Кітап жоғары оқу орындарының филология факультеттерінің сту- денттеріне, мектеп мұғалімдеріне және көпшілік оқырманға арналған
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Рәбиға Сыздықова Сөздер сөйлейді
- Бұл бет үшін навигация:
- -шан (-шын, -шін)
| ҚОРАМСАҚ, ҚЫЛШАН.
Қорамсақ – садақ оғының қабы. Эпостар тідінде қорамсақ пен садақ сөздері синонимдік қатар түзеді. «Оқ қабы» мағынасында ілгеріректе қылшан сөзі де қолданылғанын көреміз. Мысалы, Қазтуғанда: Қарағайдан садақ будырып, Қылшанымды сары жүн оққа толтырып, – деген толғау жолдарын табамыз. Садақ сөзінің «оқ қабы, жақ қабы» мағынасында қолданылғаны туралы «Садақ» деген сөзтізбеден қараңыз. Мысалы, Қобыланды ба- тыр: Садақтың бауы сартылдап, – деп суреттелсе, мұндағы садақ – белге байлап алған жақ және оқ қабы. Бұл сөздердің морфологиялық құрамын талдап, түптөркінін ашып берген – зерттеуші Ә. Қайдаров. Ол Халықаралық Алтаистика конфе- ренциясының 1972 жылы Вена қаласында өткен XV сессиясында қазақ тіліндегі қару-жарақ, сауыт-сайман атаулары жөнінде арнайы баяндама жасап, қорамсақ сөзінің құрамындағы сақ элементі – бір сөз түбірінің йа/йақ/жа/жақ , са/сақ сияқты варианттарының бірі дейді, ал қылшан сөзі қыл (аттың құйрығы не жалының қылы) сөзіне «ыдыс, қап» мағынасындағы шан сөзі немесе -шан (-шын, -шін) жұрнағы қосылып жасалған сөз болу керек дейді (Қайдаров, 31- 32). Орыс тіліндегі осы мағынадағы колчан сөзі – түркі тілдерінен шамамен XIII-XV ғасырларда енген сөз (Шипова, 193). 130 Бір көңіл аударатын нәрсе – қорамсақ сөзі қорам тұлғасында да қолданылған. Мысалы, «Қыз Жібек» жырында: Енді қолын алғанша, Қорамға қолын салғанша, – деп келеді. Бұл мысал қорамсақ сөзінің құрамы қорам+ сақ деген екі бөлек сөзден тұратындығын, оның сақ компонентін қоспай да «оқ қабы» ұғымын бере алатындығын аңғартады. Осы сөздің қорамса варианты және болған. «Ақжонасұлы Ер Кеңес» деген жырда: Қорамсаны қолға алды, Атайын деп оңдалды, – деп келген жолдарды кездестіреміз. Бұлар – емлелік қателер емес, біз әңгіме етіп отырған сөздің және оның құрамдарының бірнеше фонетикалық вариантта келген (са/сақ) бір сөзден пайда болғандығын көрсететін фактілер. жүктеу/скачать 3,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|