Кітап жоғары оқу орындарының филология факультеттерінің сту- денттеріне, мектеп мұғалімдеріне және көпшілік оқырманға арналған

47
Асудан келген қоңыр қаз
Аса жұрттың
елінде...
Аса жұртқа
барғанда,
Елдің көркі мал дейді...
Баласы 
аса жұрттың
мейман келді.
Бұл жердегі контекске қарағанда, 
аса жұрт
тіркесі «шет жұрт» 
дегенге меңзейді. «Қыз Жібек» жырының бір басылымында бұл 
тіркесті осылай түсініп, «жат ел» деген мағынада деп анықтама 
береді. Бірақ 
аса жұрт
тіркесінің бұл күнде мағынасы көмескілене 
түскендіктен, екінші бір жырда («Айман-Шолпанда») бұны «асқан 
жұрт» деп түсіндіреді. Бірақ контекстегі мағынасы екеуінде де бірдей. 
Бұл тіркесті Махамбет ақын да келтіреді:
Аламанға жол бердік, 
Аса жұртты
меңгердік...
Бірақ Махамбет қолданысында бұл тіркестің мағынасы «жат 
жұрт» дегеннен гөрі «өз жұрты» дегенге көбірек келеді.
Аша
(қазақша 
аса
) сөзі көне түркі тілдерінде «туысқан» дегенді 
білдірген (ДТ, 4). Түркі тілдеріндегі 
ш ~ с
дыбыс алмасуларын ескер-
сек, бұған қазақша 
аса
сөзі сай келеді, сонда 
аса жұрт
«туысқан 
адамдар, өз жұрты» деген мәндегі тіркес болып шығады.
К. К. Юдахиннің сөздігіне қарағанда, 
аса
сөзі қырғыз тілінің 
солтүстік диалектісінде қолданылады, ол – араб тілінен енген сөз, 
мағынасы «туысқан адам, семья мүшесі» (Юдахин, 74). Сөйтіп, 
аса
түркінің өз сөзі ме, жоқ, әлде арабтан ертеде түркілерге енді ме, 
әлде түркі тілдерінен араб тіліне көшті ме – бұларға жауап беруді 
этимологтердің еншісіне қалдырып, біз бұл жерде қазақ тіліндегі 
қолданыстарын сөз етсек, о баста 
аса
сөзі 
жұрт
, ру («Қыз Жібекте: 
«
аса руға
барғанда») сөздерімен тіркесіп, «туысқан ел, өз жұрты» 
дегенді білдірген болар. Ал егер бұған қарама-қарсы «жат жұрт, 
шет ел» мағынасында қолданылғанын ұшыратсақ, бұл да заңды: сөз 
мағынасының қарсы мәнге ауысуы – тіл-тілде кездесетін құбылыс.

жүктеу/скачать 3,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: