:

Мұғалім

Бақытқа жол бастаған көсем бол, сен

Бал тамған таңдайыңнан шешен бол, сен

Батыр бол қол бастаған, тағы сондай

Салада қанша биік өсе бер, сен

Жаса сен, қай жағдайда, қай заманда,

Әрдайым міндеттісің бір адамға

Былайғы жақын түгіл, оның орнын

Көрген жоқ басып, туған ата-анаңда

Мұғалім! Бұл-адамның ардақты аты.

Білімдік бар биікке шығар саты.

Ең алғаш басталады осы адамнан

Сүйеді сондықтан да жақын, жаты

Аржағы иероглиф, бергі әріп

Арқылы қандай тілде, қандай халық

Хат білсе, санасына мұғалімнен

Түседі бірінші рет сәуле-жарық

Білімнің шарлағанда талай өрін

Жаңалық ашқан шақта нелер керім,

Бар адам, барлық қауым мұғалімді

Сыйлайды мәңгі бақиберіп төрін

Сол құрметті адамға қойылатын талаптар педагогикалық ғылыми әдебиеттерде және мамандық жөніндегі ресми құжаттарда жан-жақты сипаттарған.

Сондай мұғалім үлгісі қандай боу керек оған бірінші қарым-қатынас қажет.

Қарым-қатынас іс-әрекеттің бір түрі іспеттес. Қарым-қатынас

түрлері мен құрылымы. Адамдар үшін қарым-қатынас –оның

ортадағы мекені.

Қарым-қатынас-белсенділігі арқылы адам жолдастары

мен, адамдармен қарым-қатынас жасайды. Қарым-қатынас

белсенділігі арқылы адам жолдастарымен, адамдармен қарым-

қатынас жасайды.

Қарым-қатынас белесенділігінің нәтижесінде жеке адамның бойындағы адамгершілік қасиеттері (қамқорлық, қайрымдылық, ілтипаттық, жауапкершілік сезімі т.б.) қалыптасады.

Қарым-қатынас құрылымы мен іскерлік қарым-қатынастарын бірнеше топтық этаптарға бөлу.

Педагогтың үлгісін жасау, маманның аудиториямен қарым-қатынас жасаудағы келбетін көрсету және іскер әріптестермен балалар немесе ересек кісілермен өзбетінше әрекет жасауға дайындау.

Болашақ мұғалім қарым-қатынас мәселелерін толық меңгерумен қатар оның атқаратын қызметін де терең білуі қажет. Қарым-қатынас түрлері мен атқартын қызметін төменде көрсетілген.

Қарым-қатынастың негізгі қызметті

1. 
   ақпараттық-қатынас
   

2. 
   реттеуші коммуникативтік
   

3) аффективті-каммуникативтік (эмоционалдық қатынасты беру). Ал,